علی پارسا

اعلان خبر مرگ ملا عمر، نقطۀ عطفی در حیات گروه طالبان به شمار می‌رود که پیامدهای متکثر و متنوعی را در هیأت رهبریِ این گروه، جنگجویانِ آن و کشور افغانستان به همراه داشته است. این پیامدها به گونۀ عموم فرصت‌های عدیده‌یی را فراراه حکومت افغانستان و نیروهای امنیتی ما قرار داده که در صورت به دست گرفتن ابتکار عمل از سوی سران حکومت وحدت ملی، امکان وارد کردن ضربات موثری بر بدنۀ طالبان فراهم شده است. در شرایطی که جنگجویان طالب در شوک خبر مرگ رهبر قرار دارند و سران آن‌ها در جنجالِ جایگزینی رهبر پنجه داده‌‌اند، برای حکومتِ کابل بهترین فرصت ممکن خواهد بود تا بتواند هم در میدان نبرد و هم در میز صلح، ابتکار عمل را به دست گیرد. دست یافتن به چنین موقفی، نیازمند عملکرد مسوولانه و مبتنی بر راهبرد حکومت در روندهای مبارزه/ مصالحه با دشمن است که البته در حال حاضر با ندانم‌کاری‌هایی که این مسوولان پیش کشیده‌اند، بعید به نظر می‌رسد که از فرصت‌های بادآورده استفادۀ درست و موثری صورت گیرد.
معاون سخنگوی رییس‌جمهور غنی یک هفته پس از اعلان خبر مرگ ملا عمر، تازه مدعی شده است که اوضاع را تحت نظر دارد. این در حالی است که خود رییس‌جمهور در پیام عیدی خود با بی‌خبری کامل، از ملا عمری که دو سال پیش مُرده، قدردانی کرد. به این ترتیب دیده می‌شود که بر خلاف این ادعای ارگ، آن‌ها چندان هم اوضاع را تحت نظر ندارند و چه بسا این‌که در شرایط حاضر، حکومت نیز در شوک کامل و در برزخ اطلاعاتی قرار دارد. این خلای اطلاعاتی را به گونۀ واضح‌تر می‌توان در سخنان رییس اجرایی در شورای وزیران به تماشا نشست؛ داکتر عبدالله با پرسش از این‌که در نبود ملاعمر چه کسی جانب جنگ و صلح کشور بوده است، نشان داد که چرخ دستگاه‌های استخباراتی کشور به‌خوبی نمی‌چرخد.
با این وجود، اما آن‌چه آشکار است این است که در جبهۀ مقابل هم خوشبختانه اوضاعِ دشمن چندان خوب نیست. در سطح رهبری، خانوادۀ ملا عمر و بسیاری از سرانِ این گروه رسماً اعلان کرده‌اند که با ملا اختر محمد منصور بیعت نکرده‌اند و به این ترتیب، شکاف عمیقی در سطح رهبری این گروه نمایان شده است. شکی نیست که چنین دودسته‌گی و چندپاره‌گی دستگاه رهبری این گروه سبب می‌شود که دست‌کم به گونۀ کوتاه مدت، سران این گروه با گرفتار شدن در جنجال‌های رهبری، ابتکار عمل در جبهات جنگ در افغانستان را از دست دهند و در نتیجه فرصت خوبی برای نظامیانِ کشورمان فراهم شود. امارت خودخواندۀ ملا اختر محمد هم علی‌رغم تلاش‌های مثمرِ او برای یکپارچه‌سازی دوبارۀ این گروه، خاری به چشم وحدت طالبان شده است. به‌خصوص حالا که خبر قتل ملا یعقوب، فرزند جوان و یکی از نامزدان جانشینی ملا عمر از سوی آی‌اس‌آی پاکستان در کویته هم به تازه‌گی در رسانه‌ها درز کرده است، گمان می‌رود که حل چنین اختلافاتِ رو به تزاید و پُر کردن چنین شکاف مفرطی، نیازمند زمان و توجه کافی از سوی سران چندپارچۀ این گروه است و بدین ترتیب، تا اطلاع ثانوی ابتکار عمل در میدان‌های جنگ از دستِ این گروه بیرون خواهد بود.
