بخش دوم/

برای بهبود اوضاع عمومی در افغانستان، تحصیلات عالیِ کشور باید به مکلفیت‌ها و الزاماتِ ذکر شده توجه داشته باشد و بر مبنای تحولات و نیازمندی‌های روز، خود را عیار نماید. با وجود آن‌که تحصیلات عالی افغانستان دارای فرصت‌ها و امکانات فراوانی چون:
– موجودیت هزاران تن داوطلب برای شمولیت در نهادهای تحصیلات عالی و گشترش ذهنیت و علاقه‌مندی بی‌سابقه برای تداوم تحصیلات عالی در میان نسل جوان کشور
– کمک‌های فراوان کشورها و نهادهای بین المللی، به‌خصوص بانک جهانی، به‌خاطر ارتقای سطح ظرفیت و کیفیت تحصیلات عالی در افغانستان و هزینه نمودن میلیون‌ها دالر در این راستا
– موجودیت صدها تن کادر و استاد تحصیل‌یافته در کشورهای بیرونی و دارای سیستم تحصیلات عالی معیاری به درجه‌های ماستری و دکتورا
– موجودیت ده‌ها پوهنتون/دانشگاه و موسسۀ تحصیلات عالی دولتی و خصوصی در کشور
– و موقعیت مهم جغرافیایی و خصوصیات مهمِ محیطی افغانستان که فکتورهای کمک‌کننده برای رشد تحصیلات عالی محسوب می‌شوند، می‌باشد؛ اما هنوز هم دچار چالش‌ها و نارسایی‌های جدی است و پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان در راستای تولید و تکثیر دانش و سواد کاربردی، تربیه و عرضۀ نیروی متخصص و با ظرفیت کاریِ برابر با شرایط و نیازمندی‌های روز و همچنان به‌خاطر رهنمایی و جهت‌دهی مردم و مملکت به سوی پیشرفت و ثبات، نقشِ جدی و چشمگیر ندارند و فقط به بلند ساختنِ لیست فارغان و توزیع اسناد تحصیلی و محاسبۀ حاضری و مصرفِ بودجه فعال اند:
– وزارت تحصیلات عالی افغانستان و پوهنتون‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی در این کشور هنوز فاقد مراکز معیاری و فعال تحقیق اند و هنوز نتوانسته اند دارای مجله‌ها و ژورنال‌های معیاری علمی برابر با شرایط علمی و اکادمیک دنیا باشند.
– پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان هنوز قادر نشده اند که به گونۀ واقعی و معیاری دوره‌های تحصیلی ماستری و دکتورا را راه‌اندازی نمایند و هنوز اکثریت قاطع از استادان و اعضای کادر علمی نهادهای تحصیلی کشور (به‌خصوص استادان بلندرتبه و تصمیم‌گیر) دارای سویۀ تحصیلی لیسانس اند و فقط به ترفیعات ساختاری مبتنی بر کارهای غیرمعیاری متکی اند و بس.
– تحصیلات عالی افغانستان هنوز به گونۀ واقعی پویا و ایجادگر نیست و نتوانسته است در راستای رشد اقتصاد ملی و بهبود وضعیت عمومی در کشور سهم جدی داشته باشد.
– تا هنوز میان مکتب‌ها، پوهنتون‌ها و نهادهای استخدام کننده، برای ارزیابی ظرفیت‌های بالقوه و نیازمندی‌های بازار کار، روابط و هماهنگی لازم وجود ندارد.
– متکی بودن بر اسناد غیرمعیاری، نادیده گرفتن معیارهای علمی و اکادمیک برای برخوردار شدن از القاب و درجه‌های علمی و اکادمیک و عدم پی‌گیری سرقت ادبی در سیستم کاری تحصیلات عالی افغانستان، به گونه‌یی قابل درک وجود دارد و می‌توان روی بسیاری از کارهای اکادمیک و اسناد تحصیلی به نحوی شک کرد.
– تحقیقاتی که از سوی استادان و اعضای کادر علمی پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان انجام می‌شوند، در اکثر موارد معیاری، تازه و دقیق نیستند و از همین رو تحصیلات عالی افغانستان تا هنوز نتوانسته است در راستای تولید دانش و سواد کاربردی و تکثیر مفاهیم ارزشمند علمی و اکادمیک نقش جدی را ایفا نماید.
– روش تدریس و آموزش رایج در پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان معیاری و مفید نیستند و روش کهنه، غیرایجادگر و متن‌محور تحصیلی رایج در کشور نمی‌تواند نیازمندی‌های جامعه را مرفوع نماید.
– پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان سالانه هزاران تن را از رشته‌های متفاوت فارغ می‌دهند، اما به گونۀ واقعی به‌ندرت می‌توان کسانی را پیدا کرد که در بخش‌هایی که سند تحصیلی در اختیار دارند، دارای سواد و دانش کاربردی، فهم دقیق و مهارت‌های مفید باشند.
