زنگ شروع سال جدید آموزشی در مناطق سردسیر کشور به روز پنج‌شنبۀ هفتۀ گذشته، نواخته شد و دانش‌آموزان سر از امروز(شنبه ۵ حمل)، به صنف‌های جدیدشان می‌روند و آموزش‌های خود را پی می‌گیرند. شروع سال جدید آموزشی، همواره با بررسی مشکلاتی که هیچ توجهی به آن نمی‌شود و وعده‌های تازه‌یی که عملی نمی‌شوند، آغاز می‌گردد.
در مراسم نواختن زنگ مکتب که با حضور شماری از اعضای کابینه و معاون دوم ریاست‌جمهوری برگزار شده بود، بخش زیاد صحبت‌ها، ویژۀ بیان چالش‌های معارف در کشور بود و حتا سرور دانش، معاون دوم ریاست‌جمهوری گفت که با سرازیر شدن پول‌های فراوان برای بهترشدن وضعیت معارف در کشور، هنوز هم افغانستان از جمع بی‌سوادترین کشورها در سطح جهان است.
کم‌بود کتاب، نبود آموزگاران مسلکی، بسته‌بودن دروازۀ شماری از مکاتب در بخش‌هایی از کشور، نداشتن ساختمان معیاری، آموزگاران خیالی، مکاتب خیالی، دانش‌آموزان خیالی، از جمله چالش‌هایی است که معارف افغانستان با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
سرور دانش معاون ریاست جمهوری در این مراسم گفت که در پانزده سال پسین، ۵۰ درصد مکاتب کشور ساختمان‌های معیاری نداشته که در این شرایط و زمان برای افغانستان جای شرم است.
به گفتۀ آقای دانش، در سال جدید آموزشی، اما وزارت شهرسازی و مسکن ساخت ساختمان‌های مکاتب را در اولویت کاری خود قرار خواهد داد.
آقای دانش گفت که توزیع و چاپ کتاب‌های آموزشی از دیگر چالش‌ها بوده که برای سال جدید اقداماتی در این زمینه صورت گرفته و بعد از این، کتاب‌های معارف در چاپ‌خانه‌های داخلی چاپ و برای دانش آموزان توزیع خواهد شد.
آقای دانش در ادامۀ سخنان خود از بست‌های خالی در مکاتب یاد کرد و گفت: کم‌بود آموزگار از چالش‌های عمدۀ دیگری بوده است که در سال جدید آموزشی با تلاش وزارت معارف و همت شهروندان هزاران بست خالی پُر خواهد شد.
معاون دوم ریاست‌جمهوری، از جوانان آموزش‌دیده خواست که به شغل آموزگاری رو بیاورند تا از یک‌سو بست‌های خالی پُر شده و کیفیت معارف بلند برود، از طرفی هم، جوانان از بیکاری و سرگردانی رهایی پیدا کنند.
به گفتۀ آقای دانش: سوادآموزی در افغانستان از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است که در این زمینه در چند سال اخیر توجه لازم صورت نگرفته است.
هرچند به گفتۀ آقای دانش در سال‌های گذشته کمیته‌های سوادآموزی در مرکز و ولایات ایجاد شده است، اما این مقدار به هیچ عنوان کافی نیست و باید سطح سواد در کشور تا سال ۲۰۲۰ از ۳۶ درصد تا ۶۰ در صد بالا برود.
او بالابردنِ سطح سواد گروه‌های ویژه‌یی مانند کوچی‌ها، سربازان ارتش ملی، اقلیت‌های زبانی و افراد دارای معلولیت را مهم خواند و اظهار داشت: سواد آموختن بیش از یک صد هزار از سربازان ارتش ملی و بیش از ۱۰ هزار پولیس ملی هر چند یک حرکت مثمر و سازنده است، اما بسنده نیست.
معاون نخست ریاست‌جمهوری تأکید کرد: وزارت معارف باید به کمک وزارت‌های دفاع و داخله با توجه به وظایف خطیری که ارتش و پولیس ملی بر دوش دارند، بیشتر از این باید توجه کنند، تا سربازان ما از نعمت سواد برخوردار شوند و وظیفۀ خود را به خوبی انجام دهند.
هم‌زمان با این، اسدالله حنیف بلخی، وزیر معارف در مراسم شروع سال جدید آموزشی گفت که آنان تلاش دارند تا خدمات آموزشی به‌گونۀ اساسی و متوازن در تمامی نقاط کشور انجام شود.
آقای بلخی گفت که نزدیک به یک میلیون کودک در سال جاری خورشیدی در مکاتب جذب خواهند شد و تلاش می‎شود تا برای صدها مکتب ساختمان معیاری نیز ساخته شود.
وزیر معارف با پذیرفتن برخی مشکلات در بخش آموزش و پرورش در کشور، می‌گوید: “با وجود دست‌آوردها و پیشرفت‎ها، نظام معارف تاهنوز با چالش‎ها و کم‌بود‎هایی مواجه است که عمده‌ترین آن، عدم دست‌رسی شماری از کودکان ما به مکاتب، کم‌بود ساختمان برای چهل‌وهشت درصد مراکز تعلیمی، کم‌بود درصدی معلمان و متعلمان زن و مسدودن بودن شماری از مکاتب به سبب ناامنی‎ها می‎باشد.”
