یادداشت: شش ماه بعد از ایجاد دولت وحدت ملی، رییس‌جمهور غنی پیش از سفرش به امریکا با فرمانی اعضای کمیسیون اصلاح انتخاباتی را که از موارد درشت در تفاهم‌نامۀ ایجاد دولت وحدت ملی بود، مشخص کرد؛ اما بعد از گذشت نزدیک به دو هفته از ایجاد این کمیسیون تا هنوز اعضای آن هیچ‌گونه جلسۀ کاری برگزار نکرده و مقر کارشان نیز مشخص نشده است.
کمسیون اصلاح انتخاباتی به شمول نمایندۀ ملل متحد ۱۵ عضو دارد. ریاست جمهوری شکریه بارکزی عضو مجلس نماینده‌گان را به حیث رییس این کمیسیون معرفی کرد؛ اما رییس اجرایی با این تصمیم مخالفت کرده و گفته است که بانو بارکزی در دقیقۀ نود وارد فهرست اعضای این کمسیون شده است.
کمیسیون اصلاح انتخاباتی به هدف آوردن تغییر در مقررات و قوانین انتخاباتی و هم‌چنان تغییر و تبدیل برخی از کارمندان کمیسیون‌های انتخاباتی ایجاد گردیده که مشکلات و موارد اختلافی زیادی در کارشیوۀ این کمیسیون وجود دارد.
برای واکاوی این موارد با صدیق‌الله توحیدی معاون کمیسیون اصلاح انتخاباتی گفت‌وگو کرده‌ایم که اینک می‌خوانید:

– آقای توحیدی با سپاس فراوان از این‌که برای این گفت‌و گو وقت می‌گذارید. به عنوان پرسش نخست، ایجاد کمیسیون اصلاح انتخاباتی را در شرایط امروزی افغانستان و با توجه با چالش‌هایی‌که انتخابات افغانستان سپری کرد، چقدر مهم می‌پندارید؟
یکی از مسایل روشن و مبرهن در پروسۀ انتخابات اصلاح نظام انتخاباتی افغانستان بود؛ اصلاحات در تمام بخش‌ها از جمله در قوانین، لوایح، طرزالعمل‌ها، چگونگی گزینش کمیشنران، چگونگی استخدام و انفکاک در کمیسیون‌های انتخاباتی و هم‌چنان میکانیسم‌هایی‌که کارآیی لازم نداشته و زمینه‌ساز تقلبات در انتخابات شده است.
در تفاهم‌نامۀ ایجاد دولت وحدت ملی که میان داکتر محمداشرف غنی و داکتر عبدالله عبدالله به امضا رسید، یکی از موارد اساسی ایجاد کمیسیون ویژه برای اصلاحات نظام انتخاباتی بود که متأسفانه حکومت ماه‌ها بعد به این مأمول پرداخت و بعد از شش ماه از ایجاد دولت، این کمیسیون را ایجاد کرد.
با اعلام شماری از شخصیت‌ها به عنوان اعضا و هیأت رهبری کمیسیون اصلاح انتخاباتی، تا کنون این کمیسیون به گونۀ رسمی به کار خود آغاز نکرده است.
– جناب توحیدی، قسمی که گفته شد نزدیک به دو هفته است که اعضای این کمیسیون اعلام شده و پیشتر از این گفته می‌شد که بعد از برگشت رهبران دولت از امریکا این کمیسیون رسماً کار خود را آغاز می‌کند؛ اما تا هنوز چنین نشده، علت چیست؟
دلیل روشن از عدم توافق سران دولت افغانستان، دربارۀ نحوۀ کار این کمیسیون است؛ باور ما به این بود که با برگشت رییس‌جمهور و رییس اجرایی از امریکا، این کمیسیون بلافاصله باید آغاز به کار می‌کرد که تا هنوز هم این مأمول برآورده نشده است.
اگر قرار بر این باشد که کمیسیونی واقعاً کارا و موثر در زمینۀ آوردن اصلاحات در نظام انتخاباتی افغانستان باشد، طبیعتاً باید لایحۀ وظایف این کمیسیون تعدیل و در پیوند به ترکیب اعضا باید بحث مجدد صورت گیرد. حضور افراد تخنیکی که در ارتباط به انتخابات افغانستان تجربه و یا مطالعات کافی دارند، در زمینۀ آوردن اصلاحات در این کمیسیون تضمین کننده است، تا این‌که افراد و چهره‌های سیاسی در این کمیسیون حضور داشته باشند.
