گزارشی از نشریۀ ۲۰۱۴

انتقال مسوولیت‌های امنیتی از نیروهای خارجی به نیروهای امنیتی افغان، در پنج مرحله آغاز گردید و تا اکنون که چهار مرحلۀ آن به پایان رسیده؛ نظامیان افغان در حدود ۸۷ درصدِ این مسوولیت‌ها را به دوش گرفته‌‌اند.
حالا مرحلۀ پنجمِ این روند نیز آغاز شده و قرار است این برنامه تا اخیر سال ۲۰۱۴ به پایان برسد. اما آگاهان امور نظامی، جنگ افغانستان را «جنگ استخباراتی» می‌دانند و می‌گویند که به‌خاطر مهار این جنگ، نیاز است که نیروهای امنیتی افغان، جنگ‌افزارهای مدرن را به‌ویژه در بخش هوایی در اختیار داشته باشند؛ چیزی که نبود آن به‌شدت حس می‌شود.
دیروز نیروی هوایی افغانستان
نیروی هوایی، یکی از سه شاخۀ اصلی ارتش افغانستان به شمار ‌می‌رود که مسوولیت جنگ‌های هوایی و دفاع از حریم هوایی این کشور را عهده‌دار است.
نیروی هوایی افغانستان در سال ۱۹۲۴ میلادی، در دورۀ امان‌الله خان تأسیس شد. این نیرو در ۱۹۷۰ میلادی، در زمان حکومت ظاهرشاه، نوسازی و توسعه داده شد. پیش از آن یعنی در دهۀ ۶۰ میلادی، نیروی هوایی افغانستان در حدود ۱۰۰ هواپیما را – به شمول جنگنده‌های سبک مادون صوت میگ-۱۵، بمب‌افگن سبک ایلیوشین-۲۸ و چند چرخبال، در اختیار داشت. ولی نیروی هوایی افغانستان در زمان تهاجم ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی – در دهۀ ۸۰ میلادی – به اوج توانایی خود رسید. چنان‌که افغانستان در آن اوان، نیروی هوایی‌یی با بیش از هفت‌هزار عضو رسمی، پنج‌هزار مشاور خارجی، در حدود ۲۴۰ هواپیمای جنگی به شمول ۴۵ جنگندۀ رهگیر میگ-۲۱ و ۶۰ جنگندۀ بمب‌افگن سوخو-۷ و سوخو-۱۷، در حدود ۱۵۰ چرخبال تهاجمی و چند منظوره میل-۱۷ و میل-۳۵ و ۴۰ هواپیمای ترابری نظامی گونه‌گون نوع آنتونوف، در اختیار داشت. اما در اواخر آن دوره و به‌ویژه با فروپاشی رژیم کمونیستی و بروز جنگ‌های داخلی در زمان مجاهدین، توانایی نیروی هوایی بسیار کاهش یافت؛ چنان‌که در حاکمیت طالبان، تنها تعدادی از این هواپیماها به دستر‌س این گروه قرار گرفت. چند هواپیما نیز در اختیار نیروهای مقاومت که در برابر رژیم طالبان می‌جنگیدند، قرار داشت؛ ولی از سرنوشت آن هواپیماها هیچ اطلاعی در دست نیست.

سرنوشت هواپیماهای ارتش پیشین
در کنار از بین رفتن هواپیماهای ارتش پیشین افغانستان در نبردهای داخلی، برخی از این هواپیماها به شمول هواپیماهای ترانسپورتی m۳۲، هواپیماهای m۲۱، m۲۶، mi۱۷، چرخبال‌های ترانسپورتی و mi ۳۵، به کشورهایی چون پاکستان و تاجیکستان انتقال داده شدند و گفته می‌شود که تاهنوز هم به حکومت افغانستان پس داده نشده‌اند.
به گفتۀ شماری از نظامیان پیشین افغانستانی که در این تحقیق با آنان گفت‌وگو شده است، برخی از این هواپیماها از سوی خلبانان افغان و بقیه هم از سوی مقام‌های دولتی در آن زمان به این کشورها برده شدند.
