دیروز مصادف بود با شروع سال جدید تعلیمی در مناطق سردسیر افغانستان و این روز با نواختن زنگ مکتب و رفتن دانش‌آموزان به سوی صنف‌های جدید، آغاز شد.
سال جدید معارف در حالی آغاز می‌شود که تا هنوز هم دروازۀ هزاران مکتب به روی دانش‌آموزان مسدود است.
مسوولان در وزارت معارف گفته اند که در سال آموزشی ۱۳۹۷، بیشتر از یک میلیون دانش‌آموز جدید را در سراسر افغانستان جذب خواهند کرد.
این وزارت در نظر دارد تا حدود ۸ هزار معلم را در قدم اول و ۱۳ هزار معلم را در قدم دوم، در سال ۱۳۹۷ استخدام کرده و هم‌چنان بالاتر از ۵۰ میلیون جلد کتاب درسی را برای تعلیمات عمومی چاپ و در تمام مکاتب کشور توزیع کند.
معارف افغانستان در سال‌های اخیر دچار چالش‌های بی‌شماری بوده است، این وزارت در فرصت مدیریتی فاروق وردک، مبدل شده بود به یکی از نهادهای پُر از بخش‌های خیالی؛ از آموزگار خیالی گرفته تا ساختمان، کتاب و دانش‌آموزان خیالی؛ وجود این موارد سبب شد تا پروندۀ فساد آقای وردک ضخیم شود و مسوولان حکومت به جای به محاکمه کشاندش، در کرسی وزارت دولت در امور پارلمانی بگمارند.
اگر از یک‌طرف گروه‌های تروریستی مانع باز شدن درهای مکان‌های آموزش و پرورش در کشور اند، از طرف دیگر، نقش فسادآلود وزیران معارف کمتر از گروه‌های تروریستی نبوده و نیست. آنان با راه‌اندازی آمارهای خیالی، خاک به چشم مردم زده اند و در بخش‌های زیادی از افغانستان، جوانان از آموزش به دور مانده و در بسا موارد، مواد مصرف گروه‌های تبه‌کار شده اند. وجود این‌گونه فساد موجب شده تا روند توسعۀ افغانستان با کُندی روبه‌رو شود.
مدیریت داکتر محمدحنیف بلخی که پس از آقای وردک به این سمت آمد نیز چندان کارساز نبود. او نتوانست اصلاحات بنیادی و مورد انتظار شهروندان را در این وزارت به میان آورد. آقای بلخی بیشتر فرصت کاری خود را برای مداوای بیماری سپری کرد تا این‌که رهبران حکومت او را از این سمت سبک‌دوش کرده و معارف چند ماه سرپرستی ابراهیم شینواری را تجربه کند.
در ماه‌های اخیر، بخش‌های از وزارت معارف در وزارت تحصیلات عالی مدغم شده و تا هنوز مسوولان پیرامون این مسأله حرفی نزده اند، اما گمانه‌زنی‌های وجود دارد که چون این وزارت در سهم‌بندی حکومت وحدت ملی مربوط پنجاه درصدی دیگر این حکومت شده و ارگ از بهر کاهش تأثیر این نهاد، دست و پای آن را کوتاه کرده است!
سال حمایت از معارف
محمداشرف غنی سال ۱۳۹۷ خورشیدی را «سال حمایت از معارف» اعلام کرده و گفته است که معارف کشور در این سال گواه تحولات زیادی خواهد بود.
گفته شده است که در این سال از نهادهای حمایت کننده، تجار و مردم خواسته شده تا برای شکوفایی و بهتر شدن معارف در کشور، از این نهاد حمایت کنند تا میزان چالش‌های این نهاد که بیشتر آن مربوط به کمبود بودجه می‌شود، از میان برداشته شود.
همزمان با این گفته‌ها و پس از پایان تنش‌های ارگ و بلخ، دکتر میرویس بلخی به عنوان نامزد وزیر معارف معرفی شده است. آقای بلخی از چهره‌های فعال اکادمیک به شمار می‌رود و در سال‌های پیسین در کنار فعالیت در دانشگاه‌های کشور، مأموریت‌های دیپلماتیک، پژوهش‌های بی‌شماری در زمینۀ توسعۀ آموزش‌های عالی و آموزش و پرورش در افغانستان انجام داده است.
عوامل اصلی؛ بی‌توجهی خانواده‌ها
در این حال، عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت وحدت ملی در پیامی به مناسبت آغاز سال تعلیمی جدید، به چالش‌های موجود در نظام معارفِ کشور اشاره کرده و گفته است که ناامنی و بی‌توجهی خانواده‌ها، دو عامل مهم بازماندن کودکان از تحصیل هستند.
به باور آقای عبدالله: سال نو تعلیمی را در شرایطی آغاز می‌کنیم که متأسفانه هنوز هم در بخش‌هایی از کشور به دلیل فعالیت گروه‌های تبه‌کار و ضد دانش و فرهنگ و در مناطقی هم به دلیل بی‌پروایی و کم‌توجهی خانواده‌ها و والدین به آموزش و پرورش، کودکان و نوجوانان عزیز ما از نعمت سواد و رفتن مکتب بی‌بهره هستند.
