بخش نخست/
سید میثم موسوی / دانشجوی دکتری رشته مطالعات منطقه‌یی- حوزه آسیای مرکزی/

آشنایی با آداب و رسوم هر قوم و ملتی می‌تواند دریچه‌یی به شناخت فرهنگ آن قوم به روی علاقه‌مندان بگشاید. به یقین بدون شناخت فرهنگ و آداب و رسوم هر سرزمینی نمی‌توان تعاملات فرهنگی و سیاسی درستی را با آن ملت برقرار کرد. فدراسیون روسیه با در برداشتن اقوام و فرهنگ‌های مختلف به طور طبیعی از آداب و رسوم متنوعی نیز برخوردار است. از همین رو نوشتۀ پیش رو از دریچه-های مختلف و زوایای متفاوت به فرهنگ و آداب و رسوم روسیه در چندین بخش و نوشته خواهد پراخت.

این نوشتار در چند بخش به آیین‌ها و رسوم مسیحیان ارتدوکس، آیین‌ها و مراسم مذهبی مسلمانان روسیه، آیین‌ها و سُنت‌های ملی روسیه، جشن‌ها و مراسم سُنتی خانواده‌گی و در آخر آداب زنده‌گی اجتماعی که در نزد مردمان روس است، می‌کوشد تا علاقمندان به فرهنگ و آداب این سرزمین کهن را با نحوۀ زنده‌گی و افکار و عقاید آنان آشنا سازد.
در ابتدا به معرفی کشور روسیه می‌پردازیم زیرا لازمۀ آشنایی با فرهنگ یک کشور، باید یک‌سری معلومات اضافی و ابتدایی را باید از کشور مورد نظر، داشته باشیم.
فدراسیون روسیه پهناورترین کشور جهان به مساحت ۴۰۰/۰۷۵/۱۷ کلیومتر مربع در نیم‌کرۀ شمالی، در مجاورت قطب شمال و اقیانوس آرام و منجمد شمالی و دریاهایی مانند سفید، لاپتف، کارا، برینگ، اُختُسک، سیاه و جاپان واقع شده است. کوه‌های آن عمدتا در جنوب واقع است مانند قفقاز، قفقاز کوچک و اورال در غرب، دارای فلات‌های پهناوری مانند سیبری و جنگل‌های بسیار حاصل‌خیز و وسیع در اطراف رودهای خود مانند ولگا، دنیپر، اوب، اورال، دن و غیره است. نژاد مردمان آن سفید از تیره-های روسی ۷۸ %، تاتار ۲/۳ % و اوکراینی ها ۵/۱ % و غیره است. پایتخت روسیه شهر مسکو با ۱۲ میلیون نفر جمعیت و واحد پول آن روبل (Rbl) برابر با ۱۰۰ کوپِک است. سرزمین پهناور روسیه در حدود ۱۴۴ میلیون جمعیت در (سال ۲۰۱۶) بوده و در حال حاضر نیز نرخ رشد جمعیت در این کشور منفی است، به گونه‌یی که برآوردهای رسمی حاکی از آن است که تا سال ۲۰۳۰ میلادی جمعیت فعلی به ۱۳۰ میلیون نفر کاهش خواهد یافت. بیشتر جمعیت روسیه در غرب این کشور یعنی بخش اروپایی آن زندگی می‌کنند. حدود ۸۰ % از مردم روسیه از نژاد روس هستند. زبان رسمی روسیه، زبان روسی است ولی ۲۷ زبان رسمی دیگر نیز در جمهوری‌ها و مناطق خودگردان این کشور وجود دارد. شهرهای مهم روسیه عبارت‌اند از: سنت‌پترزبورگ، نووسیبیرسک، نیژنینوگوراد، یِکاتِرینبورگ و نوع حکومت آن هم جمهوری فدرال چند-حزبی با دو مجلس قانون‌گذاری است. کشورهای مستقل بعد از فروپاشی شوروی نیز شامل: آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، استونی، اوکراین، روسیه سفید یا بلاروس، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، گرجستان، لاتویا، لیتوانی، مولداوی و فدراتیو روسیه هستند. روسیه با تولید ناخالص داخلی ۱۵۷۹ تریلیون دالر در سال ۲۰۱۷، یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان بوده است. اقتصاد این کشور بر پایۀ سرمایه‌داری و خصوصی-سازی است، که این موضوع پس از فروپاشی و رهایی از اقتصاد دولتی و سوسیالیستی انجام شد.
