بخش سوم/

دکتور عبدالقهار سروری *

بر مبنای تجارب و تلاش‌های یاد شده، این طرح مطابق به ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و نیازمندی‌های موجود در افغانستان تهیه و ارایه شده است. این طرح روی دست یافتن به دوازده هدفِ اساسی که می‌توانند چارچوب اصلی و مکانیسم مفهومی و محتوایی پروسۀ تحول و رشد کیفی تحصیلات عالی در افغانستان را شکل دهند و سیستم تحصیلات عالی افغانستان را پویا، ایجادگر و برابر با معیارهای جهانی بسازند، تمرکز دارد. اهداف و عرصه‌های مهمِ یاد شده که می‌توان آن‌ها را به‌حیث اهداف اصلیِ متحول‌سازی و رشد کیفی تحصیلات عالی در افغانستان قلمداد کرد، عبارت اند از:
۱ – متحول‌سازی روش تدریس و آموزش با تمرکز روی روش فعال و مبتنی بر نتیجۀ تحصیلی و تولید دانش کاربردی.
۲ – ظرفیت‌سازی اکادمیک برای تطبیق به مورد و موثر برنامه‌های تحصیلی با داشتن استادان دارای سویۀ تحصیلی دکتورا به گونۀ معیاری و برخوردار بودن از فهم و دانش کاربردی.
۳ – ترویج و همه‌گانی‌سازی ارزیابی مثبت و معیاری که نتایج ارزیابی باعث بهبود و رهنمایی پروسۀ تدریس و آموزش گردند.
۴ – طرح و ایجاد محیط سالم، پویا و سازندۀ تحصیلی با فراهم‌سازی تجهیزات مورد نظر و تطبیق برنامه‌های اکادمیک و شبه‌اکادمیک.
-۵ ایجاد و فعال‌سازی مراکز تحقیقات علمی به گونۀ معیاری و هدف‌مندانه، راه‌اندازی ژورنال‌های معیاری علمی و اکادمیک و شامل ساختن تحقیقات معیاری و هدف‌مندانۀ علمی در مکلفیت‌های اساسی استادان و کارکنان بخش اکادمیک نهادهای تحصیلات عالی.
-۶ راه‌اندازی دوره‌های تحصیلی ماستری و دکتورا به گونۀ معیاری در تمام رشته‌های تحصیلی و مطابق به نیازمندی‌های جامعه
۷ – فراهم‌سازی زمینه‌ها برای جذب محصلین بین‌المللی در پوهنتون‌های افغانستان.
-۸ ایجاد شبکه‌های ملی و بین‌المللی تحصیلی، علمی و اکادمیک به‌خاطر شریک‌سازی دانش و تجارب جهت بهبود کیفیت تحصیلات عالی و توأمیت و همکاری‌های علمی پوهنتون‌های افغانستان با پوهنتون‌های معتبر بین‌المللی.
۹ – ترویج و نهادینه‌سازی تضمین کیفیت و اعتباردهی کیفی و محتوایی نهادهای تحصیلات عالی و ارزیابی محتوایی برنامه‌های آموزشی، بررسی کیفی اسناد و کارهای علمی و اکادمیکِ استادان و اعضای کادر علمی نهادهای تحصیلات عالی به گونۀ مداوم به‌خاطر جلوگیری از جعل، فریب‌کاری و سرقت ادبی.
۱۰ – سهیم ساختن نهادهای تحصیلات عالی افغانستان در رشد اقتصاد ملی و اساس‌گذاری اقتصاد و تولید متکی بر دانش.
۱۱ – شامل ساختن پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان در ارزیابی‌ها و درجه‌بندی‌های جهانی برای کسب اعتبار و درجه‌بندی قابل ملاحظه.
۱۲-  برقراری روابط منظم، مداوم و هدف‌مندانه میان پوهنتون‌ها و مکتب‌ها و پوهنتون‌ها و نهادهای استخدام‌کننده به‌خاطر تنظیم بهتر مراحل تولید ظرفیت‌های بهتر و آگاه بودن از شرایط و مکلفیت‌های بازار کار.
اهداف و مراحل یاده شده که چارچوب ساختاری و محتوایی و مکانیسم کاربردی این طرح را شکل می‌دهند، در بخش‌های بعدی این طرح بیان می‌شوند.

