کسانی‌که در تقلب‌های سازمان‌یافتۀ انتخابات ریاست‌جمهوری دست داشتند، باید هر چه زودتر قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی به محاکمه کشانیده شوند تا درس عبرتی برای دیگران باشد.
شماری از نهادهای انتخاباتی و تحلیل‌گران سیاسی می‌گویند، قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی و برای به دست آوردن حیثیت دوبارۀ نهادهای برگزارکنندۀ انتخابات ضمن این‌که تغییرات اساسی و بنیادی باید در هردو کمیسیون به میان آید و کسانی‌که در تقلب دست داشتند به محاکمه کشانیده شوند.
به باورآنان، برای اعادۀ حیثیت دوباره هردو نهاد انتخاباتی باید هرچه زودتر اعضای ارشد هردو کمیسیون برکنار و افراد شایسته به جای آنان جایگزین شوند.
سرانجام نتیجۀ انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان پس از شش ماه انتظار و بررسی تقلبات و تخلفات، شام یکشنبه همین هفته از سوی کمیسیون انتخابات، بدون ذکر جزئیات از جمله تعداد آرا و درصدی آن اعلام شد.
این کمیسیون اشرف غنی احمدزی را رییس‌جمهور و داکتر عبدالله عبدالله را به حیث نخست وزیر افغانستان اعلام کرد.
ساعاتی قبل از اعلام نتیجه انتخابات، هردو نامزد در حضور رییس‌جمهور کرزی، رهبران جهادی و دیپلمات‌های خارجی توافقنامه تشکیل دولت وحدت ملی را امضا کردند.
اما نعیم ایوب‌زاده رییس بنیاد تیفا، هرچند اعلام نتیجه انتخابات را نقطه پایان بحران‌ انتخابات می‌داند؛ اما به این باوراست که عملکرد ضعیف و عدم اسقلالیت نهادهای برگزارکنندۀ انتخابات صدمۀ جبران ناپذیری بر روند انتخابات، کمیسیون‌های انتخاباتی، دموکراسی در افغانستان و موقف سیاسی نامزدان وارد کرده است.
به گفتۀ ایوب‌زاده، برای جبران این صدمۀ بزرگ در قدم نخست باید تغییرات جدی و اساسی درمیان کمشینران و روسای هر دو کمیسیون‌ انتخاباتی به میان آید.
وی افزود، دوم اینکه کسانی‌که برعلیه آنان شواهدی وجود دارد که گویا در تقلبات سازمان یافته دست دارند، باید در زودترین فرصت و قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی به محاکمه کشانیدن شوند تا درس عبرتی برای دیگران باشد.
او اضافه کرد، از زمان آغاز برگزاری انتخابات تاکنون خیلی‌ها در تقلبات سازمان یافته دست داشتند؛ اما هیچ یک از آنان ضمن این‌که به محاکمه کشانیده نشدند، از وظایف‌شان هم سبک دوش نیز نشدند؛ بنابرین باید برای برگزاری یک انتخابات بدون تقلب و سالم فرهنگ مکافات و مجازات عملی شود.
به باور او، اگر تغییرات بنیادی و اساسی در میان اعضای ارشد هر دو کمیسیون‌ به میان نیاید و متقلبین به محاکمه کشانیده نشود، بسیار مشکل خواهد بود که ما شاهد حضور پررنگ مردم در انتخابات پارلمانی باشیم.
رییس تیفا، تغییرات اساسی در لوایح و طرزالعمل‌های هر دو کمیسیون را نیز برای برگزاری یک انتخابات سالم پارلمانی لازمی دانسته گفت، ضمن تغییر در لوایح و طرزالعمل‌های هر دو کمیسیون، نهادهای جامعه مدنی و نهادهای انتخاباتی نیز باید در این زمینه بحث‌ها و برنامه‌های داشته باشند.
در همین حال، جعفر کوهستانی استاد دانشکده حقوق دانشگاه کابل می‌گوید، باید تعین اعضای ارشد نهادهای برگزار کنندۀ انتخابات از صلاحیت رییس‌جمهور خارج شود.
او اضافه کرد، در یکی از مواد قانون آمده که رییس‌جمهور صلاحیت دارد تا کمیسیون‌ها را به خاطر بهبود اداره تعیین کند؛ اما کمیسیون انتخابات برای بهبود اداره نیست، بل یک کمیسیون صلاحیتمند حقوقی است که سرنوشت‌ شخصیت‌های اعمال کننده قدرت را مشخص می‌کند؛ بنابراین باید تعین اعضای این کمیسیون از صلاحیت رییس‌جمهور خارج شود.
به گفتۀ وی، عدم تطبیق قانون و تقلب و تخلف در انتخابات همه جرم است و باید مورد پیگرد قرار گیرد؛ ولی اعلام نتایج انتخابات توسط این کمیسیون، هرچند به نحوۀ باعث برائت دادن این کمیسیون از تمامی تقلبات و تخلفات گردید.
استاد کوهستانی تاکید کرد، ولی با چنین کمیسیونی رفتن به طرف انتخابات بعدی شرم و ننگ بزرگ است؛ بنابراین باید قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی تمام اعضای ارشد هر دو کمیسیون برکنار و کسانیکه درتقلب دست داشتند، محاکمه شوند.
استاد عطا محمد نور والی بلخ و از حامیان تیم اصلاحات و همگرایی دراعلامیه‎یی که در سایت ولایت بلخ نشر شده خطاب به مردم گفته، با آن‌که اذیت شدید، انگشتان ارغوانی‌تان قطع گردید، فرزندان عزیز تان مجروح و یا شهید شدند، تا شاهد تحقق اراده واقعی تان باشید؛ اما کمیسیون انتخابات بر این همه آرزوهای تان خاک پاشید.
استاد عطا تاکید کرد، امیدوارم پنج سال بعد با این کمیسیون‌های خاین، متقلب و وطن فروش انتخابات مواجه نشویم و از رأی شما پاسداری درست صورت گیرد و به ارادۀ تان حرمت گذاشته شود.
به گفتۀ او، افراد مشخص در کمیسیون‌های انتخابات چیزی را که می‌خواستند و به قیمت آبرو و حیثیت‌شان هم تمام شد، وجدان‌شان زیر سوال رفت، دموکراسی خدشه دار شد و اراده مردم صدمه دید، به دست آوردند.
وی تصریح کرد، تعداد کسانی که حتی با ساز و کار غیر قانونی(تقلب‌های سازمان یافته) می خواستند به خود جایگاه باز کنند و قدرت محض را انتظار داشتند، متاسفانه تا حدودی به خواست شان دسترسی پیدا کردند.
در همین حال، کمیسیون انتخابات نیز روز یکشنبه هفته جاری در هنگام اعلام نتایج نهایی انتخابات گفت، تقلبات صورت گرفته در انتخابات ریاست‌جمهوری بسیار گسترده بود و ما نتوانستیم به صورت درست رای سیاه را از سفید جدا کنیم.
محمد یوسف نورستانی رییس این کمیسیون تاکید کرد، کمیسیون انتخاباتی به همکاری نهادهای بین‌المللی و با وجود همه تلاش‌ها و چالش‌ها، تفتیش آرا نتوانست همه موارد تقلب را که از سوی هر دو طرف ادعا شده و از نقطه نظر ابعاد، عمق و پیچیده‌گی چشم گیر داشت را کشف و برطرف کند.