چهارشنبه ۲۰ جوزا ۱۳۹۴

رییس اجراییۀ حکومت وحدت ملی، داکتر عبدالله عبدالله به تاجیکستان رفته تا با سرانِ همسایۀ شمالیِ کشور بار دیگر رشتۀ روابط را مستحکم کند. داکتر عبدالله و امام‌علی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، حرف‌های ناگفتۀ بسیاری برای یکدیگر دارند؛ از امنیت گرفته تا مسالۀ مواد مخدر، همکاری‌های اقتصادی و روابط فرهنگی، همه و همه حلقاتِ وصلی‌اند که کابل و دوشنبه را مانند دو سرزمینِ دوست و برادر به یکدیگر پیوند می‌زنند. فرصت‌ها و تهدیداتِ مشترکِ بسیاری را می‌توان میان دو کشور انگشت‌نشان کرد که هر کدام به‌نحوی سرنوشتِ دو کشور را به یکدیگر گره زده است.
وابسته‌گی‌ها و اشتراکاتِ بسیار میان افغانستان و تاجیکستان، در روابط گرمِ میان داکتر عبدالله و امام‌علی رحمان هم به خوبی نمایان است. اگر دیدار و گفته‌های میانِ این دو رهبر را در یک کلام خلاصه کنیم، فقط می‌توان گفت که هر دو کشور خواهان توسعۀ روابط با یکدیگر و مقابلۀ مشترک با تهدیداتِ مشترک هستند. این موضوع در سخنان آقای رحمان به‌خوبی قابل لمس است: «تاجیکستان همیشه جانب‌دار همکاری متقابلاً سودمند دوجانبه با کشور دوست و برادر افغانستان بود، هست و خواهد ماند. ما کوشش به خرج می‌دهیم که این مناسبت‌ها همیشه در سطح بلند و جوابگوی منافعِ هر دو جانب باشند. در بین کشورهای منطقه ما به همکاری با کشور شما علاقه‌مندی خاص داریم».
داکتر عبدالله هم جایگاه تاجیکستان را در روابط خارجی افغانستان بسیار مهم خوانده و با اشاره به این‌که حضورش در دوشنبه، اولین سفر خارجی رسمی او به شمار می‌آید، اهمیت جایگاه تاجیکستان در سیاست خارجیِ کشور را به‌خوبی نشان داده است. علاوه بر مباحث امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی میان دو کشور، تاجیکستان و سایر کشورهای حوزۀ آسیای میانه از نظر منابع انرژی برای افغانستان و کشورهای جنوب آسیا از جایگاه ویژه‌یی برخوردار است. از همین‌رو هم در این سفر داکتر عبدالله به‌شخصه برای اشتراک در نشست بین‌المللی «آب برای حیات» در تاجیکستان اشتراک کرده است، تا هم برای آب‌های فرامرزیِ کشور دادخواهی کند و هم در دیدارهای حاشیه‌یی آن، فرصت‌های جدیدی را برای افغانستان جست‌وجو کند.
همایش بین‌المللی مربوط به ده‌ساله «آب برای حیات»، کنفرانسی است که در سطح عالی از ۹ تا ۱۱ جون در شهر دوشنبه دایر می‌شود. در این نشست، نماینده‌گان حدود صد کشور و نزدیک به ۳۰ سازمان بین‌المللی با حضور بان‌کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد شرکت می‌کنند که هدف اصلی آن ارزیابی نتایج برنامه‌های مربوط به ده‌ساله «آب برای حیات» (۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵) است. این برنامه یک دهه قبل با پیشنهاد دولت تاجیکستان از سوی سازمان ملل متحد اعلام شده بود.
در این نشست انتظار می‌رود که داکتر عبدالله در حضور نماینده‌گانِ کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، برای به‌دست آوردن حقوق و سهم افغانستان از آب‌های منطقه‌یی و فرامرزی دادخواهی کند. چنان‌چه گفته می‌شود که نظام توزیع ذخایر آب میان پنج کشور آسیای میانه که در زمان اتحاد شوروی ایجاد شده و بعد از فروپاشی شوروی مورد تأییدِ دوبارۀ آن‌ها قرار گرفته است، شامل افغانستان نمی‌شود. در نتیجه، بر اساس گزارش‌ها این کشور از سهم خود از ذخایر آب رودخانۀ آمو ـ بزرگترین رودخانه در منطقه ـ تقریباً بی‌بهره است. این در حالی است که سرچشمۀ اصلی این دریا، کوه‌های شمال شرقی افغانستان می‌باشد.
