اشاره: انتخابات پارلمانی کشور پس از کش‌وقوس‌های فراوان، سرانجام به تاریخ ۲۸ و ۲۹ میزان برگزار شد. حکومت و کمیسیون انتخابات نتوانستند در ولایت غزنی به دلیل اعتراض‌های مردم انتخابات برگزار کنند. همچنان دو روز پیش از تاریخ برگزاری انتخابات، فرمانده ولایت غزنی ترور شد و به همین خاطر، انتخابات در ولایت قندهار نیر به تأخیر برگزار می‌شود.
با این‌همه، انتخابات ۲۸ میزان در ۳۲ ولایت دیگر با مشکلات و تقلب‌های گسترده‌یی همراه بود. با آنکه مسوولان ارشد کمیسیون انتخابات اعلام کرده بودند که آماده‌گی کامل برای برگزاری انتخابات پارلمانی دارند، اما در روز انتخابات به بسیاری از مرکزهای رأی‌دهی مواد حساس نرسید و به همین دلیل، مرکزهای رأی‌دهی تا ساعت‌ها به روی مردم بسته ماند. از ولایت‌های دور دست اگر بگذریم، کمیسیون انتخابات حتا به مرکزهای رأی‌دهی در پایتخت نیز رسیده‌گی کامل کرده نتوانست. ده‌ها مرکز رأی‌دهی در کابل تا ساعت‌ها بسته بودند و هزاران تن از استعمال رأی شان محروم ماندند.
در کنار این، سیستم انگشت‌نگاری نیز در روز رأی‌دهی چنانی که کمیسیون مدعی بود، کار نکرد. در برخی مرکزها این سیستم فعال نبود، در برخی کاغد تمام کرد و در برخی دیگر، یا شارژ نداشت و یا هم کارمندانِ ساحه‌یی چگونه‌گی استفاده از آن را نمی‌دانستند.
از انتخابات پارلمانی کشور، در کنار ناظرانِ نامزدان پارلمانی، احزاب سیاسی، نهادای ناظر بر روند انتخابات افغانستان، جامعۀ مدنی و عده‌یی از نهادهای خارجی نیز نظارت می‌کردند. برای بررسی چگونه‌گی انتخابات و مشکلات آن، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم با یوسف رشید، رییس اجرایی «فیفا» یا بنیاد انتخابات آزاد و عادلانۀ افغانستان که می‌خوانید:

——————————-

*ممنون از این‌که برای ما فرصت گذاشتید. انتخابات افغانستان در دو روز برگزار شد و شما هم در یکی از نشست‌های تان گفتید که انتخابات با سوء مدیریت برگزار شد. فیفا با استناد به کدام موارد کمیسیون انتخابات را به سوء مدیریت متهم می‌کند؟
پیش از برگزار شدن انتخابات، مشکلاتِ احتمالی روز انتخابات بسیار واضح و قابل پیش‌بینی بود. مثلاً در قسمت فهرست رأی‌دهنده‌گان؛ قانون حکم می‌کند که یک روز پیش از برگزاری انتخابات، فهرست رأی‌دهنده‌گان با مردم شریک ساخته شود تا مردم هم نام‌های شان را تصحیح کنند و هم در برابر کسانی که واجد شرایط نیستند، اعتراض کنند. کمیسیون این‌کار را نکرد و مرتکب نقض قانون شد. از سویی هم، عملاً دیدیم که شماری از شهروندان اعتراض و شکایت کردند که نام‌های شان در فهرست رأی‌دهنده‌گان نیست؛ برخی هم محل‌به‌محل گشتند تا نام شان را پیدا کنند که این کار سبب ضایع شدن وقت و محروم شدن مردم از حق رأی شد و در نهایت، در بعضی مراکز فهرست مرکز دیگر و حتا از ولایت‌ها فرستاده شده بود.
ما پیش از برگزاری انتخابات به کمیسیون در این مورد هُشدار داده بودیم، اما دیده شد که به آن وقعی نگذاشتند. این خود نقض قانون و سوء مدیریت را نشان می‌دهد.
نقد دوم بر سیستم انگشت‌نگاری است. کمیسیون انتخابات سه‌ماه پیش از تاریخ برگزاری انتخابات، دست رد به سینۀ احزاب سیاسی، نهادهای ناظر بر انتخابات و جامعۀ مدنی مبنی بر استفاده از سیستم انگشت‌نگاری در انتخابات زد؛ اما ۲۵ روز مانده به برگزاری انتخابات، مسوولان کمیسیون پس از فشارهای سیاسی حاضر به استفاده از سیستم انگشت‌نگاری شدند. معلوم بود که زمان کافی برای استفاده از سیستم انگشت‌نگاری در انتخابات وجود ندارد، چرا کمیسیون این کار را پذیرفت؟ آیا این سوء مدیریت را نشان نمی‌دهد؟ کمیسیون انتخابات قاطعیت ندارد و در هر تصمیمش متأثر از حکومت است.
