از سیزدهمین سال‌روز درگذشت داکتر عبدالحی الهی در کابل گرامی‌داشت شد.
این برنامه، به همت شماری از فرهنگیان و سیاسیون برگزار شده بود و در آن، به شمول خانوادۀ مرحوم الهی، ده‌ها تن از استادان دانشگاه، دانشجویان، اعضای مجلس و پژوهش‌گران اشتراک کرده بودند.
احمدولی مسعود، رییس عمومی بنیاد شهیداحمد شاه مسعود در این محفل ضمن برشمردن کارنامۀ مرحوم الهی و با اشاره به وضعیت جاری کشور گفت: داکتر الهی الگویی برای آموزش و سخت‌کوشی بود و شخصیت با وقار، حلیم و متفکر بود.
رییس بنیاد قهرمان ملی کشور گفت: اوضاع کنونی، کشور را به گذشته بر‌می‌گرداند.
آقای مسعود با بیان این‌که انجصارگرایی سبب فروپاشی نظام می‌شود، افزود: وضعیت کنونی نتیجۀ خوبی برای کشور نخواهد داشت.
او در پایان سخنان خود تأکید کرد: اگر رهبران دولت وحدت ملی نمی‌توانند خود را تغییر دهند، در ساختار دولت تغییر ایجاد کند تا مردم از وضعیت کنونی نجات یابند.
به گفتۀ آقای مسعود: دکتور الهی از سنگرداران اندیشه‌ورزی بود که بر یک دست قلم، بر دست دیگری تفنگ حمل می‌کرد و جان‌مایۀ تفکرات، اندیشه و نظریاتش، سرشار از آموزه‌هایی است که از میان مردمش، از مبارزات، دردها و رنج‌های‌شان نشأت می‌گرفت.
به گفتۀ رییس عمومی بنیاد شهیداحمدشاه مسعود: “مرحوم الهی به عنوان معاون قهرمان ملی کشور تا آخر عمر هیچ‌گاهی مردمش را تنها نگذاشت و در اوج سختی‌های جهاد، مطالعات دوام‌دار و نبشته‌های نهایت ارزش‌مند خود را فراموش نکرد که از آن، شهید مسعود با حسرت یاد می‌کرد و از این‌رو، الهی جای خاصی در دل مسعود داشت.”
آقای مسعود در ادامۀ سخنانش از خاطرات «اولویه روا»، نویسندۀ معروفی که چندین اثر پژوهشی در پیوند به افغانستان دارد یادآوری کرد و گفت، «اولویه روا» در کتابش به‌نام “اسلام و منطقه” از خاطرۀ خود در افغانستان چنین می‌گوید: “می‌خواستم به منطقۀ از بدخشان بروم، کتاب رهنما و یک همراه محلى بدخشانى با خود گرفتم و روانۀ مقصد شدم. پس از ساعت‌ها سفر خسته کننده، وقتى هم رسیدم، تازه متوجه شدم جایى که می‌خواستم نیست. رو به‌سوى همراه بدخشانى خود کردم و نام منطقه را پرسیدم، گفت: آن جاى دیگرى است، گفتم چرا در طول این همه راه به من نگفتى، گفت تو نپرسیدى. آقاى اولویه می‌گوید، این شد بزرگ‌ترین درس زنده‌گى من.”
آقای مسعود در ادامۀ سخنانش گفت: وقتى به این روایت دقت می‌کنم، به شدت نگران کتاب رهنمای آقاى اشرف‌غنى احمدزى در سفر افغانستان می‌شوم.
به گفتۀ رییس عمومی بنیاد شهید احمدشاه مسعود: کتابى که در دوران چند دهه اقامتش به امریکا و در بیرون نوشته شده است، کتابى که در آن نه از پرسیدن مردم حرفى است و نه از گوش دادن به مردم خبری، نه از درد مردم حدیثی و از مبارزات‌شان تحسینی. خدا خودش نیک می‌داند، اگر که این سفر افغانستان آقاى احمدزى هم‌چنان ادامه یابد، کشور به کدام نا کجا آباد منتهى خواهد شد؟
به باور آقای مسعود: این رهنما نامۀ متفکر ما که هیچ هم‌خوانی با دردها، آرزوها و نیازمندی‌های جامعۀ ما ندارد، امروز سبب گردیده است که همه را باهم و در مقابل هم قرار دهد. هیچ معلوم نیست که کی، کی است و با کی است.
