بخش نخست

جیسون گولدمن*
برگردان: کاوه فیض‌اللهی

از وقتی که دیکتاتورهای سیاسی وجود داشته‌اند، روان‌شناسان نیز مجذوبِ آن‌ها بوده‌اند. در حالی که بسیاری از روان‌شناسان تلاش می‌کنند بفهمند در افراد عادی و معقول چه اتفاقی می‌افتاد که آن‌ها را وامی‌دارد دنبال چنین رهبران خطرناکی راه بیافتند. بعضی از روان‌شناسان دیگر هم بیشتر به تعیین خصوصیات شخصیتیِ خود دیکتاتورها علاقه‌مند بوده‌اند. هرچه باشد، کدام روان‌شناس است که دوست نداشته باشد روی چوکیِ راحتی‌اش بنشیند و شخصیت افراد مشهور را تحلیل کند؟
در سال ۱۹۳۹ کارل یونگ در برلین با هیتلر و موسولینی ملاقات کرد و شاهد تعامل‌های بین آن‌ها بود. فردریک کولیج (F.Coolidge) و دانیل سگال (D.Segal)، روان‌شناسان شخصیت دانشگاه کلورادو، در سال ۲۰۰۹ در مقاله‌یی با عنوان «آیا کیم جونگ‌ـایل مثل صدام‌حسین و آدولف هیتلر است؟» می‌نویسند: «به گفتۀ یونگ، هیتلر حتا یک بار هم نخندید و به نظر می‌رسید که ناراحت و بدخلق است. یونگ او را فردی خالی از جنسیت و خالی از انسانیت دید که تنها یک هدف در سر داشت: ایجاد رایش سوم، یک آلمان قادرِ مطلق و اسرارآمیز که بر تمام تهدیدهایی که هیتلر احساس می‌کرد، غلبه می‌کرد و توهین‌هایی که در طول تاریخ به آلمان شده بود را پاسخ می‌داد.» هیتلر در یونگ تنها حس ترس را برانگیخت. در عوض، موسولینی به چشم یونگ ظاهراً «مردی اصیل» آمد که «گرما و انرژی» داشت.
به استثنای یونگ، برای بیشتر مردم پیدا کردن فرصتِ دیدار تک به تک با دیکتاتورهای سیاسی، بی‌نهایت دشوار است و برای روان‌شناسان یا روان‌پزشکان انجام معاینۀ بالینی رودررویِ این افراد اساساً غیرممکن است. بنابراین در بیشتر بررسی‌های خصوصیات شخصیتی این نوع رهبران، از گزارش‌های افرادِ مطلع استفاده شده است. چنین گزارش‌هایی اگرچه قطعاً ایده‌آل نیستند، اما با این حال حاوی اطلاعات زیادی دربارۀ حیاتِ ذهنیِ بعضی از بدنام‌ترین رهبرانِ جهان هستند.
در یک بررسی معلوم شده، گزارش افراد مطلع با گزارش شخصی یا اصطلاحاً خودسنجی، تفاوت زیادی ندارد و این‌که، گزارش افراد مطلعِ مختلف معمولاً با یکدیگر همخوانی دارند. حتا در مورد بیماران عادی مبتلا به اختلال شخصیت نیز گزارش‌های افراد مطلع در نهایت برای متخصص بالینی، مفید هستند. گزارش‌های افراد مطلع به‌ویژه هنگامی اهمیت دارند که نشانه‌های اختلال شخصیت، بیمار را وادارد که اطلاعات غیرواقعی به متخصص بالینی بدهد.
کولیج و سگال در سال ۲۰۰۷ پنج متخصص هیتلرشناس را گرد آوردند و از آن‌ها خواستند که او را بر اساس نشانه‌گان روان‌آسیب‌شناختی DSM-IV و اختلال‌های شخصیتی ارزیابی کنند. اجماع میان این متخصصان آن بود که هیتلر در اختلال‌های شخصیتی زیر امتیاز بسیار بالایی داشت: پارانویا (paranoid)، جامعه‌ستیزی (antisocial)، خودشیفته‌گی (narcissistic) و آزارگری (sadistic). شرح حال شخصیتیِ هیتلر که از این اطلاعات نتیجه شد نیز نشان می‌داد که او احتمالاً تمایلات اسکیزوفرنیک و از جمله خودبزرگ‌بینیِ مفرط و خطایِ فکر داشت.