– پیش از این از طرف دولت مطرح شد که آماده‌گی‌های لازم برای ایجاد این کمیسیون گرفته شده، اما قسمی‌که از صحبت‌های شما بر می‌آید آماده‌گی‌یی در کار نبوده، چرا با اصلاحات در نظام انتخاباتی این‌گونه برخورد شده است؟
هیچ نوع آماده‌گی برای آغاز به کار این کمیسیون وجود ندارد. این کمیسیون دبیرخانه و مقر مشخص نداشته است. این کمیسیون جلسات مقدماتی خود را برگزار نکرده و کمیسیون اصلاح نظام انتخاباتی توسط رهبران دولت وحدتی ملی رسماً به کار آغاز نکرده و فقط یک فرمان ضمیمۀ لایحه وظایف به اعضای این کمیسیون فرستاده شده و بس.
معنی این وضعیت این است که علاقه‌مندی‌ ویژه برای آوردن اصلاحات در نظام انتخاباتی افغانستان وجود ندارد و بدون آوردن اصلاحات در نهادها و قوانین انتخاباتی، انتخابات پارلمانی افغانستان برگزار نخواهد شد و اگر با ساز و کارهای موجود انتخاباتی برگزار شود، به این معنا است که یک‌بار دیگر گرفتار چالش و بحران بزرگ در ولایات خواهیم شد؛ چون انتخابات پارلمانی هر ولایت یک حوزۀ انتخاباتی است که شمار زیادی از افراد خود را نامزد انتخابات پارلمانی خواهند کرد که یک رقابت جدی است و اگر زمینۀ تقلب فراهم باشد اعتراضات شدید را نیز در پی خواهد داشت.
– چهره‌هایی‌که در این کمیسیون انتخاب شده اند، تا چه میزانی در زمینۀ انتخابات تخصص دارند و می‌توانند اصلاحات بنیادی را بار آورند؟
شماری از اعضای این کمیسیون چهره‌های نخبه هستند و در زمینۀ قانون‌گذاری و مسایل حقوقی تجربه دارند؛ اما شماری دیگر فقط به نماینده‌گی از تیم‌های سابق انتخاباتی عضو این کمیسون شده اند.
متأسفانه چیزی‌که در این ترکیب کم است، حضور نماینده‌گان نهادهای ناظر ملی است که گزارش‌های مفصلی را از جریان تقلب انتخابات ۱۳۹۳ داشته اند. هم‌چنان حضور اعضای جامعۀ مدنی به تناسب نماینده‌گان دو تیم سیاسی کم‌رنگ است که همۀ این موارد به این معنا است، این کمیسیون بیشتر یک کمیسیون سیاسی است تا یک کمیسیون تخنیکی.
– پیش از این شماری از کمیشنران کمیسیون انتخابات گفته بودند که گویا اعضای نهادهای ناظر انتخاباتی به‌خاطر عضویت‌شان در کمیسیون انتخابات روی اصلاحات در نظام انتخاباتی پافشاری دارند، این گفته تا چه حد موجه است؟
خودم عضو هیأت مدیرۀ اکسین هستم که از اعضای این گروه از انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای ولسوالی افغانستان نظارت می‌کردند.
در کمیسیون اصلاح انتخاباتی موثرترین افراد نهادهایی بودند که در این زمینه تجربه داشتند و از جریان انتخابات ۱۳۹۳ افغانستان نظارت کرده بودند و این‌که عده‌یی تلاش کرده باشند تا از این طریق وارد کمیسیون انتخابات شوند چنین چیزی را من تائید نمی‌کنم و من شاهد نیستم که کسانی در صدد عضویت در کمیسون انتخابات بوده باشند.
اگر احیاناً کسانی چنین خواستی هم داشته باشند بر اساس اصلاحاتی که باید به میان آید، معیارها و مشخصاتی که کمیشنران در کمیسیون انتخابات دارند را داشته باشند؛ از نظر قانونی هیچ‌گونه مشکلی وجود ندارد. اما، بحث اصلی این است که اصلاحات لازم و فراگیر باید در پروسۀ انتخابات و نهادهای انتخاباتی بیاید که با این اصلاحات اعتماد و اعتبار مردم نسبت به نهادهای ملی و مردمی اعاده شود و اگر این اعتماد ساخته نشود، مردم در انتخابات پیش‌رو کمتر شرکت خواهند کرد.