رییس عمومی بنیاد شهید احمدشاه مسعود خاطرنشان کرد: شاید آقای احمدزی همراه با معدود رفقایش به باور بسیاری، در پیش‌برد آجندای شخصی خود موفق بوده باشند، اما دریغا که با این تفکر بیگانه با نفع و نبض مردم، بازندۀ اصلی افغانستان می‌باشد.
به گفتۀ او: “درسی که پروفیسور «الویه» از یک مرد محلی بدخشانی آموخت، آقای احمدزی از فریاد یک ملت نیاموخت. این بازی و تغییر مهره‌ها، با فرافکنی‌های پوپولیستی، گرهی از کار مملکت نخواهد گشود، بهتر است ذهنیت‌ها، تفکرات، دیدگاه‌ها و نیت‌های‌تان تغییر کند.”
همزمان با این، سناتور محمد علم ایزدیار، سخنران دیگر گفت: همه پژوهش‌گران و هم‌روزگارانش، الهی را از منطق رسا و استدلال متین او می‌شناشند و از او یادآوری می‌کنند.
آقای ایزدیار که به برش‌های از زنده‌گی مرحوم الهی اشاره می‌کرد گفت که داکتر الهی بعد از رهایی از زندانِ نظام کمونیستی، به جبهۀ جهاد به رهبری شهید احمدشاه مسعود، قهرمان ملی کشور پیوست و شهید مسعود از او با گرمی استقبال و او را به عنوان معاون خود در امارت پروان، پنجشیر و کاپیسا انتخاب کرد.
به گفتۀ آقای ایزدیار: “مرحوم الهی در سنگر جهاد به کار فکری، اعتقادی و ارتقای دانش و آگاهی دینی مجاهدان عنایت جدی مبذول داشت و به این باور بود که جهاد و دانش، آگاهی درست از دین، عشق و علاقه را به جهاد بیشتر ساخته و مجاهدان را به پیروزی نزدیک می‌سازد.
به گفتۀ او: دکتر الهی با مارکسیست‌ها و چپی‌ها به مبارزه برخاسته و چهرۀ واقعی اسلام را نشان می‌داد.
آقای ایزدیار افزود: داکتر الهی در ارایۀ معرفت دینی و معارف اسلامی در حوزه‌ها و بخش‌های گوناگون زنده‌گی سیاسی و اجتماعی، تصویر اعتدال اسلامی را به صورت شفاف و روشن ترسیم می‌کرد.
در این حال، محمد یونس قانونی معاون پیشین ریاست‌جمهوری، زنده‌گی مرحوم الهی را به دو بخش تقسیم کرده و گفت: در بخش اول از زنده‌گی الهی که دورۀ جوانی اش را در بر می‌گیرد، الهی نمادی از استعداد، دیانت، جوشش و مبارزه بود.
به گفتۀ آقای قانونی: آنچه داکتر الهی را به عنوان یکی از چهره‌های برجسته معرفی کرد، بخش دوم زنده‌گی او است که بعد از رهایی از زندان به جبهۀ جهاد پیوست و در رکاب قهرمان ملی کشور در برابر تجاوز به مبارزه آغاز کرد.
آقای قانونی در ادامۀ سخنانش خاطرنشان کرد: الهی در ضمن مجاهد و سیاست‌مدار بودن، به عنوان شخصیت شاخص فکری با آگاهی از مسایل فلسفی و کلامی در متن جهاد مردم افغانستان مطرح بودند.
معاون پیشین ریاست‌جمهوری هم‌چنان تصریح کرد: “شهید احمدشاه مسعود، مرحوم الهی را به‌خاطری به عنوان معاون خود رد جبهه گزینش کرد تا او میان تفنگ و فرهنگ در دل جهاد و مقاومت آشتی به‌وجود آورد و هم‌آهنگی ایجاد کند که در زمینه دست‌آوردهای فراوانی داشت.”
آقای قانونی در ادامۀ سخنانش تأکید کرد که داکتر الهی از جملۀ احیاگران و اصلاح‌گران فکر دینی در افغانستان بودند.
آقای قانونی تصریح کرد: مرحوم الهی با تحجر فکری که در وجود جریان‌های بنیادگرا و افراطی امروزه مصبیت و آفتی برای کشورهای اسلامی شده، مخالف بود و او اسلام را به عنوان مکتب اعتدال معرفی می‌کرد.