تأخیر در انتقالات مواد و صندوق‌های رأی و نبود کارمندان کافی در برخی مراکز، از مشکلات و انتقادهای دیگر است. برخی از مراکز به دلیل کمبودِ مواد انتخاباتی مسدود ماندند، اما کمیسیون اعلام کرد که این مرکزها به‌خاطر تهدیدات امنیتی مسدود می‌مانند.
کمیسیون پیش از انتخابات همیشه مطرح می‌کرد که مواد انتخاباتی را به دورترین نقاط کشور فرستاده اند، اما روز انتخابات مشخص شد که حتا در پایتختِ کشور مواد حساس انتخاباتی نرسیده بود. در اکثرِ قریب به اتفاق مرکزهای رأی‌دهی، پراکنده‌گیِ عملیاتی دیده می‌شد و این ناشی بود از نبود مرکز صدور هدایات واحد به مراکزها. کمیسیون بر تمام مرکزهای رأی‌دهی خود دسترسی نداشت. در واقع، تصمیم‌های کمیسیون کاملاً در اوضاع و احوال نامناسب صورت گرفته است.
* به باور شما، استفاده از سیستم انگشت‌نگاری چقدر منطقی و عملی بود و این‌که دو روز پیش احزاب سیاسی از کمیسیون انتخابات خواستند تا در مراکزی که از سیستم انگشت‌نگاری استفاده نشده است، رأی‌های شهروندان باطل حساب شود. فکر می‌کنید این درخواست احزاب چقدر منطقی است؟
به باور من، در کنار کمیسیون انتخابات و حکومت، احزاب سیاسی نیز در مواردی باید به مردم پاسخ بگویند. زمانی که احزاب سیاسی مسألۀ انگشت‌نگاری، تغییر سیستم و نظارت از کمیسیون را مطرح کردند باید به حرف‌شان قاطعانه می‌ایستادند و تلاش می‌کردند به‌خاطر کمبود زمان، انتخابات به تعویق می‌افتید. کمیسیون تلاش می‌کرد مصلحتی برخورد کند و روی مشروعیت، ثبات و اعتبار و سلامت انتخابات فکر نمی‌کردند.
به نظرم هر سه جناح هم حکومت، کمیسیون و احزاب سیاسی در قسمت بد برگزار شدن انتخابات ۲۸ میزان مقصر اند. اگر سیستم انگشت‌نگاری درست استفاده نشد و اگر فهرست درست نبود و هر مسألۀ دیگر، حکومت، کمیسیون و احزاب سیاسی باید پاسخ بگویند. باید امکانات و عملی بودن انتخابات محاسبه و سنجش می‌شد. انتخابات با زند‌ه‌گی مردم افغانستان ربط مستقیم داشت. بناً خواست‌های اخیر احزاب سیاسی مبنی بر باطل شدن آرای بایومتریک نشده، مانند خواست‌های گذشتۀ شان به منفعت‌های سیاسی پیوند دارد. احزاب سیاسی باید پیش از مطرح کردن این‌که مثلاً انتخابات باطل اعلام شود و برویم به سوی انتخابات دیگر، هزینۀ برگزاری هر انتخابات را بسنجند.
آنچه حالا بسیار مهم است، فصل دوم انتخابات است. هر نامزد نماینده، ناظر، حزب و جریان دیگری که شکایت دارد، باید شکایتش را با کمیسیون شکایات انتخاباتی در میان بگذارد و آن را با جدیت تعقیب کند؛ تمام شکایت‌ها باید مستندسازی شوند.
* کمیسیون انتخابات مدعی است که ناظران در روز انتخابات بسیار پراکنده بودند و برخی از مشکلات انتخابات را آنان ایجاد کردند. در سوی دیگر، ناظران هم شکایت داشتند که برای شان فرصت داده نمی‌شد تا مواردی را که با آن برمی‌خوردند، مستندسازی کنند. نتایج شما به عنوان نهاد نظارت‌کننده از روند انتخابات چه را نشان می‌دهد؟
ما با آماده‌گی کامل به استقبال انتخابات رفتیم. مرکزها را برای ناظران خود مشخص کردیم، از پروسه برای شان آگاهی دادیم و از حقوق و صلاحیت‌های شان گفتیم. بر اساس فشارهای کمیسیون، یکی از ناظران ما از سوی امنیت ملی بازداشت شد. چهار ناظر دیگر ما لت‌وکوب شد و دوربین‌های شان شکستانده شده است. اما بازهم همکاران ما با قاطعیت به کارشان ادامه دادند. تمام بررسی‌های ناظران ما از پروسۀ انتخابات جمع‌آوری شده و در فیفا روی آن بحث صورت می‌گیرد. تا یک هفتۀ دیگر تمام مشاهدات و نتایج را با مردم شریک می‌سازیم.
مشکل دیگری که به کمیسیون بر می‌گردد، این است که به نامزدان اجازه داده بود هر کدام تا ۵۰۰ تن ناظر داشته باشند. این کار سبب شده بود که در تمام مرکزهای رأی‌دهی، نفوذ ناظران خیلی بیشتر باشد که در اکثر مرکزها موجب مشکلات و بی‌نظمی‌ها شده بودند. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که در یک محل، از یک نامزد حتا پانزده ناظر حضور داشت. یعنی کمیسیون هیچ تدبیر و برنامه‌یی در این زمینه نداشت. همواره تأکید داشتیم که روی پوشش سراسری نظارت و متوازن‌سازی نظارت کار صورت گیرد. کمیسیون هیچ سیستم مدیریتی سالم نداشت تا بی‌نظمی‌ها پیش‌بینی و مدیریت می‌شد.
