بخش سوم و پایانی

در جامعه افرادی را می‌بینیم که در سخن گفتن با بقیه تفاوت دارند؛ علمی‌ترند و با سند و دلیل و با ادبیات زیباتر صحبت می‌کنند و از تفرق سخن و عامیانه تکلم کردن دور هستند. اغلب اینان کسانی‌اند که سعی می‌کنند در برابر مسایل پیرامون خود منفعل نباشند. این گروه خوب گوش می‌دهند، دقیق مطالعه می‌کنند و جملات خوب، اشعار شورانگیز، آمار و ارقام علمی و صحیح و مطالب تحلیلی قوی را به خاطر می‌سپارند یا یادداشت می‌کنند.
بعضی از سخنوران و سخنرانان از «مقوله یادداشت‌برداری» به خوبی بهره می‌برند و برای ایجاد حضور ذهن فعال در جلسه سخنرانی به حاضران اعلام می‌کنند که فرضاً مدت زمان سخنرانی یک ساعت است، موضوع فلان مبحث است و بعد از سخنرانی چند پرسش ارایه می‌شود و پاسخ‌گویان مورد تقدیر قرار می‌گیرند. این شگرد حضور ذهن را بسیار بالا می‌برد و شنونده‌گان را به یادداشت‌برداری تشویق می‌کند. این شیوه اصطلاحاً شیوه «شنود مؤثر یا شنود فعال» خوانده می‌شود که بخشی از مطالعات synergy یا جمع‌افزایی است.
اصل سینرژی(synergy) (جمع‌افزایی)
یکی از اصول و روش‌های عمده در انضباط یادگیری، اصل سینرژی به معنای جمع‌افزایی و شنود مؤثر یا حضور مؤثر است. طبق این روش، فرد در بطن یادگیری است نه در حاشیه آن. در اصل سینرژی، فرد هنگام مطالعه یا شنیدن مؤثر چند حالت پیدا می‌کند:
۱٫ فعال می‌شود.
۲٫ فعال می‌ماند.
۳٫ فعال می‌رود.
۴٫ فعال برمی‌گردد.
ما باید سعی کنیم جهت ایجاد «انضباط یادگیری» و هم‌چنین «نظم‌دهی» به حافظه و یادسپاری، عوامل عمده ایجاد کننده سینرژی را به‌خوبی بشناسیم و به آن‌ها بها دهیم.
مهم‌ترین عامل در این مقوله «شیوه برداشت مطلب» است. روش افراد در شیوه‌های یادداشت‌برداری یک‌سان نیست.
۱٫ برخی نکته‌بردای می‌کنند.
۲٫ برخی در یادداشت سریع می‌کوشند و تا مرز ۷۰ درصد از مطالب را ثبت می‌کنند.
۳٫ برخی با چشمان خویش به منبع اطلاعات (سخنرانی، کتاب، تلویزیون و کمپیوتر) خیره می‌شوند و حواس خود را متمرکز می‌سازند.
۴٫ برخی به جایی خیره می‌شوند و در صورتی که بحث به تعقیب چشمی عملیات نیاز نداشته و فقط شنیداری باشد، تمرکز و اصل سینرژی را با چشم متمرکز و خیره به یک‌جا عملی می‌سازند و به حداکثر قدرت یادگیری می‌رسند.
۵٫ بعضی بعد از پایان مطالعه یا شنیدن سخنرانی با یک حریف تمرینی مناسب، به بحث و نقد و بررسی و تحلیل مطالب می‌پردازند و از طریق مباحثه به بیشترین بهره یادگیری دست می‌یابند. اینان به‌خوبی می‌دانند که «شنود مؤثر» در یادگیری مضاعف، عاملی بسیار مهم و «شنود مکرر» عامل استقرار پایدار یادگیری است. بنابراین، خودآگاه یا ناخودآگاه به این نکته هدایت می‌شوند که در صورت شنود مؤثر چند حالت روی می‌دهد:
الف. حضور ذهنی بالا می‌رود.
ب. چون امکان چالش و بحث وجود دارد، فرد سعی می‌کند تمام مطلب طرف مقابل را بشنود و بفهمد تا بتواند نقد و بررسی و حتا جرح و تعدیل کند.
انضباط در یادگیری و تربیت حافظه
در وجود همه موجودات حافظه‌یی نیرومند وجود دارد. برخی دانشمندان اذعان می‌کنند حتا فلزات نیز حافظه دارند و اگر شما فلزی را خم کنید و سپس حرارت دهید، به جای اول خود باز می‌گردد. پس نباید فراموش کنیم با حافظه «معمولی» و با «هدایت و تربیت آن» و اصطلاحاً با ایجاد «نظم و انضباط» در یادگیری می‌توانیم به انسانی «فوق‌العاده، با حافظه‌یی قوی و حضور ذهن بالا» تبدیل شویم و به درجه‌یی از بینش و بصیرت برسیم که بسیاری از «مهارت‌ها» را به‌راحتی به‌دست آوریم.
نخستین موهبت این امر، «دوری از انباشته‌گی است»؛ زیرا بیشتر افرادی که به انباشته‌گی بیش از حد دچارند، می‌گویند از انرژی لازم برای پالایش آن بی‌بهره‌اند و همواره احساس خسته‌گی می‌کنند. انرژی ایستا و راکدی که پیرامون انباشته‌گی گرد می‌آید، موجب احساس خسته‌گی و رخوت می‌شود. پالایش انباشته‌گی، انرژی ذهنی را به جریان می‌اندازد که خود نیازمند نظم و انضباط است؛ چرا که نیروی جدید و حیاتی تازه به جسم و جان آدمی می‌دمد.
نتیجه بحث
برای رسیدن به اهداف تعریف شده در این مبحث، علاوه بر اعتماد به نفس و امید و حرکت، به «ایمان» و باور نیازمندیم؛ زیرا «اگر ایمان نباشد، هیچ انگیزه‌یی وجود ندارد.» به قول «لویی پاستور»: بعد از ایمان… تحمل و بردباری بالاترین جرأت و جسارت را به انسان می‌بخشد تا به سمت اهداف متعالی و مرزهای موفقیت گام بردارد.
پی‌نوشت‌ها:
۱٫Eric From.
۲٫ Synergy.
۳٫ Discipline.
۴٫Individual & Social discipline.
۵٫ خنیفر، حسین(۱۳۸۶)، نگاهی دوباره به روش‌ها و فنون تدریس، قم: بوستان کتاب.
۶٫ Knowledge.
۷٫ Compehension.
۸٫ Application.
۹٫ Analysis.
۱۰٫ Synthesis.
۱۱٫ judgement & Evaluation.