ثبت مثنوی معنوی به عنوان میراث مشترک فرهنگی ایران و ترکیه در سازمان یونسکو اعتراضات دولت افغانستان و شماری از فرهنگیان افغانستانی را بر انگیخته است.
صلاح الدین ربانی، وزیر خارجه افغانستان در دیدار با محمد چاوش اوغلو، همتای ترکی‌اش، از او خواستار معلومات در این رابطه شده است.
به گفتۀ وزارت خارجه افغانستان، وزیر خارجۀ ترکیه از این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کرده و به مقام‌های کشورش هدایت داده است تا پیشنهاد افغانستان به عنوان زادگاه مولوی را در این رابطه در نظر بگیرند.
به تاریخ ۱۱ جوزا، رسانه‌های ایران به نقل از رییس سازمان مرکز اسناد ملی این کشور اعلام کرد که با کشور ترکیه توافق کرده که مثنوی معنوی را به عنوان میراث فرهنگی مشترک ثبت کنند، زیرا به گفتۀ مقام‌های ایرانی مولانا یکی از وجوه مشترک فرهنگی ایران و ترکیه است.
در این حال، وزارت خارجه افغانستان در خبرنامه‌یی گفته است که نصیر احمد اندیشه، سرپرست و معین اداری و مالی این وزارت در این رابطه با پتریشیا مک فلپس، نمایندۀ یونسکو برای افغانستان در کابل دیدار کرده است.
در اعلامیۀ وزارت خارجه افغانستان آمده است که معین این وزارت از این توافق ترکیه و ایران ابراز نگرانی کرده و «خاطر نشان ساخت که هرگاه قرار باشد این اثر شناخته شده ادبی و شهکار عرفانی مولوی ثبت میراث جهانی یونسکو گردد، واقعیت تاریخی زادگاه خداوندگار بلخ نباید نادیده گرفته شود و پیوند مولانای بزرگ با افغانستان نباید فراموش گردد.»
وزارت خارجۀ افغانستان گفته است که نماینده یونسکو اطمینان داد تا این نگرانی افغانستان را به مرکز این اداره ملل متحد گزارش بدهد.
نامۀ اعتراضی
پیش از این، عطا محمد نور سرپرست ولایت بلخ در نامه‌یی به محمود صیقل نمایندۀ دایمى افغانستان در سازمان ملل فرستاده و نوشته است: «از آن‌جایی که مولانا جلال الدین محمد در بلخ به دنیا آمده و سال‌های کودکی تا جوانی اش در وخش، سمرقند، شام، لارنده و بیشتر در قونیه تحت نظر پدر بزرگوار شان سلطان العلما بهاءالدین ولد که خود از دانشمندان نامی بلخ بودند شکل گرفته، مولانای بلخ می‌تواند سبب افتخار و همگرایی منطقه ما باشد.»
آقای نور در این نامه یادآور شده است که بلخ بهخاطر داشتن فرزندی مانند مولانا جلال الدین محمد بلخی که از افتخارات و سرمایه‌های معنوی تمام جهان است به خودش می‌بالد؛ اما ما به این باوریم که محدود ساختن مولانا به یک یا دو کشور ریختن بحر در کوزه است و شایسته نام بزرگ او نخواهد بود.
عطامحمد نور از نمایندۀ دایمی افغانستان در سازمان ملل خواسته تا اعتراض جدی‌یی را در پیوند به ثبت شدن انحصارگرایانۀ مثنوی معنوی به عنوان میراث مشترک فرهنگی ایران-ترکیه به مسوولان سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل یا یونسکو، مسوولان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه اذعان داشته اجازه ندهد تا سهم بلخ که مادر مولانا است، در ثبت او در میان افتخارات سازمان ملل نادیده گرفته شود.
در عین حال، به روز پنج‌شنبه (۲۰جوزا) شماری از فعالان سیاسی و فرهنگی در نشستی در کابل نسبت به این تصمیم ترکیه و ایران اعتراض کردند.
آنان با پخش اعلامیه‌یی گفته اند که موضوعِ سرقتِ ارزش‌ها و افتخارات تاریخی و فرهنگی ما از سوی کشورهای همسایه، موضوع تازه‌یی نیست، اگر ایران با این هدف‌ها و اعمالِ سوء در خیال و آرزویِ باطل برگشت به دوره‌های گسترده‌گی و وسعتِ جغرافیایی‌اش، باشد، این امر برایِ انسانِ مدرنِ ام‌روزیِ «سکنا گزیده در قلمروهای جغرافیایی تعریف شدۀ کنونی»، مضحکه‌یی بیش نیست، و امروزه دولت‌ها، هم‌راه با مجموعِ عناصر تشکیل‌دهندۀ شان (قلمرو، جمیعت، حکومت و حاکمیت)، به‌عنوان بازیگران نظام بین‌المللی در سطح جهان، مورد شناسایی عمومِ کشور های دیگر، و سازمان ملل متحد قرار دارند.
