بخش نخست

«خودشیفته‌گی» یک بیماری یا عارضۀ ذهنی در بسیاری از آدمیان است. همۀ آدم‌ها، صرف‌نظر از رنگ، نژاد، دین، ملیت و جنسیت به درجه‌های متفاوت، شیفته و مجذوب خود هستند.
این ویژه‌گی رفتاری در قرآن کریم در قالب خداگونه کردن نفس آمده و در جای‌جای قرآن به این پدیدۀ انسانی پرداخته شده است و آن را ریشۀ بسیاری از انحراف‌ها، ظلم‌ها و رویدادهای فاجعه‌آمیز بشری می‌داند. آیه ۲۳ سوره جاثیه، آیه ۴۳ سوره فرقان و آیه ۵۰ سوره قصص همه به این موضوع اشاره دارند که: «کیست گمراه‌تر از آن‌که به غیر از هدایت خدا، از هوای نفس خود پیروی کند؟ بی‌تردید خدا مردم ستم‌کار را هدایت نمی‌کند.» در این ۳ آیه، موضوع اصلی کسی است که خود را یعنی تمایلات، آرزوها، آرا و افکارش را محور اصلی انگیزه‌های زنده‌گی و هم‌سطح خداوند، قرار داده است.
سرهنگ معمر قذافی، سیاست‌مدار و رهبر سابق لیبی در اول سپتمبر ۱۹۶۹ در ۲۷ ساله‌گی با کودتایی آرام، حکومت محمد ادریس سنوسی، پادشاه وقت لیبی را سرنگون کرد. او در سال ۱۹۸۰ وقتی که فقط ۳۸ سال داشت، با اوریانافالاچی، خبرنگار معروف ایتالیایی مصاحبه کرد. فالاچی در بخشی از مصاحبۀ خود آورده: «بخش دوم مصاحبه در زیر چادری انجام گرفت که قذافی در آن سکونت داشت. مکانی در حومۀ حکومت شهر طرابلس…. قذافی فکر می‌کند که خیلی خوش‌تیپ و دوست‌داشتنی است. او هرگز نمی‌پذیرد که دیگران اورا نپسندند. حرکاتش خیلی قاطع بود مثل پادشاهی که دنیا را تغییر داده باشد. به نظر می‌رسد که محیط و زنده‌گی خارج از این قلعه را که دور تا دورش سربازان تا دندان مسلح هستند، فراموش کرده است.»
در این گفتار، سقوط و متواری شدن دیکتاتور لیبی را که نمونه‌یی استثنایی از خودشیفته‌گی است، بهانه‌یی برای بررسی نشانه‌های این عارضه قرار داده‌ایم.
«نارسیس» در لغت به معنی «گل نرگس» است. بر اساس اسطوره‌های یونان باستان، «نارسیوس» (Narcissus) جوانی بود که انعکاس چهرۀ خود را در چشمه دید و عاشق آن شد. او در حالی که در تکاپوی در آغوش گرفتن تصویر چهره‌اش بود، در برکه غرق شد و با مرگ او، گل نرگس در کنار برکه رویید. در این‌جا پیامی که از اسطوره گرفته می‌شود، این است که: «شیفتۀ خود شدن، به هلاکت می‌انجامد.»
بر اساس دیدگاه‌های روان‌شناسی نیز افراد خودشیفته (نارسیستیک) با این ویژه‌گی خودبزرگ‌بینانه که احساس می‌کنند بسیار مهم هستند و از هر جهتی نظیر ندارند، در جامعه شناخته می‌شوند. از جهت اپیدمیولوژی، شیوع تقریبی اختلال شخصیت خودشیفته، بین ۲ تا ۱۶ درصد از جمعیت بالینی و کمتر از یک درصد در جمعیت عمومی است. خطر بروز این اختلال در فرزندان افراد مبتلا، ممکن است بیش‌تر از دیگران باشد.
در مورد خودشیفته‌گی و چه‌گونه‌گی شکل‌گیری آن، باید به تعریف سه مفهوم دیگر نیز اشاره شود:
ارزش خود یا عزت نفس: حس خودارزشی، بر اساس موفقیت و پیروزی‌های شخصی و ادراک این‌که تا چه اندازه هم‌سالان، اعضای خانواده، معلمان و به طور کلی جامعه، به فرد ارزش و بها می‌دهند، سنجیده می‌شود.
ادراک خود: به دیدگاه عینی در مورد مهارت‌ها، صفات و ویژه‌گی‌هایی که در یک فرد وجود دارد یا ندارد، گفته می‌شود.
خودآرمانی: به تصوری که هر فرد دوست دارد یا به صورت آرمانی از خود دارد، می‌گویند.
باید توجه داشت که هر زمان «ادراک خود» و «خودآرمانی» با هم هم‌تراز باشند، فرد از «ارزش خود بالایی» برخوردار خواهد بود.