«هزار حیف که غم ماند و غم‌گسار نماند» عنوان برنامه‌یی برای گرامی‌داشت از بیست و نهمین سال‌گشت خاموشی استاد خلیل‌الله خلیلی از شاعران معروف زبان فارسی بود که دیروز (جمعه، ۱۷ ثور/اریبهشت) انجمن قلم افغانستان آن را میزبانی کرد.
در این برنامه، ده‌ها تن از شاعران، نویسنده‌گان، پژوهش‌گران، منتقدان و دانشجویان اشتراک کرده بودند.
در این برنامه هم‌چنان از کارنامۀ استاد رهنورد زریاب داستان‌نویس و پژوهش‌گر نام‌آشنای زبان فارسی نیز ستایش شد.
عبدالقیوم قویم استاد دانشکدۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کابل و نخستین سخنران بیست و نهمین سال‌گشت استاد خلیلی گفت: بحث در پیوند به استاد خلیلی در یک بُعد خلاصه نمی‌شود و باید اشعار، پژوهش‌ها و کارنامۀ رسمی او به‌بررسی و واکاوی بیشتر گرفته شود.
استاد قویم که در پیوند به ویژه‌گی‌های شعرهای استاد خلیلی صحبت می‌کرد، او را از طرازان نخست ادبیات فارسی خوانده گفت: شعرهای استاد خلیل الله خلیلی بیشتر متمایل به سبک خراسانی بود و او را می‌شود آخرین طلایه‌دار این سبک دانست.
استاد قویم افزود: سروده‌های زنده‌یاد خلیلی بازتاب‌دهندۀ میهن دوستی، مردم دوستی، عشق به اقشار مختلف کشور، بحث‌های آموزشی و عاطفی می‌باشد.
این استاد دانشکدۀ ادبیات فارسی دانشگاه کابل خاطرنشان ساخت: تصاویری را که در اشعار او می‌یابیم، یادآور تصاویری است که قرن‌ها پیش فرخی سیستانی ارایه کرده بود، اما نحوۀ پرداختن خلیلی مطابق به روزگار ما است.
استاد قویم تأکید کرد: دردهایی را که استاد خلیلی بازتاب داده است، برخاسته از زنده‌گی اجتماعی مردم ما است که در تمام شعرهای‌شان در برهه‌های مختلف زمانی می‌باشد.
او گفت: «وقتی شعرهای استاد را می‌خوانیم، در می‌یابیم که این سروده‌ها مربوط به همه شهروندان افغانستان است که در آثار او بازتاب یافته است.
قنبر علی تابش شاعر و سخنران دیگر این برنامه گفت: نیاز است تا در رابطه به زنده‌گی خلیلی کارهای پژوهشی و دانشگاهی فراوانی صورت گیرد.
آقای تابش که در پیوند به جایگاه استاد خلیلی در شعر معاصر فارسی صحبت می‌کرد، گفت: جایگاه خلیل الله خلیلی در ادبیات معاصر فارسی منحصر به فرد و یگانه است.
او با بیان این‌که یکی از مشکلات شاعران معاصر این است که حوزۀ دانشی شاعران این دوره، محدود است و تنها با اتکا به قریحۀ خدادادی خود شعر می‌سرایند، اما به باور آقای تابش: استاد خلیلی از باسوادترین چهره‌های روزگار خود بود که در زمینه‌های مختلف ادبی، تاریخی، و فلسفی آثار ارزش‌مندی دارد که امروزه نیز با معیارهای پژوهشی دانشگاهی قابل بررسی است.
به گفتۀ او: آثار خلیلی از برجسته‌ترین کارهای دو قرن اخیر در زبان و ادبیات فارسی است.
به باور آقای تابش: استاد خلیلی نوگراترین شاعر کلاسیک‌سرای معاصر در زبان و ادبیات فارسی است.
