گزارشگر:محمد مرادی/ شنبه 18 حمل 1397 - ۱۸ حمل ۱۳۹۷
اگر قصد بدی در کار نباشد، به اتباع و شهروندان افغانستان، چه «افغان» و چه «افغانستانی» بگوییم آسمان و زمین به هم نمیخورد و نباید روی این موضوع آنقدر پافشاری کرد که وحدت ملی خدشهدار شود، اما اگر کسانی خواسته باشند با استفاده از کلمۀ افغان، هویت میلیونها نفر را مسخ کنند و به مسایل قومی دامن بزنند، به هر طریقی شده باید جلو آنان را با استدلال و منطق باید گرفت. البته اگر منطق را متوجه شوند. در توضیح و معنای واژههای «افغان»، «افغانی»، «افاغنه» و «افغانستانی» باید به نکات ذیل توجه کرد:
۱- چه بخواهیم و چه نخواهیم، افغان و پشتون مترادف هم هستند. برای اثبات این سخن، کافی است به کلیات اشعار آخوند «درویزه» و «خوشحالخان ختک» از شاعران برجستۀ پشتون مراجعه کنیم. اگر این دو شاعر پشتوزبان نتوانست قناعت ما را حاصل کند، به دو منبع معتبر تاریخی دیگر یعنی کتاب «خورشیدجهان» نوشته «شیرمحمدخان گنداپوری» و «تاریخنامه هرات» تألیف «سیف هروی» رجوع شود. بازهم اگر این منابع را قبول نداریم، کتاب «پته خزانه» را ورق بزنیم تا بدانیم کلمۀ افغان برای چه کسانی به کار رفته است.
فرض را بر این میگیریم که منابع تاریخی قابل استناد نیستند، کوتاهترین راه این است که به نشریات دوره امانالله خان، نادرخان، ظاهرشاه و داوودخان مراجعه کنیم. مثلاً در روزنامه «طلوع افغان» که توسط جریان حاکم اداره میشد، کلمه افغان، هزاران بار مترادف پشتون به کار رفته و مختص این قوم استفاده شده است. به عنوان مثال: روزنامه طلوع افغان در شماره ۸۶ سال ۱۳۰۶ نه تنها کلمه افغان را مترادف پشتون ذکر کرده بلکه زبان پشتو را نیز «لسان افغانی» دانسته است. شاید گفته شود که در حال حاضر کلمه افغان، از حالت اختصاصی خارج شده و هر کسی را که در افغانستان زندگی کند، افغان مینامند. خوب تا اینجا درست اما چه اصراری وجود دارد که این کلمه را در شناسنامه درج کنیم؟ آیا با این کار، کاسهزیرنیمکاسه نیست؟ اگر شناسنامه افغانستان، سند تابعیت و نشانه شهروندی این کشور باشد که هست چرا تلاش میکنیم که کلمه افغان هم روی آن درج شود؟ در پاسخ میگویند که افغان همان افغانستان است، پس اگر اینطور هست، چرا فقط به درج کلمه افغانستان روی شناسنامه به عنوان وثیقه ملی شهروندان افغانستان، بسنده نمیکنند و میخواهند کلمه افغان هم به آن اضافه شود؟ این پافشاری نشان میدهد که حتماً یک خبرهای هست.
۲- واژۀ «افغانی» واحد پول افغانستان است. انتخاب اصطلاح افغانی برای واحد پول افغانستان هم برای خود ماجرایی دارد که از دل انجمنی به اسم «پشتو مرکه» در زمان امانالله خان برآمد. به بحث تاریخی آن کاری نداریم اما از این کلمه نمیتوانیم برای شهروندان افغانستان استفاده کنیم. نمیشود که یک واژه هم واحد پول و هم بازگوکننده هویت شهروندان یک کشور باشد. افغانی ضمن این که واحد پول است از نگاه لغوی و دستوری نیز استفاده از آن برای افراد و اشخاص درست نیست. مثلاً به یک عرب نمیتوانیم بگویم که عربی است، بلکه میگوییم عرب است. به فارس، ترک و بلوچ نیز نمیتوانیم بگوییم که فارسی، ترکی و بلوچی است بلکه میگوییم که فارس، ترک و بلوچ است.
۳- اصطلاح «افاغنه» در آستانه سقوط سلسله صفوی به دست محمود هوتک، در ایران رواج پیدا کرد و برخی مورّخین از این کلمه استفاده کردند. در آن زمان به تبریزیها نیز «تبارزه» و به ارمنیها «ارامنه» میگفتند. علت اصلی رواج این واژهها مشخص نیست اما به نظر میرسد که طبق قاعده «قِلّه» عربی جمع بسته شده باشد. در ادبیات عرب از ۳ نفر تا ۱۰ نفر را با جمع قلّه مشخص میکنند. این نوع جمع بستن، در مقامی استفاده میشود که عدد افراد را کم حساب کنیم و گاهی هم در مقام تحقیر و توهین به کار میرود. البته قاعده جمع قِلّه نیز دارای چهار وزن است که به بحث ما ربطی ندارد. هر چه باشد، استفاده از کلمه افاغنه برای شهروندان افغانستان، از نگاه دستور زبان فارسی اشتباه و غلط است و شهروندان افغانستان نیز دوست ندارند از این کلمه برای آنان استفاده شود.
۴- «افغانستانی» به کسی اطلاق میشود که با داشتن هر قومیتی، اهل سرزمین افغانستان و ساکن این کشور باشد. به عبارت دیگر، افغانستان و افغانستانی، ظرف و مظروف هستند. بنابراین به صورت عموم برای همه شهروندان افغانستان از نگاه جز بر کل، نمیتوانیم از کلمه افغان استفاده کنیم. البته از باب بیان محیط و جغرافیای سیاسی، استفاده از کلمه افغان برای همه شهروندان افغانستان مجاز است همانطور که قانون اساسی افغانستان نیز بر آن صحه گذاشته است اما اگر بخواهیم که هویت قومی همه شهروندان را در قالب کلمه افغان تعریف و سپس آن را درج شناسنامه کنیم، مشکلی پیش میآید که اکنون ملت را سرگردان کرده است. البته درج کلمه افغان در قانون اساسی به هر دلیلی، به معنای آن نیست که روی پیشانیمان نیز کلمه افغان را خالکوبی کنیم.
سخن آخر اینکه با توجه به اشکالات بالا که در خصوص استفاده از کلمههای «افغان»، «افغانی» و «افاغنه» برای همه شهروندان افغانستان مطرح شد، اطلاق کلمه افغانستانی به همه شهروندان افغانستان؛ موجهتر، ادبیتر، علمیتر، منطقیتر و ارجحتر است، زیرا به کسی که اهل هند، عربستان، پاکستان و مجارستان است، هندوستانی، عربستانی، پاکستانی و مجارستانی اطلاق میکنیم. حالا فرض کنیم که استفاده از واژه افغانستانی باعث خدشهدار شدن وحدت ملی در افغانستان میشود و از طرف دیگر، اصل را بر این میگیریم که اطلاق کلمه افغان برای شهروندان افغانستان، با غرض و مرضی همراه نیست، میتوانیم به افغانستانیها، افغان هم خطاب کنیم، اما درج کلمه افغان در شناسنامهها، مشکوک است و از سوءنیت اصرارکنندهگان این طرح حکایت دارد.
Comments are closed.