بخش نخست/

۱) خوابیدن
در این‌جا می‌خواهیم دربارۀ چیزی صحبت کنیم که بیش از یک‌چهارم عمر هر انسان صرفِ آن می‌شود. هنوز دلیل به خواب رفتن هم به صورت معما باقی مانده است. چیزی که دانشمندان می‌دانند این است که: خوابیدن برای بقای پستانداران جنبۀ حیاتی دارد. بی‌خوابی فزاینده می‌تواند به تغییر خلق‌وخو، توهّم‌زده‌گی و در حالت‌های خاص، حتا به مرگ منجر شود. خواب دارای دو وضعیت است: حرکات غیرسریع چشم (NREM) که در خلال آن، مغز فعالیت کم‌ سوخت‌وسازی انجام می‌دهد و حرکات سریع چشم (REM) که در خلال آن، مغز بسیار فعّال است. برخی دانشمندان فکر می‌کنند که خواب NREM به بدن استراحت می‌دهد و شبیه خواب زمستانی باعث ذخیرۀ انرژی می گردد و خواب REM می‌تواند به سازمان‌دهی خاطرات کمک کند. البته این ایده هنوز اثبات نشده است و رویاهایی که در خلال خواب REM به وقوع می‌پیوندد، همیشه ارتباطی به خاطرات ندارد.
۲) خواب دیدن
اگر از ۱۰ نفر بپرسید که خواب‌ها و رویاهای انسان از چه تشکیل شده‌اند، احتمالاً ۱۰ پاسخ متفاوت دریافت می‌کنید. علتش این است که دانشمندان هنوز سرگرم کشف این معما هستند. یک احتمال: خواب دیدن از طریق تحریک حرکت سناپس‌ها بین سلول‌های مغز، به تمرین دادن مغز می‌پردازد. یک نظریۀ دیگر این است که خواب‌های افراد دربارۀ وظایف و هیجاناتی است که در طول روز به آن پرداخته و این فرایند می‌تواند به استحکام افکار و خاطرات کمک کند. به‌طور کلّی، دانشمندان در این نکته توافق دارند که خواب دیدن در خلال عمیق‌ترین بخش خواب که حرکات سریع چشم (REM) خوانده می‌شود، اتفاق می‌افتد.
۳) احساسات خیالی
تخمیمن زده می‌شود که در حدود ۸۰ درصد حس‌هایی که در ناحیۀ اندام‌های قطع شدۀ بدن وجود دارد مانند گرما، خارش، فشار و درد، برآمده از “اندام‌های گمشده” هستند. افرادی که این پدیدۀ “اندام خیالی” را تجربه می‌کنند، حسی که دارند درست مانند این است که آن اندام جزیی از بدن آن‌هاست. یک توضیح که در این مورد وجود دارد این است که عصب‌های ناحیه عضو قطع شده، ارتباط جدیدی با نخاع برقرار می‌کنند و به فرستادن علایم (سیگنال) به مغز ادامه می‌دهند، درست مانند هنگامی که عضو قطع شده سرجایش وجود داشت. احتمال دیگری که داده می‌شود این است که مغز طوری برنامه‌ریزی شده است که با بدن کامل کار کند. به عبارت دیگر، احتمال داده می‌شود که مغز، الگویی از یک بدن کامل با تمام اجزا و اندام‌ها را در خود نگهداری می‌کند.
۴) کنترل مأموریت
ساعت بیولوژیک بدن که در هیپوتالاموس مغز قرار دارد، برنامه‌ریزی فعالیت‌های بدن برای یک ریتم ۲۴ ساعته را بر عهده دارد. واضح‌ترین اثر این ریتم، چرخۀ خواب و بیداری است، امّا ساعت بیولوژیک بر روی دستگاه گوارش، دمای بدن، فشار خون و تولید هورمون‌ها نیز تأثیر دارد. پژوهش‌گران دریافته‌اند که شدّت نور می‌تواند از طریق تنظیم هورمون ملاتونین، این ساعت را عقب یا جلو ببرد. تحقیقات بر روی این مسأله که آیا مکمل‌های غذایی حاوی ملاتونین می‌توانند از خستگی پرواز ناشی از اختلاف ساعت جلوگیری کنند یا نه، هم‌چنان ادامه دارد.
۵) خاطرات
انسان‌ها معمولاً برخی اتفاقات را به‌سختی فراموش می‌کنند، مثل اولین روز رفتن به مکتب یا نخستین ملاقات با همسر. پرسش این است که این فیلم‌های سینمایی چه‌گونه در ذهن انسان نگهداری می‌شود؟ دانشمندان با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری از مغز در حال کشف سازوکار مسوول ایجاد و ذخیره‌سازی خاطرات هستند. یافته‌های کنونی نشان می‌دهد که ناحیۀ هیپوکامپوس که درون غشای خاکستری مغز قرار دارد، می‌تواند به صورت جعبۀ خاطرات عمل کند.