در سطح پایین‌تر هم، جنگجویان طالب یا در شوک از دست رفتن رهبر و چشم به راه امیر مورد اجماعِ خود هستند و یا هم در فاتحه و غمخواری امیر پیشین‌شان مشغول‌اند. چنین اوضاعی بر توان و ارادۀ نظامی آن‌ها به گونۀ واضحی اثر گذاشته است و دیده می‌شود که در روزهای اخیر خوشبختانه نه تنها خبری از انتحاری و حملات سازمان‌یافته نیست، بلکه در بسیاری از جبهات از جمله خطوط اول جنگ در فاریاب، جنگجویان شورشی طالب به شکل چشم‌گیری عقب زده شده‌اند. شکی نیست که با تداوم فصل اختلافِ نظر در میان سران این گروه، چنین ضعف‌ها و ندانم‌کاری‌های جنگجویان در میدان‌های نبرد هم تداوم خواهد یافت و به این ترتیب، فرصت مغتنمی برای نیروهای نظامی ما فراهم می‌شود که پس از ماه‌ها بار دیگر ابتکار عمل را از دشمن بگیرند.
خبرهای خوشِ دیگری که می‌تواند به نحوی جوانه‌های امید و فرصت را در دل‌های مردمِ صلح‌پسند کشور زنده کند، گسترش امکان درگیری خودی در میان گروه‌های طالبان است؛ چنان‌که گزارش‌ها حاکی از آن است که برای نخستین‌بار دو گروه وابسته به طالبان به علت آن‌چه اختلاف نظر بر سر رهبری طالبان خوانده شده است، در ولسوالی شیندند ولایت هرات علیه یکدیگر دست به ماشه شده‌ و تلفات بسیاری به‌جا گذاشته‌اند. اگر پیش از این، خبر رویارویی داعش و طالبان می‌توانست نویدِ تضعیف این گروه‌ها توسط یکدیگر را بدهد، حالا خبر جنگ میان نیروهای طالبان، خبرِ خوش‌تری است که امکان سرایت به جبهات دیگر را دارد و نتیجۀ آن، چیزی جز کاهش توان جنگیِ این گروه چندپارچه در برابر نیروهای امنیتی کشور نخواهد بود.
اعلان خبر مرگ ملا عمر، «تحول» عظیمی در میان بزرگ‌ترین گروه مسلح مخالفِ دولت ایجاد کرده است. عمده‌ترین پیامد این خبر، چندپارچه‌گی میان اعضای این گروه از رأس تا به قاعدۀ هرم است که هرچند ممکن است کوتاه‌مدت باشد، اما می‌تواند زمینۀ انتقال ابتکار عمل به حکومت وحدت ملی را فراهم کند. پس از چند روز سپری شدن از انتشار این خبر، حالا به گونۀ ملموس و محسوس می‌توان شکاف‌های مخرب در بدنۀ گروه طالبان را نظاره کرد و حتا به دامن زدن به این شکاف‌ها همت گمارد. به دست گرفتن ابتکار عمل در میدان جنگ استخباراتی، جنگ نظامی و میز مذاکره در برابر طالبان در حال حاضر بیش از هر زمانِ دیگری مهیا است. در واقع این فرصتی‌ست که خداوند متعال برای مردم متدین و صلح‌دوستِ کشورمان ایجاد کرده، و استفاده از آن، فقط و فقط به کارایی مقامات حکومت وحدت ملی منوط است. امیدواریم که بارِ دیگر سرانِ این حکومت با فرصت‌سوزی، سبب بازگشت دوبارۀ اوضاع به وضعیت وخیمِ روزهای پیش نشوند.