نوروز جشنی باستانی است که در ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان، مناطق کردنشین عراق، سوریه و ترکیه و حتی در بسیاری از شهرهای روسیه نیز برگزار می‌شود.
نوروز را صدها میلیون نفر در آسیای میانه، خاور نزدیک و خاور میانه جشن می‌گیرند. این جشن در کشورهای اسلامی بطور گسترده برگزار می‌شود.
مردم کشورهای مختلف نوروز را به اشکال مختلف جشن می گیرند، در اینجا به طور کوتاه در خصوص این سنت باستانی در چند کشور توضیح می دهیم:
ازبکستان:
در ازبکستان جشن نوروز جشنی دولتی است، اما رسماً سال نو طبق تقویم اروپایی برگزار می‌شود. از چند روز مانده به جشن، مردم این کشور خانه تکانی می کنند و خانه های خود و شهرها و روستاها را می آرایند؛ زیرا این امری طبیعی است که در لباسی زیبا و خانه ای زیبا به استقبال سال نو بروند. طبق رسوم، تا پیش از آغاز سال نو باید تمامی کارهای مربوط به آماده کردن غذا و وسایل پذیرایی پایان بیابند.
غذای فراوان و متنوع، نماد امیدواری به برداشت محصولات بسیار در این سال است. در روز نوروز سفره جشن که در ازبکستان «دسترخوان» نامیده می شود، پهن می شود و بر روی آن غذاهای متنوعی از جمله پلو، گوشت گوسفند و یا گاو آب پز شده، پیراشکی با پیازچه و سمنک (سومالیاک) قرار می گیرد. سمنکپزی از رسوم دیرینه در ازبکستان است که خانم ها به آن می پردازند و در هنگام پخت آن شعرهایی شاد می خوانند، می رقصند و افسانه تعریف می کنند، شوخی می کنند. ازبک ها تنها یک بار در سال و آن هم در نوروز سمنک می پزند که جوانه گندم آن سمبل زندگی ابدی است.
تاجیکستان:
در تاجیکستان در تمامی شهرها و مناطق و حتی روستاهای دور دست کشور مراسمی باشکوه به مناسبت فرا رسیدن نوروز برپا می شود. در آغاز سال، امامعلی رحمان رییس جمهور تاجیکستان نوروز را به مردم کشور تبریک می‌گوید. سپس مسابقاتی در رشته های سنتی ورزشی و نیز شعرخوانی برگزار می شوند و همه مردم برای گردش و تفریح به خیابان ها می آیند.
بنا بر رسمی دیرینه، در روز جشن، مردم تمامی ناراحتی ها و کدورت هایی که از یک دیگر به دل گرفته بودند را می بخشند و آنانی که قهر بودند، آشتی می کنند. بسیاری به ملاقات فقرا، افراد تنها و ناتوان می روند، از آنها مراقبت می کنند، هدیه می دهند. جشن های نوروزی در تاجیکستان حدود یک ماه بطول می انجامد.
باید گفت که نوروز چیزی پیش از یک جشن معمولی محسوب می شود. در این روز برای مخارج نوروزی به کودکان جشنی می دهند، مردم به هم هدیه می دهند و به یتیمان و بینوایان کمک می کنند.
ترکمنستان:
طبق روایات ترکمن ها، جشن بهاری نوروز، بیش از ۳ هزار سال پیش در خراسان، همزمان با آغاز کشاورزی ایجاد شد و به تمامی کشورهای همسایه رواج یافت.
نوروز باستانی ترین جشن کشاورزان است که پدیدار شدن آن مرتبط با ایجاد تقویم کشاورزی است. فردوسی و عمر خیام که در زمان ملک شاه سلجوقی در خاک کنونی ترکمنستان خدمت می کردند، نوروز را مرتبط با پادشاهان افسانه ای ایرانی، از جمله جمشید و کیومرث می دانستند.
آذربایجان:
در آذربایجان شیخ الاسلام حاجی الله شکور پاشازاده مفتی مسلمانان قفقاز فرا رسیدن «نوروز بایرام» را به مردم آذربایجان تبریک گفته و آرزوی شادی، تندرستی و خوشبختی برای مردم این کشور می کند. او گفت که نوروز نه تنها نماد نو شدن طبیعت، بلکه نماد اجرای خواسته ها و امیدهای انسان هاست.
قزاقستان:
همزمان با نزدیک شدن به نوروز، خیابانها و معابر عمومی جمهوری قزاقستان آذین بندی و چراغانی شده است.
نظافت و تمیز کردن شهر از طرف مردم از دیگر برنامه های آماده شدن برای نوروز است . مردم قزاقستان می‌گویند اگر در هنگام تحویل سال خانه تمیز باشد افراد دچار بیماری و ناراحتی نمی شوند .
نورسلطان نظربایف رییس جمهور قزاقستان سال گذشته پیشنهاد آغاز سال جدید را با اغاز فصل بهار مطرح کرد.
دید و بازدید از بزرگان، حضور در جشن ها در میادین مرکزی شهر و برگزاری مراسم عروسی از برنامه های مردم قزاقستان در ایام نوروز است.
تعطیلات نوروز در قزاقستان سه روز است اما بزرگداشت آن تا یک ماه ادامه دارد.
افغانستان
در افغانستان نیز نوروز به گونۀ باشکوهی از گذشته‎های دور تجلیل می‎شود. در برخی از مناطق این کشور خانواده‎ها به دشت ها و کوه‌ها می‎روند و این جشن را گرامی می‎دارند.
در گذشته، جوانان گردهم می آمدند و برنامۀ نوروزی برپا می داشتند. سمنک، هفت میوه و … در جشن نوروز آماده می شود.
در سال پیش رو به مناسبت نوروز دو روز رخصتی عمومی اعلام شده است.
سال ۱۳۹۳ جشن نوروز در کابل با حضور روسای جمهور کشورهای حوزۀ تمدنی نوروز گرامی داشته شد.
افغانستان، یکی از کشورهایی است که خود را صاحب این جشن جهانی می خواند.
فلسفه نوروز :
برخی پژوهشگران، ریشه تاریخی این جشن را به «جمشید پیشدادی» نسبت می‌دهند و نوروز را «نوروز جمشیدی» می‌خوانند. این گروه معتقدند که جمشید شاه بعد از یک سلسله اصلاحات اجتماعی بر تخت زرین نشست و فاصله بین دماوند تا بابل را در یک روز پیمود و آن روز (روز هرمزد یا اورمزد) از فروردین ماه بود. چون مردم این شگفتی از وی بدیدند جشن گرفتند و آن روز را «نوروز» خواندند. فردوسی شاعر بزرگ پارسی گوی نیز در شاهنامه پیدایش نوروز را به جمشید شاه نسبت مى دهد.
موسم آفرینش جهان: بارش باران های بهاری، برآمدن شکوفه ها و برگ آوردن درختان، طولانی شدن روزها و ساعات روشنایی، گذشتگان را بر این اعتقاد راسخ کرده بود که نوروز، زمان پیدایش و آفرینش جهان است. مردم آریانای باستان معتقد بودند که از اولین روز فروردین، روان بهشتیان همه به این کیهان بازمی گردند و هر یک به میهن و موطن خود فرستاده می شوند.