در کنار این، سرپرست پیشین وزارت معارف در چند روز پیش در پیامی گفته بود که در برنامۀ راهبردی پنج‌سالۀ وزارت معارف که در منصه اجرا قرار دارد، آمده است که تدریس بهتر و تعمیم برنامه‌های اصلاحی از جمله شفافیت و مبارزه با هرگونه فساد و مظاهر منفی در سایر بخش‌های معارف از اهداف این وزارت است.
مسوولان در این وزارت گفته اند که براساس این اهداف و با برنامه‌های مشخص، مدون و مبتنی بر نتیجه، سال جدید تعلیمی را زیر شعار «سرمایه‌گذاری بالای معارف، سرمایه‌گذاری برای آینده کشور است» آغاز و در راستای عملی شدن آن دست یاری همه را طلب کرده اند.
مشکلاتی که پذیرفته شده اند
علی‌رغم وجود چالش‌های بی‌شماری فرا راه معارف در کشور، اما مسوولان بخش‌های اندکی از آن را می‌پذیرند. بر همین اساس، تارنمای این وزارت چالش‌های معارف در کشور را «امنیت و دسترسی، کیفیت و پاسخ‌گویی و مدیریت» برشمرده اند.
امنیت و دسترسی
به دلیل تداوم تهدیدهای امنیتی، عدم موجودیت تسهیلات آموزشی و کمبود معلمانِ مسلکی به ویژه بانوان، بیشتر از ۵ میلیون (۴۲٪) از ۱۲ میلیون اطفال واجد شرایط مکتب، دسترسی به آموزش و پرورش ندارند. شش هزار مکتب بدون ساختمان و سایر تسهیلات ضروری است و صدها باب مکتب دورتر از منازل رهایشی قرار دارند که رفت‌وآمد به آن‌ها برای اطفال به ویژه دختران مشکل است.
در ادامۀ این معلومات آمده است: از جمله ۴۱۲ ولسوالی و نواحی شهری در بیشتر از ۲۰۰ ولسوالی و ناحیه حتا یک متعلم دختر در صنف دهم و بالاتر از آن نیست و در ۲۴۵ ولسوالی و ناحیه، یک معلم مسلکی زن موجود نمی‌باشد. ۱۱ میلیون شهروند هنوز هم بی‌سواد باقی مانده و ۶۲۱ باب مکتب در ۶۸ ولسوالی ۱۰ ولایت کشور بنابر مشکلات امنیتی مسدود می‌باشد.
کیفیت و پاسخ‌گویی
فقط ۲۷٪ از ۱۷۰۰۰۰ تن معلم کم‌ترین شرایط یک معلم مسلکی یعنی فراغت از صنف چهاردهم را دارا می‌باشند. در تعداد زیادی از مکاتب، محدودیت صنوف درسی منجر به تقلیل ساعات درسی و ازدحام در صنوف شده که کیفیت تدریس را متضرر ساخته است. هنوز هم کمبود کتب و مواد درسی موجود بوده و زمینۀ شمولیت در مکاتب تعلیمات تخنیکی و مسلکی تنها به ۲٪ از فارغان صنوف نهم مهیا است، بدین معنا که زمینۀ آموزش حرفه‌یی فقط برای یک بخش کوچک نفوس کشور فراهم می‌باشد، بنابر عدم موجودیت شرایط لازم خلای موجود میان فراغت و کاریابی نهایت زیاد بوده و حسب ارقام رسمی فقط یک چهارم از ۹۵۰۰۰ تن فارغان صنوف ۱۲ در سال ۱۳۸۸ به دانشگاه‌ها و نهادهای تحصیلات عالی راه یافته و متباقی به مشکل می‌توانند کار بیابند.
مدیریت
باوجود کوشش‌هایی که به خاطر تقویت ظرفیت‌های کادری و کاری صورت گرفته، توان‌مندی اجرایی سکتور معارف در سطح مرکز و ولایات هنوز هم ناکافی است و آن‌هم بیشتر معلول فقدان پرسونل متخصص که با معاش پایین حاضر به اشتغال در این وزارت نمی‌گردند، می‌باشد.
در این یادداشت آمده است که کمبود ساختمانِ «محل مناسب کاری» و تجهیزات مورد نیاز به ویژه تکنالوژی معلوماتی، پیچیده‌گی بیشتر را به مشکل فوق به بار آورده است.
این داده‌ها سال‌های پیش در این تارنما بروز شده و با تلاش‌های زیاد نتوانستم به داده‌های جدید دست یابم، اما شرایط کُلی افغانستان نمایان‌گر بیشتر شدن این چالش‌ها است و نیاز است. مسوولان وزارت معارف در پرتو جدیدترین آمارها برای رفع این چالش‌ها چاره‌جویی کنند.
به هر رو، انتظارها از مسوولان جدید در وزارت معارف این است تا با به دست آوردن آمارهای واقعی و دریافت چالش‌های واقعی برای بهتر شدن معارف در سال پیش‌رو، تلاش‌های زیادی انجام دهند و این نهاد را به یکی از نهادهای پُردست‌آورد و راست‌گو، تبدیل کنند.