آقای تابش در ادامۀ سخنانش بیان داشت که هر زمانی که شعر پایداری و مهاجرت را به بررسی بگیریم، استاد خلیلی پدر این دو گونۀ شعر در زبان فارسی است و او برجسته‌ترین آثار آواره‌گی و مقاومت را در زمان معاصر سروده است.
استاد رهنوزد زریاب داستان‌نویس و پژوهش‌گرِ نام‌آشنای زبان فارسی با سخنان فشرده‌یی، استاد خلیل الله خلیلی را «کلاسیکِ معاصر» خوانده گفت: کلاسیک معاصر به ادب آفرینی گفته می‌شود که پذیرش همه‌گانی را به دست آورده باشد که کارها خلیلی را این ویژه‌گی‌ها را دارد و او را به عنوان سخن آفرین سترگ می‌شناسیم.
به گفتۀ استاد زریاب: سروده‌های خلیلی هم‌چو رنگین کمانی است که رنگ‌ها و جلوه‌های گوناگون دارد.
یاسین نگاه شاعر و پژوهش‌گر گفت: استاد خلیلی از معدود شاعرانی است که برای بار نخست اوزان شعر نیمایی را در افغانستان به تجربه گرفت و کارهای ماندگاری انجام داد.
استاد خلیل‎الله خلیلی در سال ۱۲۸۴خورشیدی، در باغ جهان‎آرای کابل چشم به جهان گشود. مادرش از کوهستان کاپیسا و پدرش از جبل‎السراج ولایت پروان بود. در هفت‎سالگی مادر را از دست داد و در یازده‎سالگی پدرش به دست امان‎الله خان، پادشاه وقت کشته شد. او با مشکلات‎روزگار دست و پنجه نرم کرد و به اثر استعداد و همت بلندش توانست از هر خرمن، توشه‎یی ‎‎از هنر و ادب فراهم آورد. او ادبیات فارسی و علوم دیگر از قبیل منطق، تفسیر و حدیث را به نحو خجسته نزد استاتید زمان خود فرا گرفت.
استاد خلیلی زمانی‌که شانزده‎ساله بود، در مکتب میربچه‎کوت ولایت کابل به شغل آموزگاری پرداخت. به اثر لیاقتی که داشت، در وزارت مالیه به صفت منشی مخصوص و بعداً به حیث مستوفی ولایت بلخ مقر گردید و همچنان برای مدتی به صفت حاکم مزار شریف اجرای وظیفه کرد. استادخلیل‌الله خلیلی مدت سیزده سال در دفتر صدارت کار کرد و به اثر مخالفت‎های سیاسی، چهار سال از عمرش را در تبعید و حبس سپری کرد و بعد از رهایی به صفت معاون دانشگاه کابل منصوب شد و بعداً به مناصب متعدد از جمله رییس مستقل مطبوعات افغانستان و مشاور مطبوعاتی محمد‎ظاهر شاه و وکیل در پارلمان و برای مدتی هم به عنوان سفیر افغانستان در عراق و عربستان انجام وظیفه کرد.
پس از سرنگونی حکومت محمد‎ داوود خان، به دست کمونیست‎ها به اجبار ترک وطن کرد و مدتی کوتاه در نیوجرسی ایالات متحدۀ امریکا به سر برد و در سال‎های آخر عمر به پاکستان آمد.
استاد خلیلی در مجموع ۶۲ اثر منظوم و منثور در عرصه‌های مختلف هنر، ادب، سیاست، فلسفه و عرفان دارد.
سرانجام در چهاردهم ثور سال ۱۳۶۶خورشیدی، در یکی از شفاخانه‎های اسلام‎آباد پاکستان درگذشت و در پیشاور دفن شد، اما جسدش پس از ۲۵ سال به کابل انتقال داده شد و در سال ۱۳۹۱خورشیدی، در دانشگاه کابل در جوار مقبرۀ سید جمال‌الدین دوباره دفن گردید.
برنامۀ بیست و نهمین سال‌گشت خاموشی استاد خلیل‌الله خلیلی با خوانش شعرهای خلیلی و زمزمۀ موسیقی به پایان رسید.