– تا هنوز پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان به گونۀ واقعی شامل ارزیابی‌ها، محاسبات و درجه‌بندی‌های بین‌المللی نشده‌اند.
تمام نارسایی‌های یاد شده نشانه‌های جدیِ عدم پویایی و کارایی سیستم تحصیلات عالی در افغانستان محسوب می‌شوند که باید به‌صورت همه‌جانبه مورد بررسی قرار گرفته و در جهت پویایی و رشد کیفی تحصیلات عالی در کشور تلاش‌های جدی، هدف‌مندانه و مداوم صورت گیرد.
بنابراین، لازم است که تحصیلات عالی افغانستان به گونۀ جدی و اساسی متحول گردیده و شاهد رشد واقعی و هدف‌مندانۀ کیفی و محتوایی باشد. همچنان، باید برای ترویج و نهادینه ساختنِ تحقیقات و کارهای علمی معیاری، مسوولانه و مفید، تولید دانش کاربردی و جلوگیری از هرگونه جعل، فریب‌کاری و سرقت ادبی یک مکانیسم معیاری و مفید وجود داشته باشد. برای رسیدن به اهداف یاد شده، لازم است که یک طرح اساسی و مبتنی بر واقعیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوۀ موجود در کشور و مطابق به نیازمندی‌های روز، تهیه و ارایه گردد. این نوشته زیر عنوان “طرحی علمی برای متحول‌سازی و رشد کیفی تحصیلات عالی در افغانستان” برای رشد کیفی تحصیلات عالی افغانستان و مرفوع‌سازی نارسایی‌های موجود در سیستم تحصیلی رایج در کشور، تهیه و ارایه شده است.
این طرح بر مبنای تجارب تحصیلی و کاریِ نگارنده به‌حیث محصل و استاد پوهنتون در افغانستان، تجارب و آموخته‌های وی به‌حیث محصل دوره‌های ماستری و دکتورا در کشور مالیزیا، یکی از کشورهای پیشگام و موفقِ دنیا در راستای متحول‌سازی و پیشرفت تحصیلات عالی و همچنان بر مبنای مرور برنامه‌ها و ساختارهای کاری کشورهایی چون مالیزیا، جاپان، سنگاپور و کوریای جنوبی که در راستای رشد و توسعۀ نهادهای تحصیلات عالی، تولید دانش و سواد کاربردی و تربیت نیروی کاری متخصص تجارب و دستاوردهای برجسته و مهمی دارند، تهیه و ارایه شده است. نگارندۀ این طرح، هنگام پیشبرد تحصیلات دوره‌های ماستری و دکتورای خود در یکی از پوهنتون‌های معتبر دولتی مالیزیا، متوجه مشابهت‌های فراوانی میان مالیزیا و افغانستان گردیده و در پی کسب و انتقال تجارب مالیزیا، به‌حیث یک کشور موفق در راستای ملت‌سازی، دولت‌سازی و رشد و دگرگونی تحصیلات عالی برآمده است و در پهلوی تداوم تحصیلات دوره‌های ماستری و دکتورای خود به شیوۀ تحقیق و با دستاوردهای برجسته و مطرح در سطح مالیزیا، سه پروژۀ تحقیقی متعلق به استراتژی ملی مالیزیا روی توسعه و دگرگونی تحصیلات عالی را نیز انجام داده است، تا زمینه‌های دخیل شدن در عمق مفاهیم، برنامه‌ها و اهداف مالیزیا برای رشد و دگرگونی تحصیلات عالی و منتقل ساختن تجارب و ذهنیت‌های یاد شده به افغانستان مهیا شود. پروژه‌های تحقیقی یاد شده روی نقش محصلینِ متعلق به کشورها و فرهنگ‌های متفاوت، روی جهانی شدن تحصیلات عالی، نقش ارتباطات میان محصلین و پژوهش‌گرانِ متعلق به ملت‌های متفاوت، روی رشد ظرفیت‌های تحصیلی و ایجاد شبکه‌های ملی و بین‌المللی تحصیلی و همچنان روی رشد مهارت‌های نرم و ظرفیت‌سازی تمرکز داشته اند که نتایج کارهای یاد شده در ژورنال‌های معتبرِ علمی بین‌المللی به نشر رسیده اند. همچنان یکی از این کارها جایزۀ بهترین کار علمی همایش و کنفرانس ملی پژوهش‌های تخصصی مالیزیا را به‌دست آورده است.
—-
*استاد پوهنتون/ دانشگاه البیرونی و برندۀ جایزۀ بهترین پژوهش علمی در کنفرانس ملی تحقیقات تخصصی فوق لیسانس مالیزیا در سال ۲۰۱۶ (NCON-PGR-2016, Malaysia)
دکتورا: ارتباطات و تکنالوژی بشری، پوهنتون پهنگ مالیزیا (UMP)
ماستری: ارتباطات تخصصی و زبان انگلیسی، پوهنتون پهنگ مالیزیا
لیسانس: ژورنالیسم، پوهنتون کابل