-کارشیوه‌یی‌که برای کمیسیون تنظیم شده تا چه حد واقع‌بینانه و پاسخ‌گو است؟
در این کارشیوه یا لایحۀ وظایف سعی شده تا تمام حرف‌های مرتبط به انتخابات را احتوا کند؛ اما، دو مادۀ این کارشیوه این کمیسیون را تضعیف خواهد کرد و این کمیسیون را مبدل به یک کمیسیون مشورتی ویژه خواهد کرد که رییس جمهور اگر خواست پیشنهادات این کمیسیون را بپذیرد و اگر نخواست، نپذیرد که در این صورت نیازی به کمیسیون عریض و طویل پانزده نفری نخواهد بود. رییس جمهور اگر مشوره می‌خواستند بهتر این بود که با نهادهای مختلف مشوره می‌کردند و دیدگاه‌های موجود را جمع‌آوری کرده تصمیم می‌گرفتند. اما زمانی که کمیسیون اصلاح انتخاباتی به صراحت در تفاهم‌نامۀ ایجاد دولت وحدت ملی آمده، الزاماً باید یک کمیسیون کارا و مقتدر را ایجاد می‌کردند تا اصلاحات یک امر حتمی می‌بود.
هم‌چنان، در مادۀ هفت این کارشیوه آمده است که پیشنهادها و طرح‌های این کمیسیون محرم بوده، بعد از تصویب کمیسیون اعلام می‌شود. در حالی‌که به باور من هیچ چیزی جز موارد خاص قانونی در افغانستان محرم نیست؛ به ویژه در زمینۀ انتخابات هیچ سندی محرم بوده نمی‌تواند، طرزالعمل، میکانیسم، طرح پیشنهادی برای اصلاحات محرم نیست و این ماده سبب خواهد شد تا بسیاری از طرح‌های خوب و پیشنهادات موثر برای اصلاحات انتخاباتی پنهان بماند تا زمانی‌که با تغییر و طرح کُلی به تصویب برسد که در آن زمان دادخواهی نهادهای جامعۀ مدنی برای تصویب طرح موثر را جلوگیری خواهد کرد.
– زمان کاری این کمیسیون چهارماه تعیین شده، آیا در این مدت زمانی اصلاحات لازم و موثر به میان خواهد آمد؟
یکی از دلایل دیگری که عدم تعهد حکومت را نسبت به اصلاحات اساسی در انتخابات مشخص می‌سازد، همین مسأله است.
به انتخابات اخیر ریاست جمهوری و شوراهای ولسوالی افغانستان هزار و یک اتهام و تقلب وارد است و این نیازمند بررسی دقیق را دارد تا از تکرار آن در انتخابات آینده جلوگیری شود. چهارماه فرصت بسیار کم است تا این دم هم روزهای زیادی از آن سپری شده است.
در این مدت اصلاحات لازم به میان نخواهد آمد؛ تنها شاید یک اصلاحات ظاهری بیاید و بعد تقلب و تخطی در انتخابات کماکان ادامه داشته باشد.
– اگر وضعیت همین گونه ادامه یابد انتخابات پارلمانی افغانستان با چه سرنوشتی روبرو خواهد شد؟
ما همان تجربۀ تلخ تقلب، اتهام تقلب، نارضایتی، بحران و چالش‌هایی‌که آسیب آن بیشتر به مردم خواهد رسید تا به نهادهای دولتی را شاهد خواهیم بود.
– در اخیر پیشنهادات شما به رهبران دولت وحدت ملی چیست؟
پیشنهاد اول من این است که چهره‌هایی از نهادهایی‌که از انتخابات افغانستان در جریان سال‌های گذشته واقعاً نظارت کرده اند، شامل این کمیسیون شوند.
دوم، رهبری این کمیسیون باید توسط اعضای کمیسیون انتخاب شود نه به صورت مستقیم.
سوم، فیصله‌های این کمیسیون فقط جهت منظوری از طریق رییس اجرایی به رییس‌جمهور فرستاده شود، نه جهت تصمیم‌گیری نهایی.
چهارم، اعضای این کمیسیون باید تعهد بسپارند که اصلاحات را بر مبنای گرایشات قومی، زبانی، سمتی و سیاسی نه، بل این اصلاحات را به‌خاطر بهتر شدن روند انتخابات در افغانستان به میان خواهند آورد.
سپاس.
سلامت باشید.