به‌گفتۀ وزیر معارف کشور، مدیریت خوب، تسهیلات آموزش برای برگشت کننده‎ها و گماشتن ده‌هزار معلم زن، از دیگر برنامه‎های آنان در سال جاری است.
در سال‌های پسین صدها مکتب در افغانستان به دلیل ناامنی بسته ماندند، دانش‌آموزان بسیاری به دلایلی چون نبود امنیت کافی و مخالفت خانوادۀ خود از رفتن به مکتب بازماندند.
با گذشت پانزده سال از سقوط طالبان و سرمایه‌گذاری هنگفت دولت افغانستان و متحدان جهانی‌اش برای رشد معارف در کشور، کیفیت نظام آموزشی هنوز به جایگاه واقعی‌اش نزدیک نشده و در پایین‌ترین سطح قرار دارد.
چنانی که گفته آمد، افغانستان کشوری است که با پایین‌ترین درجۀ سواد، مشکلات بزرگی را در بخش معارف تجربه می‌کند و تأثیرات زیادی بر پیشرفت کشور بر جا می‌گذارد، اما، پانزده سال پس از سقوط رژیم طالبان، معارف افغانستان در وضعیت بهتری به سر می‌برد. هرچند کاستی‌هایی نیز در این روند، به‌چشم می‌خورد.
بعد از به میان آمدن روند جدید دولت‌داری در سال ۲۰۰۱، ۳۴۰۰ مکتب، فعال بود که ۲۰ هزار آموزگار، یک میلیون شاگرد را -که همه پسر بودند– در این مکاتب تدریس می‌کردند.
کیفیت معارف هنوز هم به عنوان یک چالش بزرگ باقی مانده است. مکاتب از امکانات و وسایل لازم از قبیل آب، تشناب، کتاب‌خانه و لابراتوارهای ساینسی برخوردار نیستند. بسیاری از دانش‌آموزان کتاب‌های درسی ندارند و توسط آموزگارانی تدریس می‌شوند که فاقد تحصیلات عالی هستند.
در مجموع، صنف‌ها بیر و بار می‌باشند و شاگردان در یک‌روز در چند وقت از یک صنف استفاده می‌کنند. بعضی از مناطق فاقد مکاتب دخترانه هستند، به‌ویژه نبود امنیت مانع رفتن دختران به مکتب می‌شود.
در سال‌های گذشته، صدها میلیون دالر برای بهبود وضعیت معارف مصرف شده، اما به‌خاطر اختلاس و فساد اداری که در این وزارت حاکم است، معارف رشد قناعت‌بخشی نداشته است. مسوولان این وزارت در سال‌های اخیر بیشتر مصروف به میان آوردن کارهای خیالی بوده‌اند که با پخش گزارش‌های پی‌هم از وجود فساد گسترده در این وزارت پرده برداشته شد، اما مسوولان حکومت وحدت ملی هیچ‌گونه توجهی در این زمینه نکردند و حتا رییس‌جمهور غنی، فاروق وردک، وزیر پیشین معارف را به عنوان مشاور خود گماشت و هیچ نهادی فرصت بررسی پروندۀ فساد در این وزارت را پیدا نکرد.
از سوی دیگر، شماری‌ از مکتب‌های دور‌دست کشور، به‌ویژه در ولایت‌های هلمند، بامیان، نورستان، دایکندی، غزنی، بدخشان و غور دچار کم‌بود آموزگاران مسکلی هستند. گفته می‌شود که در این مکتب‌ها عالمان دینی مضمون‌های علوم طبیعی و ساینسی، از جمله بیولوژی، کیما، ریاضی، فزیک و هندسه را تدریس می‌کنند.
شماری از شاگردان و معلمان مکتب‌ها باور دارند، وزارت معارف در پانزده سال‌ گذشته برای حل این مشکل برنامۀ دقیق و کارایی نداشته است. آنان از سران دولت وحدت ملی خواسته‌اند تا برای حل مشکلات ذکر شده، برنامه‌های دقیق و مشخص را روی دست گیرند، تا وضعیت معارف در کشور بهبود یابد.
عدم موجودیت امنیت، سنتی بودن جامعه، خصومت‌های شخصی، خشونت‌ها در بسیاری از ولایات، سبب شده است تا روند آموزش و پرورش کشور با مشکلات مواجه گردد. هم‌چنان حمله بر شاگردان و آموزگاران، سوزاندن و مسدود شدن مکاتب، بهره برداری سیاسی از اهل معارف و شاگردان در محافل رسمی، استفادۀ نظامی از مکاتب به‌عنوان سنگر جنگ از سوی نیروهای نظامی داخلی و خارجی و مخالفان دولت، از جمله مواردی اند که بر روند آموزش و پرورش، تأثیرات منفی را برجا گذاشته‌اند.
مسوولان در حکومت وحدت ملی و وزارت معارف تعهد سپرده‌اند که چالش‌های فرا راه آموزش و پرورش در کشور کاهش خواهد یافت و آنان می‌کوشند تا از راه‌های ممکن به حل این چالش‌ها بپردازند.