این فعالان گفته اند که اختلاف و مجادلۀ تاریخی بر سرِ تعلقِ مولانا به سرزمین خاصی، پیشینۀ از این بیشتر هم میانِ ترکیه و ایران دارد، همان‌گونه که اتفاقات مشابهی در «سالِ مولانا» هم میان این دو کشور افتاد، اما در افغانستان، همواره بنابر پالیسی‌های فرهنگ گریز و غفلت‌های عامدانه‌یی که از سویِ دستگاه دولت و نهادهای مسوول، وجود داشته است، اندیشه‌های مولانا، همان‌طور ناشناخته و ناگفته باقی مانده است، تا جایی که این‌کشور، به عنوانِ زادگاهِ مولانا، در آن مقاطع حساس، حرفِ جدی‌یی برای بیان نداشته است. بناءً از این بیشتر برای ما، غفلت و برخوردِ سطحی‌نگرانه در خصوص این امر، و مواردِ مشابه به آن، قابل تحمل نیست، ما نمی‌خواهیم، فرهنگِ مان دزدیده شود.
این قصه معلق خواهد ماند
از سویی هم، سیدرضا محمدی رییس اتحادیۀ نویسنده‌گان افغانستان در پیوند به اقدامات این اتحادیه در یادداشتی که در فیسبوک منتشر کرده نوشته است: ما در دو هفتۀ گذشته از آدرس اتحادیه نویسنده‌گان افغانستان هم نامه‌نگاری رسمی به دفتر مرکزی یونسکو و هم نماینده‌گی افغانستان در یونسکو داشتیم در کنارش دو جلسه مفصل با مسوولین یونسکو در کابل برگزار کردیم.
به گفتۀ آقای محمدی: «نتیجه این که این یک مساله دولتی است و دولت‌ها باید در خواست بدهند و یک دوسیه قطوری را پُر کنند که چون در افغانستان هیچ‌کس حوصلۀ پُر کردن چندین و چند صفحه دوسیه را ندارد، این قصه معلق خواهد ماند.»
به نوشتۀ آقای محمدی: «دولت افغانستان مدت ها است در یونسکو نماینده ندارد، در جلسه با مسوولین یونسکو معلوم شد که در کنار دوازده کشوری که نوروز را به عنوان میراث مشترک بشری ثبت کرده اند، دوسیه افغانستان در چندین سال تکمیل نشده، مسوولین یونسکو نامه‌های بی جواب‌شان را به دولت افغانستان نشان دادند.»
اقدام ثبت مثنوی معنوی در یونسکو به عنوان میراث مشترک ایران و ترکیه در طی یکی دو هفته، پیوسته اعتراضات شمار زیادی از فرهنگیان افغانستانی را در پی داشته است.
داکتر سمیع حامد شاعر نام‌آشنای افغانستانی در یادداشتی نوشته است که افغانستان فقط زادگاه مولانا نیست تا تنها از همین گوشه شهکارهای مولوی برای ما مهم باشند. افغانستان خاست‌گاه زبان پارسی دری نیز است. افغانستان اندام مهمی از ایران‌شهر بزرگ هم است و هر چه به ایران کهن پیوند دارد از افغانستان هم است. تازه بخش برازنده‌یی از میراث ادبی ما خراسانی هستند و بیشترین بخش خراسان پارینه در جغرافیای سرزمین ما است.
به گفتۀ داکتر حامد: از نظر زبانی مثنوی میراث تمام کشور هایی است که در ساختن ادبیات کلاسیک پارسی دری نقش داشته اند. بر این بنیاد مثنوی به همان پیمانه که از ایران کنونی است؛ از تاجیکستان هم است.
مثنوی، مشهور به مثنوی معنوی یا مثنوی مولانا، نام کتاب شعری از مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، شاعر پارسی‌گو است. این کتاب از ۲۶ هزار بیت و ۶ دفتر تشکیل شده و در قالب شعر مثنوی سروده شده است.
جلال‌الدین محمد بلخی، ملقب به مولانا، در سال ١٢٠٧ میلادی (۶٠۴ هجری قمری) در بلخ متولد شد و خانقاه بهاالدین ولد، پدر او، در ولایت بلخ افغانستان قرار دارد.