*باتوجه به تمام نارضایتی‌ها و مستنداتی که در پیوند به برگزاری انتخابات پارلمانی وجود دارد، حالا توپ افتاده به میدان کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی، آیا اعضای کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی توانایی، ظرفیت و فرصت این را دارند که به تمام موارد رسیده‌گی کنند؟
کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی در سه مرحله مسوولیت‌های ویژۀ خود شان را دارند. نخست این‌که باید به اعتراض‌هایی که برای شان می‌رسد، پاسخ دهند. دوم، مکلف اند به شکایت‌ها پاسخ دهند. سوم، قانون برای اعضای کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی حق داده است، در حالاتی که می‌بینند یک تخلف، جرم انتخاباتی و یا مورد دیگری که نقض قانون را در بر داشته باشد، اتفاق می‌افتد، مستقلانه وارد اقدام شوند؛ اما متأسفانه تاکنون کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی در این زمینه غیرفعال عمل کرده است.
انتظار داریم که کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی بررسی‌های ناظران شان را در نظر گرفته به مردم پاسخ بگویند. باتوجه به این‌که دفترهای ولایتی کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی فعال است و کمک‌های لازم بشری و مالی از سوی حکومت و جامعۀ جهانی به دست می‌آورند، شفاف و واضح به مردم بررسی‌های شان را در میان بگذارند.
*پیش از این کمیسیون انتخابات مدعی بود که نزدیک به ۹ میلیون تن برای اشتراک در انتخابات پارلمانی نام‌نویسی کرده اند، اما احزاب و جریان‌های سیاسی این شمار را واقعی نمی‌دانستند. برداشت شما از حضور مردم در انتخابات چیست؟ آیا آماری را که کمیسیون اعلام کرده بود، واقعی بود و به آن شمار مردم به پای صندوق‌های رأی رفتند یا خیر؟
اگر آمار نزدیک به ۹ میلیون نام‌نویسی شده‌ها درست می‌بود، حداقل ۵ میلیون تن در پروسۀ انتخابات شرکت می‌کردند که نکردند. وضعیت امنیتی بسیار زیاد خطرناک هم نبود که بگوییم مردم از ترس ناامنی در انتخابات اشتراک نکردند. در دور نام‌نویسی ۵۱۰۰ مرکز باز بود، اما در روز انتخابات به نقل از کمیسیون، ۴۵۰۰ مرکز باز بود. بناً به نظر می‌رسد آماری نام‌نویسی شده‌ها درست نیست. به هر رو، اشتراک نزدیک به ۴ میلیون تن در انتخابات هم غنیمت است.
*پس از بررسی شکایات و شمارش آرا، قرار است نتیجۀ انتخابات اعلام و دور ۱۷ پارلمان افغانستان شکل بگیرد. باتوجه به تمام مشکلات و نارضایتی‌هایی گفته می‌شود اگر شکایت‌ها به درستی بررسی نشود، افغانستان وارد یک بحران دیگر خواهد شد. به باور شما چنین بحرانی اتفاق خواهد افتاد یا فکر می‌کنید اعضای کمیسیون انتخابات ظرفیت و توانایی رسیده‌گی به شکایت‌ها را دارند؟
امیدوارهستیم کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی حساسیت‌های جامعۀ افغانستان را درک کنند. اگر کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی مرتکب اشتباه شوند، مشکلات دیگری به وجود خواهد آمد که فکر می‌کنم بحران را بیشتر خواهد ساخت.
*در اخیر این گفت‌وگو می‌خواهم پرسش شهروندانی را مطرح کنم که پس از برگزاری انتخابات پارلمانی می‌گویند: آیا مدیران فعلی کمیسیون انتخابات می‌توانند انتخابات ریاست‌جمهوری پیشرو را درست برگزار کنند؟ شما در این مورد چه فکر می‌کنید؟
ما طرف‌دار اصل مجارات و مکافات هستیم. نخست باید کمیسیون انتخابات کارشان را بررسی کنند. آیا تصمیم‌های شان مطابق قانون بوده است؟ تصمیم‌های شان چقدر مفید به پروسۀ انتخابات بوده و سد در برابر مردم قرار نگرفته است؟ کارهایی که انجام داده اند، چقدر در خور یک انتخابات معتبر به نظر می‌رسد؟ به همین منوال همکاران شان در سطح ولایت‌ها و ولسوالی‌ها را بررسی کنند و نتیجۀ کار شان را ببینند. اما آنچه من باور دارم، این است که با مدیران فعلی بسیار مشکل است انتخابات ریاست‌جمهوری را با سلامتی برگزار کنیم. به نظرم قطعاً در رهبری کمیسیون و کمیشنران تعدیل نیاز است.
*ممنون از این که فرصت گذاشتید.
از شماهم.