دید‌بان حقوق بشر که مقر آن در نیویارک است با نشر گزارشی تحت عنوان، «تعلیم و تربیت در خط اول جنگ» گفته است که که در ولایت بغلان از مکاتب به عنوان سنگر نظامی استفاده می‌شود.
این گزارش که در گفت‌وگو‎ با بیش از ۲۰ تن از مدیران مکاتب، استادان، کارمندان اداری و خانواده‌هایی متأثر از جنگ بغلان، تهیه شده است.می‌گوید، مکاتب که در سراسر افغانستان به طور چشمگیری در خط اول جنگ‎ها قرار می‎گیرند که زندگی دانش آموزان در این مکاتب به خطر می‌افتد.
در همین حال، مسوولان در وزارت آموزش و پرورش می‌گویند که در برخی موارد، از مکاتب به عنوان سنگر جنگ استفاده می‌شود؛ اما این وزارت طی مکتوب رسمی از وزارتخانه‌های دفاع و داخله خواسته‌است که از مکاتب به عنوان سنگر جنگ استفاده‌ نکنند.
مجیب مهرداد، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش در مصاحبه با روزنامۀ ماندگار می‌گوید: در برخی ولایت مکاتب به عنوان مرکز جنگ از طرف نیروهای امنیتی و گروه طالبان استفاده می‌شد و ولایات در حال جنگ امکان اتفاق چنین کار وجود دارد؛ اما وزارت آموزش و پرورش طی مکتوب رسمی از وزارت‌خانه‌های دفاع و داخله خواسته است که از مکاتب استفاده نظامی نکنند.
آقای مهرداد هر چند از موارد تازۀ استفاده از مکاتب به عنوان سنگر جنگ اظهار بی‌خبری کرد؛ اما افزود که وزارت آموزش و پرورش از گروه‌های مخالف مسلح خواسته که مکاتب را مورد حمله قرار ندهند و از این مکان به عنوان سنگر جنگ استفاده نکنند. زیرا ضرر آن متوجه کودکان همه اقشار جامعه است.
به گفتۀ او، در ولایاتی که جنگ جریان دارد، مکاتب آسیب پذیراند و از مکاتب به عنوان سنگر جنگ استفاده می‌شود که قابل نگرانی است.
سخنگوی وزارت آموزش و پرورش گفت که امکان دارد در ولایات بغلان، هلمند و …، که در حال حاضر جنگ جریان دارند از مکاتب به عنوان سنگر جنگ استفاده شود.
این در حالی است که سازمان دیدبان حقوق بشر که مقر آن در نیویارک است، در تازه‌ترین گزارشی که در گفت‌وگو‎ با بیش از ۲۰ تن از مدیران مکاتب، استادان، کارمندان اداری و خانواده‌هایی متأثر از جنگ بغلان، تهیه شده است .می‌گوید، مکاتب در سراسر افغانستان به طور چشمگیری در خط اول جنگ‎ها قرار می‎گیرند که زندگی شاگردان در این مکاتب به خطر می‌افتد.
بر اساس این گزارش، در برخی موارد، نگرانی‌های جدی وجود دارد که با استفادۀ نیروهای دولتی افغانستان از ساختمان مکاتب، این مکاتب مورد هدف حملۀ نیروی مخالف قرار بگیرد و هدف گرفتن مکاتب سبب می‌شود که شاگردان از تعلیم و تربیه باز بمانند.
در بخشی از این گزارش از یک مکتب متوسطه در قریه پوستک‌بازار ولایت بغلان نام برده شده‌است که در سال ۲۰۱۰ میلادی نظامیان افغانستان مستقر بوده‌اند و از سوی طالبان هدف حمله قرار گرفته و هفت پولیس در یکی از صنف‌های از این مکتب کشته شده‌اند.
یکی از مسوولان این مکتب به محققان دیدبان حقوق بشر گفته است که خون کشته‎شده‌گان از روی دیوارهای صنف پاک نمی‎شد و ما مجبور شدیم تا دیوارهای صنف را با تیغۀ تبر بتراشیم.
یک مکتب دیگر در قریۀ عمرخیل ولایت بغلان که از سوی کمیتۀ سویدن در سال ۲۰۱۵ میلادی گشایش یافت و ۳۵۰ دختر و پسر در آن درس می‌خواندند، از سوی طالبان تصرف شد و بر اساس گزارش دیدبان حقوق بشر در اوایل سال ۲۰۱۶ میلادی، نیروهای دولتی با توپ و تفنگ بالای طالبان که در داخل این مکتب‌ جا گرفته بودند، حمله کردند که در نتیجه، طالبان از محل فرار کردند؛ ولی تعمیر مکتب کاملاً ویران شده‌است.
گزارش به نقل از خانم پاتریشیا گوسمن، پژوهشگر ارشد سازمان دیدبان حقوق بشر می‎گوید که روند تعلیم و تربیت کودکان افغانستان نه تنهااز سوی طالبان، بلکه از طرف نیروهای امنیتی افغانستان نیز که در داخل مکاتب موضع می‎گیرند با خطر مواجه می‎شود.
اطفال توسط نیروهایی که قرار است از جان آن‎ها محافظت کنند، در معرض خطر قرار داده می‎شوند.
خانم گوسمن تأکید کرده است تا زمانی‎که از مکاتب برای مقاصد نظامی استفاده شود و خطر حمله بر مکاتب وجود داشته باشد، دستاوردهای یک دهه گذشته افغانستان در بازسازی نظام آموزشی این کشور و افزایش فرصت‎های تعلیمی برای دختران، در معرض خطر قرار خواهد داشت.
سازمان دیدبان حقوق بشر از دولت افغانستان به صورت جدی خواسته است که نیروهای امنیتی خود را از مکاتب بیرون کند و اقدامات فوری لازم را برای توقف روند استفاده از مکاتب برای مقاصد نظامی انجام دهد.
از سویی دیگر، وزارت دفاع افغانستان تصرف موقتی مکاتب را در جریان جنگ رد نمی‌کند.
دولت وزیری سخنگوی وزارت دفاع افغانستان به رسانه‌ها گفته است که پیش از این نیز چنین گزارشی نشر شده بود و این وزارت در مورد آن ببرسی‌یی را ااحام داده‌است.
او گفت که در مناطقی امنیت می‌باشد مکاتب فعال است و دانش آموزان به مکتب می‌روند و مکتب مورد استفادۀ نظامی قرار نگرفته‌است.
آقای وزیری افزود، جاهایی که مخالفان مسلح مستقر بوده‌اند و نیروهای اردوی ملی عملیات داشته اند؛ ممکن مکاتب برای یک ساعت یا یک دو روز مورد استفاده نظامی قرار گرفته باشد؛ اما در مناطق امن، هیچ‌گاهی از مکاتب استفادۀ نظامی نشده است.
این در حالی است که بر اساس ارقام وزارت آموزش و پرورش در افغانستان نه و نیم میلیون تن دانش آموز مصروف درس اند که ۳۹ – ۴۰ درصد آن را دختران تشکیل می‌دهند؛ اما در اواخر سال ۱۳۹۴ خورشیدی، ۷۰۰ مکتب در سراسر افغانستان به روی دانش‌آموزان بسته بوده است که با شدت گرفتن جنگ در ولایات هلمند، بغلان، کندز، ننگرهار، لغمان، فاریاب، جوزجان و برخی مناطق دیگر، ممکن شمار مکاتب مسدود افزایش یافته باشد.