کولیج و سگال در بررسی دیگری که در سال ۲۰۰۷ انجام دادند، همین کار را در مورد صدام‌حسین انجام دادند. درست هم‌چون مورد هیتلر، این‌بار هم آن‌ها شرح حالِ شخصیتیِ مورد اجماع را بر اساس گزارش‌های افراد مطلع از ۱۱ نفر عراقی با میانۀ سنی ۲۴ سال که صدام‌حسین را از نزدیک می‌شناختند، استخراج کردند. این بررسی نشان داد که حسین در همان اختلال‌های شخصیتی، امتیاز بالایی داشت: پارانویا، جامعه‌ستیزی، خودشیفته‌گی و آزارگری. هرچند ویژه‌گی‌های آزارگری در حسین قوی‌تر بود تا در هیتلر. این بررسی در حسین نیز هم‌چون هیتلر، نشانه‌گان احتمال اسکیزوفرنی را نشان داد. میان شرح حال‌های شخصیتی به‌دست آمده برای این دو مرد، هم‌بسته‌گی نسبتاً بالایی وجود داشت.
کولیج با ترکیب نتایج این دو بررسی، به این فرضیه رسیدند که ترکیبی از شش اختلال شخصیتی می‌تواند شخصیت دیکتاتورها را به‌طور کلی نشان دهد: آزارگری، جامعه‌ستیزی، پارانویا، خودشیفته‌گی، اسکیزوفرنی (schizoid) و اسکیزوفرنی‌گونه (schizotypal). (مهم‌ترین نشانه‌های اختلال اسکیزوفرنیک یا اسکیزوئید: کناره‌گیری از روابط اجتماعی، گوشه‌گیری و ترجیح فعالیت‌های فردی و نداشتن دوستِ نزدیک است. اختلال اسکیزوفرنیک‌گونه یا اسکیزوتایپال نسبتاً شدیدتر است و مهم‌ترین نشانه‌های آن عبارت‌اند از: باورهای شبه‌هذیانی و به خود گرفتن همه چیز، عقاید عجیب یا تفکرات رازآلود، تحریف‌های شناختی یا ادراکی و رفتارهای غیرعادی، عاطفۀ نامناسب یا محدود، رفتار یا ظاهر نامأنوس، فقدان دوستان نزدیک و اضطراب اجتماعی مفرط.)
سپس در سال ۲۰۰۹، کولیج و سگال پژوهش‌های‌شان را گسترش دادند تا دیکتاتور تازه ‌درگذشتۀ کوریای شمالی، کیم جونگ-ایل را نیز در بر گیرد. کولیج و سگال از طریق همکاران‌شان به یک روان‌شناس دانشگاهی کوریای جنوبی معرفی شدند که «آموزش‌های روان‌شناختی پیشرفته دیده بود و درباره کیم جونگ-ایل شناخت مسلم داشت.» این روان‌شناسِ ناشناس موافقت کرد که دربارۀ شرح حال روان‌شناختی کیم جونگ-ایل یک گزارش مطلع تهیه کند.
شرح حال شخصیتی کیم جونگ-ایل نیز ترکیب همان شش اختلال شخصیتی را نشان داد: آزارگر، جامعه‌ستیز، پارانوئید، خودشیفته، اسکیزوفرنیک و اسکیزوفرنیک‌گونه. جدول زیر امتیازهای هر دیکتاتور را برای ۱۴ اختلال شخصیتی DSM-IV و هم‌چنین برای اسکیزوفرنی و طرزفکر روان‌پریش (psychotic) نشان می‌دهد. اختلال‌ها بر اساس امتیازی که در مورد هر دیکتاتور به دست آورده‌اند، مرتب شده‌اند: هر سه دیکتاتور در مورد شش اختلال شخصیتی بالای فهرست با هم مشترک‌اند و تنها ترتیب آن‌ها در هر کدام اندکی متفاوت است. علاوه بر این، همۀ آن‌ها در مورد اسکیزوفرنی و طرزفکر روان‌پریشانه هم امتیاز بالایی گرفته‌اند.