دولت پاکستان قصد دارد که مهاجرانِ افغانستانی را پس از عید قربان، از پاکستان اخراج کند و برنامه‌هایی جدی‌یی برای تطبیقِ این خروج نیز تدارک دیده است. گفتنی‌ست که در هفت ماه گذشته، نزدیک به سه‌صدهزار مهاجرِ افغانستانی از پاکستان اخراج شده‌اند. اما اینک این اخراجِ سیل‌آسا و بسیار جدیِ مهاجرانِ افغانستانی از پاکستان درحالی صورت می‌گیرد که هنوز دولتِ افغانستان برنامۀ درستی برای اسکانِ بی‌جاشده‌گانِ داخلی نیز روی دست ندارد.
اگرچه گفته می‌شود که به مهاجرانِ داوطلبِ عودت به کشور، یک نمره زمین از جانبِ دولت اعطا می‌گردد، اما تجارب نشان داده که این زمین‌ها یا هرگز توزیع نمی‌شوند و یا پروسۀ واگذاریِ آن‌ها، آن‌قدر پُرپیچ‌و‌خم است که مهاجرینِ بی‌بضاعت و بی‌واسطه، از دریافتِ آن منصرف شده و مافیای زمین همه را می‌بلعد.
همچنین گفته می‌شود که به هر فردِ مهاجر دوصد دالر امریکایی داده می‌شود که این نیز فقط می‌تواند مُسکنی یک‌شبه برای دردهای طولانی و دوامدارِ این جمعیتِ محروم باشد.
ادارۀ عودت مهاجرین، همواره وعده‌های مقطعیِ فراوانی از این سنخ و جنس به مردم می‌دهند که به‌جرأت می‌توان گفت که حتا اگر همۀ این وعده‌ها تحقق یابند، بازهم پاسخ‌گوی معضل مهاجرت و مهاجرین در کشور نخواهد بود.
خانواده‌هایی که از پاکستان به کشور باز می‌گردند، کسانی‌اند که سالیانِ سال را بیرون از کشور زنده‌گی کرده‌اند و دیگر هیچ سرمایه و پشتوانه‌یی برای آن‌ها در این آب‌وخاک نمانده است. مسلماً رسیده‌گی به مشکلاتِ این جمعیتِ میلیونی، نیازمند نگاهِ علمی و جامعه‌شناسانۀ حکومت به این معضل است. نگاهی که به‌جای ماهی دادن به آن‌ها، ماهی‌گیری را به ایشان بیاموزاند و برای خوداتکاییِ آنان در آینده‌های دور، برنامه بریزد.
مهاجران هرگز با چندصد دالری که از دولت یا مؤسسه‌یی در بدوِ ورود به کشور دریافت می‌کنند، نمی‌توانند چرخِ دشوارِ زنده‌گی‌ را بچرخانند و روی پای خود بایسـتند. مسلماً حمایت از مهاجران، مستلزم داشتنِ یک برنامۀ منسجم و منظم و بلندمدت است تا مهاجرین پس از بازگشت به میهن، مرحله به مرحله مورد حمایت قرار گیرند و آبرو و عزت‌شان حفظ شود و هرگز سربارِ جامعه نگردند.
اما متأسفانه دیده می‌شود که نگاه دولت به مهاجران و پدیدۀ مهاجرت، یک نگاهِ روزمره و غیرعلمی است و از این رهگذر، کمک‌های‌شان به مهاجرین نیز حقارت‌بار و گداپرورانه تنظیم شده است.
حکومت افغانستان باید از اقداماتِ مقطعی و خوش‌باوری‌های بی‌بنیاد، گذر کند و به حلِ اساسیِ مسالۀ مهاجرت در میانِ افغانستانی‌ها همت گمارد. افغانستان پس از سوریه، بیشترین میزانِ مهاجر را در سطحِ جهان دارد و این مهاجرت هر روز افزایش می‌یابد. انگیزه‌های مهاجرت در میان شهروندانِ ما، بسیار متنوع و با خاستگاه‌های متفاوت است؛ اما ناامنی و عدم ثبات، یقیناً بزرگ‌ترین دلیلِ مهاجرت از کشور را شکل می‌دهد.
مهاجرانِ افغانستانی از اقشارِ بی‌سواد و کم‌درآمد که بیشتر به دنبالِ نان و کارند، شروع و به قشرهای تحصیل‌کرده و متمول که بیشتر به دنبالِ رفاه و خدماتِ اجتماعی‌اند، ختم می‌شود. افراد بسیار زیادی هستند که فقط به دنبالِ یک لقمه‌نان کشور را ترک می‌کنند و اشخاصی نیز هستند که به‌رغمِ برخورداری از ثروت و مرتبۀ بلندِ اجتماعی، کشور را ترک می‌کنند تا در جایی نفس بکشند که نه‌تنها بوی خون و باروت نمی‌دهد، بلکه مکانی امن برای فرزندان و همۀ سرمایه‌های مادی و معنوی‌شان است.
از این رو، دولت وحدتِ ملی اگر ادعای خدمت‌گزاری به مردم و کشور را دارد، باید از ریشه به معضلِ مهاجرت در میانِ افغانستانی‌ها نگاه کند و به چاره‌یابیِ علمی و عملی در این خصوص دست یازد. عجالتاً برای رهنمایی دولت‌مردان و متولیانِ امر می‌توان خاطرنشان کرد که جنگ و ناامنی، اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین‌خاستگاهِ مهاجرت در افغانستانِ بحران‌زده است و دیگر انگیزه‌ها و خاستگاه‌ها نیز سری در این بیشه دارند. یعنی اگر دولت بتواند در خصوصِ تأمین امنیت به یک پیروزیِ پایدار دست یابد، معضلِ مهاجرت را نیز به‌نحوی مهار کرده و مجالِ پرداختِ علمی و جامعه‌شناسیک به این موضوع و حلِ بنیادی آن را به‌تدریج دریافت خواهد کرد.
به هر صورت، اکنون که پاکستان در نظر دارد مهاجرین افغانِ مقیم پاکستان را پس از عید قربان به شکلِ جدی اخراج کند، باید دولت هرچه زودتر دست‌به‌کار شود تا از این اخراجِ غیرمنطقی و فاجعه‌بار جلوگیری کند. مقاماتِ دولت باید در رای‌زنی با سازمان بین‌المللی مهاجرت، به حکومتِ پاکستان تفهیم کنند که آماده‌گیِ پذیرشِ به‌یک‌بارۀ مهاجرین را ندارند و اگر اخراجی هم در کار است، باید تدریجی و متناسب با کمک‌های سازمان ملل و تواناییِ دولت افغانستان باشد.
در غیر این صورت، مسلماً این اخراجِ سیل‌آسا، می‌تواند بحرانی هم‌طراز با پدیدۀ جنگ در کشور ایجاد کند!