دولت اردوغان پس از ماه‌ها تلاش برای بستن مکتب‌های افغان-ترک در افغانستان، دیروز به صورت رسمی خواستار واگذاری مدیریت یا تعطیلی این مدارس در افغانستان شد. آژانس توسعه و همکاری «جهان ترک» نهاد وابسته به اردوغان در افغانستان، فعالیت مکاتب افغان-ترک در افغانستان را دارای ماهیت «تروریستی» عنوان کرد و از کابل خواست تا این مدارس را تعطیل یا مدیریت آن را به دولت ترکیه واگذار کند. درخواست دولت ترکیه برای واگذاری مسوولیت مکاتب افغان-ترک و یا بستن این مدارس در حالی صورت می‌گیرد که مدارس افغان-ترک در افغانستان، به منزلۀ دژ فرهنگی و دروازۀ علم در این کشور محسوب شده و تقلا برای بستن آن، تلاش برای بستن باب علم و فرهنگ در افغانستان است.
در بین ۸ هزار مدرسه و مکتب خصوصی که در افغانستان فعالیت می‌کنند، مدارس افغان-ترک، برجسته‌تر بوده و تاکنون نیک درخشیده‌اند. به رغم کاستی‌ها در مواد درسی و نصاب تعلیمی مدارس افغان-ترک و هم‌چنین در مواردی عدم مطابقت متدهای درسی این مدارس با سنت‌های جامعۀ افغانستان، بازهم همین مدارس بودند که تاکنون هزاران محصل را تحویل جامعۀ نخبۀ افغانستان داده اند.
نخستین مکتب افغان-ترک در سال ۱۹۹۵ در ولایت جوزجان به فعالیت آغاز کرد که از آن پس فعالیت این مدارس گسترده شد. در حال حاضر تعداد مدارس افغان-ترک در افغانستان به ۲۰ باب می‌رسد که در آن حدود ۸۵۰۰ شاگرد و دانش‌آموز مشغول تحصیل اند. تاکنون بیش از ۵۰۰۰ دانش‌آموز نیز از مکتب‌های افغان-ترک فارغ‌التحصیل شده اند که این خدمت شایانی به فضای فرهنگی افغانستان است. البته کودتای نافرجام ۱۵ جولای ۲۰۱۶ در ترکیه، علاوه بر تغییرات عمیقی که در سیاست داخلی و خارجی دولت اردوغان ایجاد کرد، ناقوس شمارۀ معکوس برای پایان اقتدار مدارس افغان-ترک را نیز به صدا درآورد.
اگر حدس زده باشید که مدیران مدارس افغان-ترک متهم به ارتباط با «فتح‌الله گولن»، فرد مظنون به کودتای نافرجام ترکیه است، حدس شما درست است. بلی مدارس افغان-ترک در افغانستان توسط بنیاد «آ.تی.سی.ای» که خود را یک سازمان مستقل معرفی می‌کند، مدیریت می‌شود، اما دولت ترکیه مدعی است که این بنیاد متعلق به جریان فتح‌الله گولن است.
برای اولین‌بار سال گذشته یک ماه پس از کودتای نافرجام در ترکیه، «علی سید اکین» سفیر ترکیه در کابل، در گفت‌وگو با یکی از تلویزیون‌های خصوصی افغانستان بیان داشت که تغییرات گسترده در سطح رهبری مدارس افغان-ترک به وجود خواهد آمد. او قدم را از این فراتر گذاشت و تصریح کرد که برخی از مدیران این مدارس، تعدادی از دانش‌آموزان را برای اهداف شوم خود استخدام کرده اند. اظهارات سفیر ترکیه در کابل از نگاه دیپلماسی، می‌توانست مقدمه‌یی برای تعطیلی این مدارس یا حداقل تغییر در ساختار این مدارس باشد که تلاش‌های بعدی ترکیه، به این گمانه‌زنی عینیت بخشید.
ترکیه از همان ایام تاکنون به صورت مستقیم و غیرمستقیم از دولت افغانستان خواسته است تا مدیریت مکاتب افغان-ترک را به صورت رسمی به بنیاد آموزشی «وقف» که یک نهاد فرهنگی و در عین حال، دولتی در ترکیه است، واگذار کند. اشرف غنی به همین منظور، اواخر سال گذشته کمیسیونی را برای انتقال مدیریت مدارس افغان-ترک به دولت ترکیه تشکیل داد.
پارلمان افغانستان نیز در حمل/فروردین سال جاری، از نماینده‌گان وزارت‌های عدلیه/دادگستری، معارف/آموزش و پرورش و اقتصاد افغانستان، خواستار توضیح در این باره شد. معاون اداری وزارت دادگستری در نشست پارلمان افغانستان گفت که در صورت انتقال مدیریت مدارس افغان-ترک به دولت ترکیه، انقره متعهد شده که ۵ میلیون دالر به این مدارس کمک کند. البته این خبرِ خوشی برای ادامۀ حیات مدارس افغان-ترک در افغانستان بود، اما در کنار آن، نگرانی‌هایی را نیز در پی داشت. مثلاً یکی از نگرانی‌ها این بود که اگر مدیریت مدارس افغان-ترک به دولت ترکیه واگذار شود، انقره برای رضای خدا به این مدارس کمک نخواهد کرد؛ لذا مدیران و معلمان این مدارس ناگزیر اند که طبق سیاست خارجی دولت ترکیه قدم بردارند و مواد درسی و شیوۀ آموزشی را طبق خواسته‌های انقره تنظیم کنند. از طرف دیگر، از آنجا که حکومت اردوغان به حمایت از تروریسم در خاورمیانه متهم است، سرپرستی مدارس افغان-ترک در افغانستان نیز می‌تواند به کانون تروریسم‌پروری ترکیه تبدیل شود. البته افغانستان اکنون نیز از ناحیۀ افراط‌گرایی در مراکز تحصیلی و آموزشی خود رنج می‌‌برد و مدیریت مدارس افغان-ترک توسط دولت اردوغان، مشکلات بیشتری را در نظام آموزشی افغانستان به وجود خواهد آورد.
نگرانی‌ها دربارۀ اهداف ترکیه از واگذاری مسوولیت مدارس افغان-ترک به این کشور، زمانی افزایش می‌یابد که «نعمان اردوغان» مدیر مکاتب افغان-ترک در افغانستان، از سیاسی شدن این مکاتب هُشدار داد. او هفت ماه پیش به «دویچه‌وله» گفت که در برابر هرگونه تصمیم برای واگذاری مسوولیت این مکاتب به نهاد دیگری، از خود ایستاده‌گی نشان خواهند داد.
سخن آخر این‌که موضوع واگذاری مکاتب افغان-ترک به دولت ترکیه، تقلای فرهنگ در آسیاب سیاست است. به رغم آنکه تاکنون دولت افغانستان دربارۀ درخواست ترکیه مقاومت کرده است، اما بدون تردید که تحقق واگذاری مدیریت این مدارس به انقره، چیره شدن سیاست بر یکی از کانون‌های فرهنگی مثمرِثمر در افغانستان است که در درازمدت، بدون تبعات منفی نخواهد بود.