بخش نخست

طبق آمار موجود، تقریباً ۸۰% اختراعات در ۱۲ کشور جهان به ثبت می‌رسند. این کشورها عبارت‌اند از: جاپان، آسترالیا، آلمان، ایتالیا، فرانسه، هسپانیا، امریکا، کانادا، روسیه، سویس، انگلیس و هلند.

ولی ویپو (WIPO) به عنوان یک سازمان غیرسیاسی که هدف اصلی آن، بالا بردن سطح استندرد قوانین مالکیت معنوی است، قصد دارد برنامه‌های آموزشیِ خود را در سطح کشورهای در حال توسعه و حتا کمتر توسعه‌یافته اجرا نماید. چنان‌که هزاران نفر در دهۀ اخیر از دوره‌های آموزشی آن بهره‌ برده‌اند.
ساختار
ویپو از جمله سازمان‌های بین‌المللی‌یی است که ساختاری آسان و قابل فهم دارند. البته این در صورتی است که همکاری ویپو در دیگر سازمان‌های بین‌المللی را در نظر نگیریم.
۱ـ مجمع عمومی:
این رکن، عالی‌ترین قسمت ویپو به حساب می‌آید. مجمع عمومی متشکل از همه اعضای سازمان است که امروزه بالغ بر ۱۸۰ کشور است. هر یک از کشورها یک نماینده در مجمع دارند. مجمع هر دو سال یک بار تشکیل جلسۀ عادی می‌دهد و وظایف بسیار مهمی را بر عهده دارد. بند ۳ از مادۀ ۶ معادۀ استکهلم در مورد وظایف مجمع عمومی سخن می‌گوید. نصب مدیر کل سازمان، بررسی گزارش‌های کاری مدیرکل و تأثیر آن‌ها، تصویب بودجۀ دو سالانۀ سازمان، تصویب مقررات مالی سازمان، تصویب تدابیر پیشنهادی مدیر کل، تعیین زبان‌های کاری سازمان، دعوت از کشورها برای عضویت و نهایتاً تعیین کشورها و سازمان‌های بین‌المللی ناظر در ویپو از جمله وظایف این مجمع به حساب می‌آید. البته سایر وظایف که معاهده به‌طور موردی به مجمع می‌سپارد نیز بدین امور اضافه خواهد شد.
الف) بودجه:
سازمان دو بودجه دارد. اولی بودجۀ هزینه‌های مشترک، و دوم بودجۀ مربوط به اجلاس‌های سازمان. هر دوی این‌ها علاوه بر کلیه مقررات مالی سازمان، بایستی به تصویب مجمع عمومی برسند. ویپو از جمله سازمان‌هایی‌ست که از لحاظ مالی مستقل به شمار می‌روند و همین مسأله سبب شده است که بتواند با قدرت عمل بیشتری در صحنۀ تصمیم‌گیری‌ها شرکت داشته باشد.
ب) زبان‌ها:
زبان‌هایی که در سازمان به کار می‌روند عبارت‌اند از انگلیسی، فرانسوی، روسی و اسپانیولی. البته این مسأله باعث نمی‌گردد که مجمع از ترجمۀ اسناد به دیگر زبان‌ها منع شود. بدین منظور می‌تواند دستور ترجمۀ اسناد را به دیگر گویش‌های زندۀ دنیا صادر نماید.
ج) عضویت:
این مسأله نیز از جمله وظایفی است که بر عهدۀ مجمع گذارده شده است، ولی باید تصریح کرد که طبق مادۀ ۵ معاهدۀ استکهلم، اعضا به دو حالت می‌توانند به سازمان بپیوندند. نخست: اعضایی که عضو اتحادیه‌های برن و پاریس بوده و قصد نموده‌اند که به عضویت این سازمان درآیند. دوم: دولت‌های غیرعضو در این دو اتحادیه البته با رعایت شرایطی. این شرایط عبارت‌اند از: عضو سازمان ملل متحد یا موسسات وابسته به آن یا سازمان بین‌المللی انرژی اتومی باشند و یا اساس‌نامۀ دیوان بین‌المللی دادگستری را پذیرفته باشند. شرط دوم نیز همان است که در شرح وظایف مجمع عمومی سازمان مالکیت معنوی بیان گردید؛ یعنی اگر حایز شرایط قبلی نبودند، مجمع عمومی می‌تواند از آن‌ها برای عضویت در سازمان دعوت نماید.