این‌که چه کسانی در این قضایا دخیل بودند، نهاد‌های نظامی کشور در این‌باره هیچ جزییاتی به دست نمی‌دهند. اما فهرستی که در اختیار نشریۀ ۲۰۱۴ قرار گرفته، نام‌های شماری از این افراد را با جزییات رویداد‌هایی که به ربودن این هواپیماها انجامیده، آشکار می‌سازد.
بر بنیاد این فهرست که نهادهای نظامی کشور حاضر نیستند دربارۀ آن ابراز نظر کنند، فردی به نام تورن جمال‌الدین به تاریخ هفتم ماه ثور سال ۱۳۵۹ هجری خورشیدی، یک هواپیمای نوع «جت می – ۸» را از فرودگاه کندهار با خود برده است.
فرد دوم تورن محمد نبی بوده که او نیز به تاریخ ۲۷ ماه عقرب ۱۳۶۲ یک هواپیمای نوع «سو- ۷» را از فرودگاه کندهار ربوده است.
سومین شخص در این فهرست، جگرن فقیرمحمد ربایندۀ هواپیمای «ان – ۲۶ « از فرودگاه کابل، به تاریخ ۰۱٫۰۷٫۱۳۶۲ عنوان شده است.
نفر چهارم، تورن محمد‌حسین بوده که به تاریخ ۴ ثور ۱۳۶۴ یک هواپیمای جت «ام – ۲۵» را از فرودگاه خوست پرواز داده و دیگر برنگشته است.
از فرد پنجم، با نام محمد داوود ربایندۀ هواپیمای «میگ ۲۱» یاد کرده‌اند و گفته شده که این مرد هواپیما را به تاریخ اول عقرب ۱۳۶۵ با خود برده است.
نام عبدالمالک کسی که ربایندۀ هواپیمای «ان – ۲۶» از فرودگاه بگرام (به تاریخ ۳۰٫۰۲٫۱۳۶۷) عنوان شده، در جایگاه ششمِ این فهرست قرار دارد.
نفر هفتم، تورن اسدالله نام داشته که یک هواپیمای «میگ۲۱» را از فرودگاه بگرام برده و گفته شده که این کار به تاریخ ۰۱٫۰۸٫۱۳۶۷ انجام یافته است.
هشتمین فرد، تورن سخی‌الله بوده که با هواپیمای «می-۳۵» از میدان کندهار به تاریخ ۱۲٫۰۴٫۱۳۶۸ پروازِ بی‌نشست کرده است.
نفر نهم، تورن محمد احد ربایندۀ هواپیمای «می-۲۵» از فرودگاه کندهار گفته شده و در فهرست آمده که این کار به تاریخ ۱۲٫۰۴٫۱۳۶۸ صورت گرفته است.
فرد دهم، تورن جان‌محمد نام داشته و به تاریخ ۱۵٫۰۴٫۱۳۶۸ یک هواپیمای «سوو-۲۲» را از فرودگاه بگرام برده است.
یازدهمین نفر هم که به تاریخ ۰۷٫۰۷٫۱۳۶۸ از فرودگاه بگرام، یک هواپیمای «میگ ۲۱» را با خود برده، جلال‌الدین نام داشته است.
یک هواپیمای ترانسپورتی «می ۱۷» هم در کودتایی که جنرال شهنواز تنی وزیر دفاع پیشین ضد حکومت داکتر نجیب‌الله به‌راه انداخته بود، از میدان هوایی شیندند به پاکستان برده شده است. این رویداد زمانی رخ داد که کودتا به ناکامی انجامید و جنرال تنی ناچار شد با هم‌دستانش ـ به وسیلۀ همین هواپیما ـ از افغانستان فرار کنند.