او با بیان این‌که از الهی ۲۲ اثر برجا مانده است، تصریح کرد: عبدالحی الهی اسلام را مدرسۀ اعتدال معرفی کرد و کتاب‌های زیادی در این مورد نوشت.
این چهرۀ سیاسی کشور با بیان این‌که الهی با تفنگ و قلم می‌جنگید، اظهار داشت: برخی‌ها در تلاش بدنام کردن مجاهدین هستند، درحالی که مجاهدین برای آزادی دین و وطن رزمیدند و اکنون از خود ثروتی برجا نگذاشته‌اند.
مرحوم داکتر عبدالحی الهی چهرۀ اندیشه‌ورز، تاریخ‌دان، پزشک و فیلسوف معاصر افغانستان است که سیزده سال پیش از امروز در کابل درگذشت.
گفتنی است که مطالعات مرحوم الهی در دانش اسلامی و عرفان، از او مردی ژرف‌نگر و واقع‌بین ساخته بود.
زادگاه داکترعبدالحی الهی شهرستان بخشی‌خیل رُخۀ ولایت پنجشیر است. پدرش شخص عالم و متدین بود. داکتر الهی علوم متداوله را از محضر آن بزرگوار فرا گرفت. بعد از فراغت از لیسه رُخۀ پنجشیر، وارد دانشکدۀ پزشکی دانشگاه کابل گردید. این زمانی بود که زمینۀ مطالعات عمیق و مستدام در علوم و فلسفه و معارف اسلامی در آن‌جا برایش بیش از گذشته میسر گردید و بینش و دانش او چنان بود که جسورانه بر مسایل وارد می‌شد و نتیجه پژوهش و تحقیق خود را با بلاغت و فصاحتی که داشت، بیان می‌کرد.
به روایت دوستانش، داکتر الهی عاشق مطالعه و کتاب بود و از این طریق، توانست در مدت کوتاهی زبان‌زدِ خاص و عام گردد. در دانشکدۀ پزشکی کابل او را فلسفی یاد می‌کردند.
مرحوم الهی در سال ۱۳۵۸ از دانشگاه دستگیر و زندانی گردید. بعد از رهایی از زندان، به صف جهاد پیوست و به عنوان معاون جبهۀ پنجشیر از طرف شهید احمدشاه مسعود، قهرمان ملی کشور گماشته شد. در دوران جهاد در پنجشیر امور فرهنگی و اداری جبهه را رهبری می‌کرد. با وجود شرایط دشوار جهاد و حمله و بمباردمان شوروی، برنامه‌های آموزشی و فرهنگی را در بین مجاهدین به پیش می‌برد.
داکتر عبدالحی الهی در دوران دولت اسلامی به‌عنوان وزیر مشاور و رییس پزشکِ روانی و هماهنگ کنندۀ سازمان‌های اجتماعی گماشته شد که در تمام این بخش‌ها گام‌های بلندی به جلو برداشت. سازمان‌های اجتماعی را از پراگنده‌گی و بی‌برنامه‌گی منسجم ساخت و باوجود این‌که رگبار سلاح ثقیل و پرتاب راکت‌های کور، زمینۀ هرگونه امکان فعالیت را در شهر از مردم گرفته بود؛ داکتر الهی شب و روز بدون ترس از راکت و مرمی، سعی و تلاش خویش را در راستای امور فرهنگی و اجتماعی انجام می‌داد؛ که با تأسف، جنگ‌های تحمیلی و تجاوز اجنبی امکان فعالیت را از همه سلب کرده بود.
اسلام مکتب اعتدال، حکومت و حکومت اسلامی، علم و انقلاب اسلامی، فلسفۀ دین و اسرار تعلیمات اسلام، علم اصول دین، مرزهای تیوری شناخت در فلسفه، هستی و مقدمۀ شناخت آن، جهان و طبیعت، شناخت انسان، عرفان و اخلاق، فلسفۀ اجتماعی و قانون، فلسفۀ تاریخ، مسایل جهان‌بینی اسلامی و چهار گفتار، نام شماری از آثار چاپ شدۀ داکتر عبدالحی الهی است.
قرار است به روز چهار شنبۀ همین هفته، سمینار علمی برای بررسی کارهای مرحوم الهی در ولایت پنجشیر نیز برگزار گردد.