در میان وظایف و اختیارات مجمع عمومی، سه مورد وجود دارد که علاوه بر مجمع عمومی ویپو، بایستی مجامع عمومی اتحادیه‌های پاریس و برن به آن‌ها رأی دهند. این سه مورد عبارت‌اند از: انتخاب دبیر کل سازمان، تصویب اقدامات پیشنهادی مدیر کل و تغییر مقر سازمان جهانی مالکیت معنوی.
همان‌طورکه اشاره شد، امروز ۱۸۰ کشور در سازمان مذکور عضویت دارند و این درصد قابل ملاحظه‌یی از کلیۀ کشورهای جهان به حساب می‌آید. البته عضویت در آن فقط برای کشورها ممکن است و سازمان‌های بین‌المللی فقط می‌توانند به عنوان ناظر در آن حضور داشته باشند.
۲ـ گروه کاری:
رکن دوم سازمان، گروه کاری است. این رکن همان‌گونه که از عنوانش پیداست، یک نوع حالت کاری و مشاوره‌یی دارد و با حضور ۴۷ نفر وظایفش را به انجام می‌رساند. شاید در برخی سازمان‌ها این وظایف بر عهدۀ دبیرخانه یا ارکان دبیرخانه باشد، ولی در ویپو برای این امر یک رکن مجزا در نظر گرفته شده و وظایفی هم برای آن مقرر شده است. ارایۀ رهنمود و مشاوره به اتحادیه‌های وابسته، مجمع عمومی، اجلاس و مدیر کل در تمام مسایل اداری و مالی از جمله وظایف گروه کاری به حساب می‌آید. دیگر وظایف آن عبارت‌اند از: تهیۀ پیش‌نویس برای دستور جلسۀ مجمع عمومی و اجلاس و هم‌چنین پیشنهاد یک نفر برای پست مدیر کل سازمان. اگر نامزد معرفی‌شده رأی نیاورد، این گروه موظف است شخص دیگری را معرفی کند. اگر به هر عنوان پست دبیر کلی خالی بود، این وظیفۀ گروه کاری است که شخصی را به طور موقت برای این پست معرفی نماید.
ساختار گروه کاری عبارت‌اند از اعضا گروه کاری که از خود ویپو انتخاب می‌شوند به علاوه گروه کاری اتحادیۀ پاریس و اتحادیۀ برن.
۳ـ دفتر بین‌المللی:
مادۀ ۹ معاهدۀ استکهلم به این مسأله می‌پردازد. دبیرخانه که در این سازمان دفتر بین‌المللی خوانده می‌شود، یکی از ارکان ثابتِ تمامی سازمان‌های بین‌المللی است که این‌جا نیز توسط دبیر کل هدایت می‌شود. مدیر کل سازمان که با معرفی گروه کاری و رأی اعتماد مجامع عمومی ویپو، پاریس و برن معین می‌شود، برای یک دورۀ حداقل ۶ ساله انتخاب می‌گردد. کارکنان سازمان نیز همگی کارمندان بین‌المللی محسوب شده و در کشورهای مستقر، دارای مصونیت می‌باشند.
مقر سازمان در مادۀ ۱۰، شهر ژنیو معرفی شده است. مادۀ ۱۶ معاهده نیز به صراحت اعلام می‌دارد که هیچ عضوی نمی‌تواند دارای حق شرط باشد.