به جز برخی شاخه‌های دریای کابل که از مناطق چترال پاکستان به دریای کنر می‌ریزد، افغانستان خود سرچشمۀ بسیاری از دریاهای بزرگ و کوچک است. به صورت مشخص، از پنج حوزۀ دریای بزرگ، سه حوزۀ کابل ایندوس، هلمند و هریرود-مرغاب به ترتیب به کشورهای همسایه یعنی پاکستان، ایران و ترکمنستان می‌ریزند و حوزۀ آبی آمودریا هم که پیشتر از آن سخن رفت، تنها به عنوان مرز طبیعی میان افغانستان با کشورهای تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان شناخته می‌شود. به این ترتیب دیده می‌شود که قسمت عمده‌یی از آب‌های افغانستان به بیرون از مرز‌های کشور می‌ریزند.
بر اساس آمارهای جهانی، افغانستان با وجود این‌که از منابع آبی قابل توجهی برخوردار است و ظرفیت آبیِ این کشور به‌طور متوسط معادل ۷۵ میلیارد متر مکعتب در سال برآورد شده است؛ اما از لحاظ ظرفیت ذخیرۀ آب در پایین‌ترین سطح در جهان قرار دارد. از سوی دیگر گفته می‌شود که این کشور به جز از معاهدۀ تقسیم آب حوزۀ دریای هلمند با ایران، هیچ نوع توافق‌نامۀ تقسیم آب‌های فرامرزی با هیچ کدام از کشورهای همسایه امضا نکرده که این نشان‌دهندۀ نهایت اغماض و سهل‌انگاریِ حکومت در قبال مسأله‌یی به این مهمی است.
این در حالی است که افغانستان خود به عنوان کشوری زراعت‌پیشه، بیش از هر چیزِ دیگری به منابع آبیِ غنی نیاز دارد. حوزۀ‌ دریاهای فرعی موجود در کشور که رقمِ آن‌ها به ۳۶ حوزه می‌رسد هم به علت بی‌پرواییِ حکومت و چالش‌های فرارو، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از چالش‌های عمدۀ فراروی استفادۀ بهینه از این منابع آبی، فاصلۀ میان زمین‌های زراعتی با مجاریِ این آب‌های طبیعی است که در شرایط طبیعی، کار را برای سود جستن از آن دشوار کرده است. دولت جدید هم متأسفانه در ۱۴ سال گذشته کمتر به این چالش‌ها توجه کرده است.
فقدان ظرفیت فنی و تخنیکی، ناتوانی در بهره‌برداری از منابع آب، توسعۀ ضعیف زیرساخت‌های منابع آب، نبود اطلاعات دقیق و تازه و فقدان یک سیاست روشن، از ضعف‌های کنونی روند توسعه و مدیریتِ آب در افغانستان است. همۀ این ضعف‌ها در حالی‌ست که موضوع آب و منابع آبی، تا کنون برای دولت‌مردانِ ما تبدیل به مسأله نشده است.
اگر به مسالۀ آب نگاهی استراتژیک کنیم، متوجه خواهیم شد که اهمیت منابع آبی به‌خصوص در منطقۀ خاورمیانه آن‌قدر زیاد است که حتا گفته می‌شود جنگ جهانی بعدی، ناگزیر بر سر منابع آبی خواهد بود. با این وجود، اما دیده می‌شود که حکومت افغانستان دست‌کم تا کنون راهکار مشخصی برای دادخواهی در قبال حقوقِ مسلمِ خود در قبال حوزه‌های آبی منطقه‌یی ارایه نکرده است. این سفر داکتر عبدالله به دوشنبه و اشتراک او در همایش بین‌المللی «آب برای حیات»، شاید نشان‌گرِ پا گرفتنِ روزنه‌هایی از امید در قبال مسالۀ حیاتی و خطیر آب است که اگر چنین باشد، می‌توان ارزشِ این سفرِ او را بیش از هر سفر خارجیِ دیگری دانست.