بخش دوم/

روزه و جوامع استهلاکی
فروشگاه‌ها و مغازه‌های عصرِ ما حکم نمایشگاه‌هایی را دارند که هر آن‌چه به ذهن آدمی خطور کند، آن‌جا پیدا می‌شود. این از یک‌سو و تسهیلات قرض‌دهیِ بانک‌ها و کریدت‌کارت‌ها (کارت‌های اعتباری) از سوی دیگر، انسان عصر ما را بردۀ بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ مالی ساخته است. ولی اگر نیک نگریسته شود، این برده‌گی بانکی در برده‌گی نفس ریشه دارد؛ نفسی‌که با دیدن هر چیز جالب، لعاب از دهان فرو می‌آورد. آقای «داکتر کاثمن» از دانشگاه برنستون معتقد است که عدم قناعت و ناتوانی در لجام گذاشتن بر هوس‌های نفس، یکی از علل و انگیزه‌های اساسی افسرده‌گی روانی می‌باشد.
آن‌چه از انفجار رغبت‌های سیری‌ناپذیر و شهوت‌های ویران‌گر و افزون‌طلبی‌ها و طغیان غریزۀ تملک آدمی نشأت می‌گیرد، مشکلات فراوان مالی و روانی را برای انسان دورانِ ما به ارمغان آورده است. روزه ما را در تقویت نیروی اراده و بیرون راندنِ اندیشه‌های شکست در برابر نفس کمک می‌کند. یکی از دانشمندان دانشگاه ستانفورد به‌نام «بیری شوارتز» را باور بر این است که بیماری خسته‌گی روانی و روحی و دل‌تنگی و ناامیدی و عدم قناعت و ندانستن راهی برای کنترل رغبت‌ها و افزون‌طلبی‌ها مشکل بزرگ روان آدمی است.
حـکومتِ غـریزه و سیـطرۀ شـهـوت نفـس، خطـرناک‌تـرین حـکومت‌ها به حساب آمده و هر ذلت و پستی و حقارت و رذیلتِ دیگر از همین نقطه آغاز می‌شود. روزۀ رمضان، ما را در پایان بخشیدن به حکومت هوا و سیطرۀ هوس و استیلای ابر تیره‌گی و غبار کدورت بر دستگاه روانی و عصبی و فکریِ ما کمک می‌نماید. عمر بن‌الخطاب در نصیحتی به جابر بن عبدالله ـ صحابی مشهور ـ فرموده است:
«أکل ما إشتهیتم إشتریتم؟!»
یعنی: آیا هر آن‌چه را که نفس‌تان اشتها نمود، به خرید آن می‌پردازید؟!

روزه؛ راهی به‌سوی بلوغ شخصیتی
در روان‌شناسی، اصطلاحی است که به‌نام «دیلید فولفلمنت» یاد شده و تأخیر در برآورده شدنِ خواهش‌های نفسی را معنی می‌دهد. به‌طور مثال اگر کودکی را وعده دهی که در صورت موفقیت در کاری و یا درسی برایش فلان چیز را خریداری می‌کنی، بیشتر کودکان پس از چند دقیقه شروع می‌کنند به گریه که بیا برویم و همان چیز را خریداری نماییم. اما اگر شخص بزرگ‌سالی را چنین وعده‌یی بدهی، او تا همان وقت موعود منتظر می‌ماند. روان‌شناسان می‌گویند که همین «دیلید فولفلمنت» معیاری است که یک کودک را از یک بزرگ‌سال و یک آدم پخته را از یک انسانِ خام متمایز می‌سازد. اگر کودکی از تو چیزی خواست و خواهشش را در همان لحظه لبیک نگفتی، آه و ناله‌اش بالا گرفته و آب چشمش روان می‌شود؛ ولی هنگامی‌که این کودک بزرگ می‌شود، تحمل چنین امری برایش آسان می‌نماید. قدرت چنین تحمل و صبر در وجود افراد مختلف به درجه‌های مختلف دیده می‌شود که معیاری است بر پخته‌گی عاطفی و روانی افراد بشر. انتظار انسان روزه‌دار تا لحظات غروب آفتاب، تمرینی است در همین راستا و رمضان برنامه‌یی است که ما را در مسیر پخته شدنِ عاطفی و سایکولوجی کمک نموده و انسان را در کورۀ سوزانِ خود پخته می‌سازد. آیا «رمضان» خود از واژۀ «رمض» یعنی «جوشیدن» اشتقاق نیافته است؟

روزه؛ معیاری برای موفقیت‌ها در زنده‌گی
دانشگاه استانفورد یکی از مراکز مهم تحقیقات علمی در جهان به حساب می‌آید. یکی از تحقیقاتِ ماندگار این نهاد بزرگِ پژوهشی، «تجربۀ شیرینی استانفورد» نام دارد. این تجربه در اوایل دهۀ هفتاد قرن بیستم میلادی از سوی روان‌شناسی به‌نام آقای «والتر مشیل» بالای ۶۰۰ کودکِ چهارساله تطبیق گردید. او هر کودک را در دو انتخاب قرار می‌داد؛ انتخاب نخست این‌که هر کودک می‌تواند یک قطعه شیرینی را بدون آن‌که انتظاری در کار باشد نوش جان کند، و انتخابِ دوم آن‌که اگر خواسته باشد دو قطعه شیرینی به دست آرد، باید در حدود ۱۵ دقیقه منتظر بماند. کودکانی که نتوانستند منتظر بنشینند، یک قطعه شیرینی برداشتند و گروهی دیگر منتظر ماندند تا مستحقِ دو قطعه شیرینی شوند، که شدند. روان‌شناس یادشده پس از آن‌که مشخصات هر کودک را ثبت نمود، بعد از مرور بیشتر از ۱۲ سال آمد تا شخصیت‌های هر دو گروه را مورد ارزیابی قرار دهد. او دریافت که گروه اولی، همان‌هایی‌که نتوانسته بودند تا منتظر بمانند و در نتیجه یک قطعه شیرینی مستحق شده بودند؛ همه لجوج، متقلب‌المزاج، طماع، بخیل، حسود، بی‌صبر، ضعیف‌النفس و دارای سویۀ تعلیمی پایینی به‌بار آمده، و در مقابل کسانی که صبر نموده و دو قطعه شیرینی به دست آورده بودند، همه دارای شخصیت قوی، معتمد به نفس، اجتماعی، شکیبا، شرایط‌شکن، محیط‌ساز و دارای سویۀ بلند تحصیلی و درجۀ بلند امتحان کانکور(SAT) بوده‌اند.
انسان‌ها همیشه فرصتی برای تقویت نیروی صبر داشته‌اند و گرفتن روزه – با شرایط آن – فرصتی طلایی به حساب آمده و زمینه را برای موفقیتِ انسان در تمامی عرصه‌های زنده‌گی هموار می‌سازد.