با این‌هم روشن نیست که امروز این هواپیماها کجا استند و نیز کسانی که در این قضایا دخیل شمرده ‌می‌شوند، از چه وضعیتی برخوردارند و در کجا به سر می‌برند. اما یک چیز روشن است و آن این‌که: «این‌ها طیاره‌های ما بودند، حال هم هستند؛ یک روز پس میاریم‌شان و همۀ این افراد هم بی‌مجازات نمی‌مانند». بخشی از گفته‌های یک مقام ارشد نظامی افغان که در این‌باره با ما سخن می‌گفت.
‌ و اما یک مقام امنیتی دیگر افغانستان در این‌باره می‌گوید: «خوب یک تعداد ای آدم‌ها که به ای لیست استن، در همی سال‌های اخیر به کشور بودن و جالبه که به شورا خوده کاندید کدن، به ریاست جمهوری خوده کاندید کدن. اصلن به ای کشور هرکسی هرچه بکنه، باز ازش پرسان نمیشه که برادر همی تجهیزات ما همی طیاره‌های ما ره شما چی کدین؟»
امروز نیروی هوایی افغانستان
هم‌اکنون نیروی هوایی افغانستان، در حدود هفت‌هزار عضو دارد.
۲۰ هواپیمای آموزشی، نزدیک به۵۰ چرخبال منظورۀ گونه‌گون، بیش از ۲۰ چرخبال تهاجمی میل ۳۵ و بیش از ۲۰ چرخبال می ۱۷، از تجهیزاتی است که این نیرو در اختیار دارد.
اما آیا این‌همه بسنده می‌باشد؟
جنرال عبدالواحد طاقت آگاه امور نظامی می‌گوید: «در حالی که بیشتر شورشیان از سرحدات کشورهای همسایه وارد افغانستان می‌شوند و دست به فعالیت‌های تخریبی می‌زنند؛ اما از این‌که قوای هوایی و نیروهای امنیتی افغان به جنگ‌افزار مدرن جنگی مجهز نشده اند، نمی‌توانند به‌آسانی جلو آنان را در سرحدات بگیرند.»
جنرال طاقت می‌افزاید: «ما به طیاره‌های کشفی، جنگی و نیروهای استخباراتی بسیار قوی نیاز داریم؛ اما بدبختانه که ما این امکانات را در اختیار نداریم؛ زیرا نیروهای امنیتی نمی‌توانند امنیت را به گونۀ بهتر تأمین نمایند.»
دگروال نعمان عاطفی، سخنگوی لوای ۲۰۱ سیلاب در شرق افغانستان می‌گوید: «شورشیان بیشتر از کوه‌ها و جنگل‌ها نیروهای امنیتی افغان را مورد حمله قرار می‌دهند و زمانی که ضد عملیاتی از سوی نیروهای امنیتی افغان راه‌اندازی می‌شود، مخالفان از آن‌جا فرار می‌کنند.زمانی که ما عملیات پیاده را آغاز می‌کنیم و به محل می‌رسیم، آنان فرار می‌کنند. اما اگر ما نیروی هوایی و طیاره داشته باشیم، کسانی که بالای پوسته‌های ما حمله می‌کنند، فرار کرده نمی‌توانند و حملات آن‌ها نیز کاهش خواهد یافت.»
از سویی هم نورالحق علومی یکی دیگراز آگاهان نظامی بدین باور است که نیروهای افغان در مقایسه با نظامیان کشورهای همسایه، چندان مجهز نیستند. «قوای هوایی کشورهای همسایه، سیستم راه‌دار مجهز دارند که از حریم فضایی‌شان دفاع می‌کنند؛ سیستم دفاع هوایی مجهز، طیاره‌های جنگی و کشفی را در اختیار دارند؛ اما نیروهای امنیتی ما آن را ندارند.»
نقش نیروی هوایی در جنگ افغانستان
در حال حاضر، نیروهای افغان بیشتر در انفجار بم‌های کنار جاده، تلفات و جراحات می‌بینند.
به گفتۀ سربازان ارتش، مخالفان مسلح دولت بیشتر از کو‌ه‌ها آنان را آماج قرار می‌دهند و نیز راه‌ها را بم‌گزاری می‌کنند تا نیروهای افغان نتوانند به آنان برسند.
