◄ سمیه رستمیان
◄ پژوهشگر دانشگاه لیدن، هلند/
مرگ و میر کودکان زیر پنج سال از شروع عصر روشنگری، که آغاز مدرن شدن جوامع غربی بود، به شدت کاهش یافته است. پیش از آن در قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی از هر سه کودک یکی تا قبل از رسیدن به پنج سالگی، جان خود را از دست می داد.
این رقم در دهه های اخیر در کشورهای توسعه یافته به حدود نیم درصد رسیده است.
برخی کشورهای درحال توسعه مانند چین و برزیل نیز توانسته‌اند در نیم قرن گذشته، میزان مرگ و میر کودکان را به یک دهم دهه‌های پیشین کاهش دهند. در ایران نیز در نیم قرن اخیر این میزان حتی کاهش بیشتری داشته است.
کشورهای فقیرتر و کمتر توسعه‌یافته مثل کشورهای جنوب صحرای آفریقا از جمله سومالی و آنگولا با اینکه توانسته‌اند تا حدودی میزان مرگ و میر کودکان را کاهش دهند اما هنوز آمار مرگ و میر کودکان در آنها بالا است و از هر ده کودک زیر پنج سال، حداقل یک کودک جان خود را از دست می‌دهد.
از مهمترین دلایل مرگ و میر کودکان زیر پنج سال می‌توان به مالاریا، اسهال، سوء تغذیه و عفونت ریه اشاره کرد. بهداشت ناکافی، پایین بودن آگاهی عمومی و فقر از مهمترین عوامل مرگ و میر کودکان محسوب می‌شوند.
یکی از عوامل موثر بر میزان مرگ و میر کودکان و سلامتی آنان، سطح تحصیلات مادران است. به طور کلی افزایش تحصیلات یکی از مهمترین اهداف اجتماعی و یکی از سه معیار اصلی شاخص توسعه انسانی است که موفقیت هر کشوری بر اساس آن سنجیده می‌شود.
شاخص توسعه انسانی بر اساس سه معیار اصلی ارزیابی می‌شود:
زندگی سالم و طولانی، سطح زندگی مناسب که با درآمد ناخالص ملی سنجیده می‌شود و آموزش و پرورش که با میزان سال‌های تحصیل و دسترسی به امکانات آموزشی سنجیده می‌شود.
از سوی دیگر تحصیلات با اقتصاد وسلامت رابطه علیتی دارد، بدین صورت که بالا رفتن سطح تحصیلات منجر به افزایش سطح درآمد و سلامت می شود. تحقیقات نشان می‌دهند که به ازای هر یک سال افزایش سطح سواد مادران، میزان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال حدود ده درصد کاهش می‌یابد.
همچنین برآورد شده است کودکان که مادرانشان هفت سال یا بیشتر تحصیل کرده‌اند، در قیاس با کودکان مادران بی‌سواد، شصت درصد شانس بیشتری برای زنده ماندن دارند.
◄حق نشر عکسTHINKSTOCK
تحصیل مادران از جنبه‌های مختلف بر سلامت کودکان تاثیر می‌گذارد و مرگ و میر آنها را پایین می‌آورد:
آلودگی‌های محیطی: مادران تحصیل کرده در مقایسه با مادران کم سواد، دانش بیشتری درمورد آلودگی های محیطی از قبیل آلودگی های میکروبی و شیمیایی دارند و همچنین راه های بهتر و بیشتری برای مقابله با عوامل بیماری زای محیطی می شناسند.
سوء تغذیه: از سوء تغذیه می‌توان به عنوان یکی از عوامل اصلی مرگ و میر کودکان بخصوص در کشورهای درحال توسعه نام برد. تحقیقات نشان می‌دهند که مادران تحصیل‌کرده، کودکان خود را مدت طولانی‌تری با شیر مادر تغذیه می‌کنند که یکی از عوامل مهم در جلوگیری از سوء تغذیه و بیماری در نوزادان و کودکان است.
همچنین مادران تحصیل کرده از موادغذایی مفیدتر و سالم‌تری برای تغذیه فرزندان خود استفاده می‌کنند.
◄ حق نشر عکسGETTY
سن بارداری و زایمان: سن ازدواج، بارداری و زایمان در زنان تحصیل کرده بالاتر از زنان کم‌سواد است. مادران جوان نسبت به مادران نوجوان تجربه و درک عمومی بیشتر و بهتری از زندگی دارند که می‌تواند به مدیریت بهتر سلامت کودکان و نهایتا به کاهش میزان مرگ و میر کودکان منجر شود. از سوی دیگر مادران نوجوان با مشکلاتی مانند زایمان زودرس و کاهش متوسط وزن هنگام تولد روبرو هستند که این عوامل در نهایت در افزایش میزان مرگ و میر نوزادان نقش مهمی دارند.
میزان درآمد: از آنجایی که درآمد رابطه مستقیمی با تحصیلات دارد، مادران تحصیل‌کرده شانس بیشتری برای مشاغل پردرآمدتر دارند. درآمد بالای مادران سطح رفاه را بالاتر برده و به خانواده امکان می‌دهد امکانات بهداشتی و غذایی بهتری برای فرزندان فراهم کند.
سلامت مادر: سلامت و طول عمر مادران از عوامل مهم و موثر بر سلامت و میزان مرگ و میر کودکان است. مادران کم سواد بیشتر در معرض بیماری و مرگ هستند. بیماری و مرگ زودهنگام مادران به عنوان یکی از عوامل مرگ و میر کودکان شناخته می شود.
بنابر یافته‌های موجود، توجه به سطح آموزش و پرورش دختران و زنان علاوه بر افزایش شاخص توسعه انسانی مرگ و میر نوزادان و کودکان را به طرز چشمگیری کاهش می‌دهد و کودکان سالمتری تحویل جامعه می‌دهد.