در ابتدا به توضیح بیرق سه رنگ روسیه توضیحاتی مختصر ارائه می‌گردد: رنگ سفید به معنای آزادی، آبی به معنای وفاداری، سرخ به معنای شجاعت، عشق، مهربانی می‌باشد. از زمان استقلال روسیه یک بار در سال ۱۹۹۳ بیرق این کشور تغییر یافت. از ۲۲ آگست سال ۱۹۹۱ رنگ آبی در این بیرق در واقع آبی-آسمانی بود، اما از سال ۱۹۹۳ به بعد آبی-تیره‌رنگ انتخاب گردید.
این بیرق برای اولین بار به عنوان بیرق و نشان رسمی کشتی‌های تجاری روسیه استفاده می‌گردید و از سال ۱۶۹۶ به عنوان پرچم تزار پتر کبیر مورد استفاده قرار گرفت. بعد در زمان شوروی رنگ و شکل آن تغییر یافت.
اگر بخواهیم به نشان رسمی فدراسیون روسیه توجه کنیم: عقاب دوسر است (روسیه چه از نظر جغرافیا و چه از نظر فرهنگ یک پا در شرق و یک پا در غرب داشته است. این وضعیت بیش از هر جا در قالب نماد ملی روسیه نمایان است، عقاب دو سر، یک سر این عقاب به سوی شرق است و یک سر آن به سوی غرب، گویی این نشان تقدیر روسیه است. روس‌ها به دلیل برخورداری از چنین موقعیت جغرافیایی- تاریخی و فرهنگی، خود را همیشه به عنوان منجی رستاخیز بشری نگریسته اند)، روی سینۀ عقاب جرجیس مقدس است (وی از پیامبران بنی اسرائیل بود) در مسیحیت افسانه‌هایی چون کشتن اژدها را به او نسبت داده‌اند. هم‌چنین او را حامی بعضی شهرها و کشورهای مسیحی می‌دانند.
گوی صلیب‌دار و عصای سلطنتی که در پاهای عقاب است نمادهای سُنتی قدرت و اقتدار می‌باشد. در زمان کمونیست‌ها که به دلیل آن‌که روسیه سلطنتی نیست این نشانه‌ها را برداشتند. گرچه امروز جرجیس قدیس در تفسیر رسمی حکومت امروزی محسوب نمی‌شود و دلیل اصلی آن، پشتیبانی از سکولار بودن روسیه جدید عنوان کردند. گوی صلیب‌دار نشان دهندۀ سلطۀ مسیح در سرتاسر جهان است و مسیح خود، جهان را حفظ می‌کند. عصای سلطنتی هم به معنی اقتدار است و هم به معنای قدرت سلطنت یا حاکمیت می‌باشد. قدرت پادشاه یا ملکه با تاج نشان داده نمی‌شود بلکه از یک عصا استفاده می‌گردد.
فرهنگ مردم روسیه بر پایه فرهنگ شرقی پی‌ریزی شده است و در سال‌های اخیر، بر اثر آمیخته‌گی نه‌چندان مطلوب با فرهنگ غربی، به فرهنگی با زیرساخت شرقی و رویۀ غربی تبدیل شده است. اما لجام‌گسیخته‌گی فرهنگ غرب هنوز نتوانسته است بر فرهنگ روس‌ها غلبه کند و زیرساخت شرقی‌بودن فرهنگ روسیه این توان را داشته است که تاکنون در برابر هجوم فرهنگ غرب ایستاده‌گی کند، ولی در عین حال این واقعیت را نباید از نظر دور داشت که به موازات حرکت چرخه‌های اقتصادی روسیه به سمت رژیم اقتصادی سرمایه‌داری، تاثیرپذیری فرهنگی از غرب نیز به وقوع خواهد پیوست. ضرب‌المثلی در میان روس‌ها وجود دارد با این مضمون که: “روس‌ها اسب را خیلی دیر آماده می‌کنند، اما وقتی سوار شدند خیلی سریع می‌تازند” و این واقعیتی است که با تاختن اسب‌های زین‌شدۀ اقتصادی به سمت غرب، فرهنگ نیز از این مقوله پیروی خواهد کرد؛ البته سیاست‌های فرهنگی روسیه در سال-های پس از فروپاشی، سازوکارهای خاص خود را آن‌چنان بر پیکرۀ فرهنگی این کشور گسترده بود که برون‌رفت از آن‌همه ساختارسازی و پی‌ریزی ساختارهای جدید، آن‌هم با تنگناهای اقتصادی سال‌های آغازین پس از فروپاشی، دشوار به نظر می‌رسید ولی سیاست‌های اقتصادی ولادیمیر پوتین این دوران انتقال را به سرعت سپری کرد و اکنون متصدیان امور فرهنگی با بازیابی مجدد خود، توانسته اند راه‌های انتقال فرهنگی به دوران متناسب پس از فروپاشی را به سرعت طی کنند.