بنیادگرایی در دو سه دهۀ اخیر در افغانستان و منطقه، جدای از این‌که تبعات بسیار بد سیاسی را در کشور و منطقه به وجود آورد، برخی از پیامدهای نهایت بد اجتماعی را هم به بار نشاند که به دلیل پر رنگ بودن وقایع سیاسی این پدیده، پیامدهای اجتماعی آن از نظرها به دور مانده است.
تا دهه‌های قبل در افغانستان، بر علاوۀ بخش بزرگی از جمعیت این کشور که مسلمانان بودند، شمار زیادی از سیک‌ها، هندوها، یهودیان و… نیز زنده‌گی می‌کردند. با آن‌که این اقلیت در گذشته‌ها هم با دشواری‌های زیادی که ناشی از تعصب، روبه‌رو بودند- چنان که دولت‌های گذشته آنان را مجبور می‌ساخت تا با پوشیدن کلاه‌ها و چادرهایی با رنگ مشخص از مسلمانان تفکیک گردند- اما در سه چهار دهۀ پسین که بنیادگرایی ‌اوج گرفت، این اقلیت مذهبی بیش از همه دچار آسیب شده اند.
چند روز قبل جماعتی از این اقلیت سک و اهل هنود، در مقابل ارگ ریاست جمهوری دست به تظاهرات زدند و ادعا کردند که برخی از مسلمانان برای سیک‌ها و هندوها اجازه نمی‌دهند تا در جاهای معین و مختص به خودشان مراسم مذهبی‌شان، از جمله سوزاندن اجساد مرده‌گان ‌شان را انجام بدهند.
با آن‌که قانون اساسی کشور رسماً حق این مردم را پذیرفته است، اما جامعه تا هنوز بر مبنای همان تبعاتی که از آن یادآوری شد، این حق را نپذیرفته است. جدای از این‌که سیک‌ها و هندوها در انجام مراسم مذهبی مشکل دارند، در معاملات اجتماعی هم دچار معضلات عدیده‌یی هستند. این مشکلات که به صورت عمده ناشی از تعصبات مذهبی‌ست، حتا به سایر ساحت اجتماعی سرایت کرده و برای این اقلیت زنده‌گی را در افغانستان دشوار ساخته است. چندی قبل یکی از اتفاقات جالبی را در کارتۀ پروان کابل- که از گذشته‌ها تا کنون مکان بودوباش هندوها و سیک‌ها بوده است- مشاهده کردم که از هر لحاظ جالب می‌نمود. یک پسربچۀ تقریباً ده دوازده سالۀ سیک، از سوی جمعی از بچه‌های محل محاصره شده بود و این بچه‌ها مصر بودند که پسربچۀ سیک باید مسلمان شود. پسربچه در این میانه فقط گریه می‌کرد.
چنین برخوردهای از کجا ناشی می‌شود؟
تردیدی نیست که خانواده‌ها در افغانستان بنابر دست‌کم گرفتن آموزش‌های مذهبی، بیشتر به رویۀ تعصب مذهب تکیه می‌کنند و کودکان را همان‌گونه بار می‌آورند که از بچه‌گی در برابر مذاهب دیگر حساس و متعصب باشد. از همین‌جاست که اندک اندک پس از سال‌های طولانی، این کودکان با گرایش کاملاً مذهبی و خشن بار می‌آیند که نه تنها دست به حذف و از بین بردن سایر اقلیت‌های مذهبی می‌زنند، بل که هم‌مذهب خودشان نیز در امان نمی‌ماند.
تردیدی نیست که سیک‌ها و هندوهای ناراض در افغانستان تا حدود زیادی حق به جانب هستند و دولت بنابر حکم قانون باید از حقوق آن‌ها محافظت کند، اما این‌بار مشکل این اقلیت مذهبی بالاتر و بیشتر از حمایت دولت است. چون با جامعه‌یی روبه‌روست که همین‌گونه به بار آمده است. می‌طلبد که حکومت و نهادهای فعال جامعۀ مدنی برای زدودن تعصبات موجود در برابر اقلیت‌های دیگر مذهبی دست به کار شوند و تا جای ممکن با استفاده از تبلیغات، تربیه و آموزش این مشکل را کمتر سازند.
زیرا دامن زدن به تعصبات مذهبی عواقب بسیار وخیمی ‌دارد. هر چند در گذشته به اندازۀ امروز این مشکل دامن‌گیر افغانستان نبود، اما بنابر برنامه‌های سیاسی پاکستان- که بسیار زیاد بر مبنای تفرقه‌افگنی‌های انگلیسی‌وار مذهبی استوار است- این مشکل به افغانستان نیز سرایت کرد. شک وجود دارد که بسیاری از این جنجال آفرینی‌های مذهبی به ویژه ایجاد مشکل برای اقلیت‌های هندو و سیک کار برخی از گروه‌های پرورش یافتۀ پاکستان باشد، ولی در این میانه نقش مردم کم سواد و متعصب مسلمانان خودمان را نیز نباید فراموش کرد که از سر ناآگاهی چنین مشکلاتی را ایجاد می‌کنند.
هر مذهبی گروه‌های افراطی خود را دارد. همین‌گونه که مسلمانان دارند، سیک‌ها، هندوها، مسیحی‌ها، یهودی‌ها و… طبقات افراطی خود را دارند که بر بنیاد یافته‌های خشک‌شان، سلایق‌شان را بر سایر مذاهب اعمال می‌کنند. فراموش نکرده ایم که گروه بسیار تفرقه‌افگن و بنیادگرای متعصب مسیحی، چندی قبل فلم بسیار موهنی را دربارۀ پیامبر گرامی ‌اسلام ساخت که احساسات همۀ مسلمانان جهان را جریحه‌دار کرد. این یک نمونۀ تعصب مذهبی بود که از سوی چنین گروه‌هایی انجام پذیرفت. از این‌رو، برادران مسلمان ما نیز نباید چنین حرکات‌های ناسنجیده را سامان بدهند؛ زیرا، امکان هر نوع برخورد و خشونت و عمل بالمثل می‌رود؛ مثلاً می‌تواند که سیک‌ها و هندوها در کشورهایی نظیر هندوستان، عمل بالمثلی را به تلافی این کار مسلمانان در افغانستان انجام بدهند، چون مسلمانان آن کشور خود یک اقلیت مذهبی اند. شکی نیست که کشورهایی نظیر پاکستان که از این تفرقه‌افگنی‌ها سود سیاسی و اقتصادی می‌برند، در این گونه حرکات نقش دارند؛ ولی باید مردم شریف افغانستان متوجه عواقب این‌کار باشند و تا جای امکان این نوع برخوردها پرهیز کنند و اجازه ندهند که گروه‌ها و کشورهای مخالف از احساسات پاک مذهبی ایشان استفادۀ سوء بکنند و به سود و سودای خودشان برسند.