چارچوب ساختاری و کاربردی طرح
اهداف، مفاهیم و الزامات شکل‌دهندۀ چارچوب ساختاری، محتوایی و کاربردی طرح متحول‌سازی و رشد کیفی تحصیلات عالی در افغانستان به سه بخش اساسی تقسیم می‌شوند، که عبارت‌اند از:
۱- بخش ساختاری
۲- بخش محتوایی و کاربردی
۳- بخش زیربنایی و عملیاتی

الف- بخش ساختاری
بخش ساختاری این طرح شامل ساختارها، مکانیسم‌ها و روش‌های اساسی و زیربنایی‌یی می‌شود که یک بستر و یک چارچوب معیاری، دقیق، پویا و سازنده را برای رشد و توسعۀ مفهومی و محتوایی تحصیلات عالی در افغانستان مهیا می‌سازند. این بخش شامل فکتورهای اساسی ذیل اند:
۱- روش تدریس و آموزش: این طرح روی روش تدریس و آموزش فعال، شاگردمحور و متکی بر محتوا و دستاورد تأکید دارد. تا اکنون، روش استاد محور، غیرفعال، متکی بر متن و متکی بر امتحان در سیستم تحصیلات عالی افغانستان رایج است که یک روش نابرابر با شرایط و نیازمندی‌های روز محسوب می‌شود. روش تحصیلات عالی باید روی محتوا، تجربه و دستاورد استوار باشد و محصلین به گونۀ فعال در آن نقش داشته باشند.
۲ – محیط و بستر تحصیلی: محیط و بستر تحصیلی روی ساختار و کیفیت تحصیلات عالی اثراتِ جدی دارد و با طرح و ایجاد محیط و بستر مناسب و مفید، زمینه‌های تطبیق برنامه‌های آموزشی و رسیدن به اهدافِ ارزشمند تحصیلی به‌خوبی مهیا می‌شود. این طرح، محیط و بستر پویا و باز را برای سیستم تحصیلات عالی افغانستان پیشنهاد می‌کند؛ یعنی یک بستر و محیط تحصیلی دارای امکانات و فرصت‌های مورد نیاز مانند کتاب‌خانه‌ها، لابراتوارها و مراکز ورزشی برای فعالیت‌های فردی و گروهی محصلین که بتوانند به گونۀ فعال و مشترک به‌خاطر ذهنیت‌آفرینی و کسب تجارب مفید و عملی با هم تلاش نمایند. همچنان طرح و راه‌اندازی برنامه‌های شبه‌اکادمیک و کمکی ـ مانند همایش‌ها، بحث‌ها و تبادل نظر، برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی و سهیم شدن در کارهای خدماتی و داوطلبانه ـ بخاطر شناسایی و تقویت ظرفیت‌های فردی محصلین و ارتقای ظرفیت‌های نرم و فردی به گونۀ متناسب با ظرفیت‌های تخصصی و مسلکی آن‌ها در راستای ایجاد یک محیط سالم و مفید اکادمیک خیلی مفید اند.
۳ – محوریت و ایجادگری: نهادهای تحصیلات عالی کشور باید با ایجاد مراکز معیاری تحقیق و نوآوری، در راستای تولید و تکثیر دانش و مفاهیم ارزشمند، ظرفیت‌سازی و تربیۀ نیروی متخصص مبتنی بر نیازمندی‌های بازار کار و همچنان به‌خاطر ایفای نقش در رشد اقتصاد و پایه‌گذاری اقتصاد متکی بر دانش، نقش اساسی را بازی نمایند. پوهنتون‌ها و نهادهای تحصیلات عالی افغانستان باید با تحلیل و ارزیابی پیشرفت‌های جهانی و نیازمندی‌های بازار و با طرح و تطبیق برنامه‌های مفید و معقول در پی تولید و گسترش دانش و سواد کاربردی، مهارت‌های تخصصی و باورها و انگیزه‌های سازنده در جامعه باشند و با بازی کردن نقش مهم و فعال در پروسۀ تولید، در پی اساس‌گذاری اقتصاد و سرمایۀ متکی بر دانش باشند.

*استاد پوهنتون البیرونی و برندۀ جایزۀ بهترین پژوهش علمی در کنفرانس ملی تحقیقات تخصصی فوق لیسانس مالیزیا در سال ۲۰۱۶ (NCON-PGR-2016, Malaysia)
دکتورا: ارتباطات و تکنالوژی بشری، پوهنتون پهنگ مالیزیا (UMP)
ماستری: ارتباطات تخصصی و زبان انگلیسی، پوهنتون پهنگ مالیزیا
لیسانس: ژورنالیسم، پوهنتون کابل