حسام الدین حسام یکی از سربازان قول اردوی ۲۰۷ ظفر در این‌باره می‌گوید: «امکانات پیشر‌فته‌یی که بتواند ماین‌های کنار جاده را کشف کند، در نزد ما اندک است. اما زمانی‌ که نیروهای آیساف با ما در عملیات اشتراک می‌‌کنند، چون امکانات پیشرفتۀ خنثاسازی ماین‌ها و نیروی هوایی را در اختیار دارند، تلفات ما کم‌تر می‌شود.»
وقتی دربارۀ چه‌گونه‌گی توانایی نیروی هوایی از عبدالوهاب وردک فرماندۀ این بخش پرسیدم، وی پیشر‌فت نیروی هوایی را چشم‌گیر عنوان ‌کرد ولی چالش‌های زیادی را نیز در این زمینه پذیرفت:
«ما هنوزهم طیارۀ جنگی نداریم، سیستم راه‌دار فلج است، سیستم دافع هوا نداریم، طیاره‌های کشفی که از سرحدات گزمه کنند، در اختیار نداریم.»
او تأکید می‌ورزد که کشورهای کمک‌کننده، باید هواپیمای‌هایی را به نیروی هوایی افغانستان بدهند که با نیازمندی‌ها و شرایط کنونی کشور همخوانی داشته باشند.
پیش از این، ایالات متحدۀ امریکا، ۱۶ هواپیمای «سی- ۲۷» را با ارزش شش‌صد میلیون دالر به نیروی هوایی افغانستان کمک کرده بود؛ اما این هواپیماها به علت آن‌چه که «فرسوده‌گی» و نیز «هزینۀ گزاف پرواز» دانسته می‌شود، در بخش نظامی فرودگاه کابل زمین‌گیر شده‌اند. مقام‌های افغان می‌گویند که هر پرواز این هواپیماها، پنج‌هزار دالر امریکایی هزینه برمی‌داشت.

۲۰۱۴ و حل مشکلات نیروی هوایی؟
استاد سید مسعود آگاه امور اقتصادی، تأمین امنیت را در گسترش اقتصاد افغانستان بی‌نهایت تأثیرگذار می‌داند.
او بدین باور است که کشورهای متحد اگر به‌راستی خواهان تجهیز نیروی هوایی افغانستان باشند، می‌توانند هواپیماها و دیگر جنگ‌افزارهای مورد نیاز را طی قرض‌های درازمدت به حکومت افغانستان بدهند.
«ما از بابت معادن خود، سه تریلیون دالر سرمایه داریم؛ اما استخراج آن زمان‌گیر است. در این صورت نیاز است که کشورهای کمک‌کننده برای ما طیاره‌های جنگی و تجهیزات بدهند و با استخراج این معادن، قرضۀ‌شان را از حکومت افغانستان بگیرند.»

پیشتر دبیر کُل ناتو که هم‌زمان با آغاز مرحلۀ پنجم برنامۀ انتقال به کابل آمده بود، اعلام داشت که نظامیان این پیمان پس از سال ۲۰۱۴ نیز ـ اگرچه نقش حمایتی می‌داشته باشند ـ نیروهای افغان را در عملیات‌های چالش‌زا کمک خواهند کرد.در حال حاضر ۹۴۰ آموزگار ناتو، اعضای نیروی هوایی افغانستان را آموزش می دهند.
به گفتۀ جنرال ظاهرعظیمی سخنگوی وزارت دفاع ملی، هرچند نیروی هوایی کشور در دفاع از تهدید‌های خارجی، چالش‌های زیادی را پیش ‌رو دارد؛ اما این مشکلات تا پایان سال ۲۰۱۴ حل خواهند شد.
«تا پایان امسال، ۲۰ بال طیاره (سوپر تی کانو) که از آن در بمباردمان استفاده می‌شود، سه بال سی ۱۳۰، یک فروند طیارۀ بدون سرنشین و دوازده بال می ۱۷ در اختیار قوای هوایی قرار می‌گیرد.