در پایان این قسمت بایستی به این نکته نیز اشاره کرد که در ویپو، همکاری با سازمان‌های بین‌المللی دیگر به هیچ‌وجه منع نشده است، بلکه یکی از امور روزمره و بسیار فعال به شمار می‌آید. رویۀ همکاری نیز بدین صورت است که موافقت‌نامۀ همکاری توسط گروه کاری آماده شده و تصویب می‌گردد. سپس به مدیر کل سپرده می‌شود و او مسوول اصلی ارتباط با سازمان‌های دیگر بوده و مسوول اجرای موافقت‌نامۀ مذکور نیز می‌باشد.
گذشته
مارچ سال ۱۸۸۳ میلادی در شهر پاریس اولین تحرک برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی آغاز شد و کنوانسیون پاریس در این سال به امضا رسید. در آن کنوانسیون قصد شده بود تا مالکیت صنعتی از حمایت بین‌المللی برخوردار باشد.
سه سال بعد در سپتمبر ۱۸۸۶ در برن دولت‌ها یک بار دیگر دور هم جمع شدند و این‌بار به فکر حمایت از مالکیت بر آثار ادبی و هنری افتادند. در این نشست نیز کنوانسیون برن به تصویب رسید و نتیجۀ کار این دو کنوانسیون جداگانه، تولد اتحادیه‌های پاریس در مورد مالکیت صنعتی و برن، دربارۀ مالکیت بر حق کپی در آثار ادبی و هنری بود.
چند سال بعد یعنی در سال ۱۸۹۳ این دو اتحادیه به هم نزدیک شدند و حتا دفاتر آن دو در هم ادغام گردیدند. نتیجۀ این ادغام، ایجاد دفتر بین‌المللی برای حمایت از مالکیت معنوی یا BIRPI بود که مقر آن در برن واقع شده بود.
این مرکز چند دهه بعد یعنی در سال ۱۹۶۰ به ژنیو منتقل شد. هرچند BIRPI به‌دلیل عدم الحاق دولت‌های دیگر حاضر در اتحادیه‌ها با کمتر از ۱۰ عضو آغاز به کار کرد، ولی همین دفتر نقطۀ عطفی برای بنا نهادن سازمانی بزرگ به نام سازمان جهانی مالکیت معنوی شد.
هفت سال پس از انتقال دفتر BIRPI به ژنیو و در ۱۴ جنوری ۱۹۶۷ معاهده‌یی در استکهلم به تصویب رسید که طی آن سازمان جهانی مالکیت معنوی به دنیا آمد. یک سال بعد نیز در آپریل ۱۹۷۰این معاده لازم‌الاجرا شد.
در سال ۱۹۷۴ نیز ویپو به سازمان ملل پیوست و به عنوان سازمان تخصصی ملل متحد در کنار شورای اقتصادی اجتماعی قرار گرفت. این سازمان قصد کرده است که چارچوبی رسمی برای بحث و تبادل نظر دربارۀ تمهیدات و قوانین و مقررات و رویه‌های هماهنگ و حمایت از حقوق مالکیت فکری را برای اعضای خود فراهم آورد. بدین منظور نیز قصد نداشته است تا اتحادیه‌های سابق را از هم جدا کند، بلکه با پوشش اتحادیه‌های پاریس و برن ارتباط ساختاری مناسبی را با آن‌ها پایه‌ریزی نموده است.
این امر یعنی تغییر ندادن ساختار کلی باعث شده بود تا همان تقسیم‌بندی اولیۀ حقوق مالکیت معنوی دست نخورده باقی بماند؛ تقسیم‌بندی‌یی که در آن، مالکیت صنعتی در یک کفه و مالکیت ادبی و هنری در کفۀ دیگر قرار گرفته بود. مالکیت صنعتی معاهدۀ ۱۸۸۳ به مواردی چون اختراع، علایم تجاری و طرح‌های صنعتی اطلاق می‌گردید و مالکیت ادبی و هنری به حق کپی‌رایت یا نسخه‌برداری از آثار ادبی و هنری گفته می‌شد.