یک شنبه ۳۱ جوزا ۱۳۹۴

محمداکرام اندیشمند
روزه معنای فارسی واژۀ عربی»صیام» است. ماه رمضان را ماه صیام یا ماه روزه می‌گویند که مسلمانان در این ماه مکلف به صوم یا روزه داشتن استند. صوم به معنی خودداری، امساک، توقف، ترک کردن، اجتناب و پرهیز است. اجتناب از خوردن و نوشیدن در وقت معین و مشخص (قبل از طلوع تا غروب آفتاب) و خودداری از آن‌چه که به ابطال صیام می‌انجامد و این اجتناب از الزامات صیام و یا روزه محسوب می‌شود.
وقتی صیام و روزه به معنی پرهیز و اجتناب است و به‌ویژه اجتناب از خوردن و نوشیدن در جریان روز که صورت متعارف و معمولِ روزه و روزه‌داری را نشان می‌دهد، این پرسش مطرح می شود که «فلسفه و حکمتِ این اجتناب و پرهیز از خورد و نوش در چیست؟ چرا مسلمانان مکلف می‌شوند که از بام تا شام هر روزِ ماه رمضان خود را گرسنه و تشنه نگه دارند و از خوردن و نوشیدن خودداری کنند؟»
اگر فلسفه و حکمت روزه این باشد که مسلمانانِ روزه‌دار با گرسنه‌گی و تشنه‌گی خویش، سختی و حالتِ گرسنه‌گان و تشنه‌گان را درک کنند، هر آدم و هر مسلمانی حتا بدون آن‌که خود را گرسنه و تشنه نگه دارد، به خوبی می‌فهمد که گرسنه‌گی و تشنه‌گی بسیار سخت و تلخ است. بنا بر این، حکمت و فلسفۀ دینیِ روزه که فرضیت و وجوبِ آن برای مسلمانان محرز شده است، ریشه در درک گرسنه‌گی و تشنه‌گیِ گرسنه‌گان و تشنه‌گان ندارد. پس روزه برای چیست و فلسفه و حکمت دینیِ آن در چه نکته‌یی نهفته است؟
پاسخِ این پرسش را به‌صورت بسیار روشن و آسان در این آیۀ قرآن کریم (سورۀ بقره، آیه ۱۸۳) می‌توان دریافت: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»: ای مومنان (مسلمانان) روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه بر کسانی که قبل از شما بودند، تا پرهیزگار شوید.
در این آیه که تبیین صریحِ فرضیت و وجوبِ روزه برای مسلمانان است، حکمت و فلسفۀ روزه نیز بدون هیچ ابهامی بیان می‌شود. روزه برای مومنان یا مسلمانان فرض شده است تا به تقوا و پرهیزگاری برسند. یعنی حکمت و فلسفۀ فرضیت و وجوبِ روزه به این برنمی‌گردد که مسلمانان از صبح تا شام خود را گرسنه و تشنه نگه دارند. اگر صیام و یا روزه، امساک و اجتناب از خوردن و نوشیدن و پرهیز از سایر اعمال ابطال‌کنندۀ روزه است، این اجتناب و امساک باید مسلمان را به تقوا و پرهیزکاری برساند. پس روزه در واقع تمرین تقوا و پرهیزگاری است که از راه روزه‌داری یعنی از راه «امساک و اجتناب» حاصل می‌شود. و این امساک و اجتناب تنها به خورد و نوش محدود نمی‌شود که مسلمانان از بام تا شام، شکم‌های خود را از آب و نان دور نگه دارند.
این تقوا چیست که موجب دلیل و فلسفۀ فرضیت و وجوب روزه برای مسلمانان می‌شود؟
تقوا: اجتناب از تمامی اعمال و رفتاری که در شریعت اسلام شامل منهیات و منکرات است و عمل به آن‌چه که در اسلام، معروف و واجب شرعی محسوب می‌شود. ستمگری، حق‌تلفی، بی‌عدالتی، قتل، ویران‌گری، تجاوز، مردم‌آزاری، بدامنی، دروغ، تقلب، دزدی، رشوت‌خواری، احتکار، غیبت، منافقت، فریب‌کاری، حقه‌بازی، تعصب، کینه‌ورزی و… همه از منکرات‌اند که در ماه رمضان و روزه‌داری همچون امساک از خوردن و نوشیدن، باید از انجام و ارتکابِ آن‌ها اجتناب و امساک شود. زیرا در فضای این پرهیز و امساک از منکرات است که روزه، روزه‌دارِ مسلمان را به مقام و منزلت تقوا می‌رساند. در غیر آن، روزه‌داری همراه با انجام انواع منکرات و ارتکاب خیانت و جنایت، تظاهر ریاکارانه و دروغینی بیش نیست!