بخش پنجم
ظاهرشاه و معاهده دیورند
با مراجعه به تحولاتی که پس ازجنگ جهانی دوم در هند برتانوی به‌وقوع پیوست، درمی‌یابیم که امپراتوری بریتانیا بر اساس ضعف اقتصادی و نظامی‌یی که دامن‌گیرش شد، توانایی حفظ حاکمیت خویش در هندوستان را از دست داد و جنبش آزادی‌خواهی هند به رهبری «گاندی» به مبارزات خویش جدیت بیشتر بخشید و جایگاه خاصی در میان مردم این کشور پیدا کرد. در اثر مبارزه گــاندی و پــیروان وی بود که امپراتوری بریتانیا به اعاده استقلال نیم‌قاره مذکور تن داد. آزادی‌یی که در ۱۴ حوت ۱۹۴۷ تجزیه کشوری به‌نام پاکستان از هند را با خود داشت. بعد از به‌وجود آمدن پاکستان تحت رهبری «محمد علی جناح» رییس حزب مسلم لیگ، کشور مذکور با ایالات متحده امریکا روابط دوستانه برقرار ساخت. بر همین اساس، مسافرت اولین هیات بلندپایه امریکا به پاکستان که در ترکیب آن، «الینور روزولت»، «ریچارد نیکسون» و «مستر دالس» شامل بودند، صورت پذیرفت. مقامات پاکستانی با استفاده از فرصت، به هیأت مهمان خویش اظهارداشتند: «اگر دولت امریکا حاضر گردد تا برای پاکستان نیز مانند ترکیه کمک‌های مالی و نظامی نماید، رهبری کشور پاکستان حاضر است که قرارداد نظامی را بر اساس قانون امنیت مشترک با امریکا به امضا برساند.» (۱۳)
این هیأت در ختم مذاکرات با رهبری دولت نوظهور پاکستان، از غلام‌محمدخان فرمانده کل و فرمانده کل نیروهای مسلح پاکستان دعوت کرد تا طی بازدید از ایالات متحدۀ امریکا، موضوع مذکور را با مقامات این کشور در میان گذارد. عبدالعظیم ولیان پیرامون این دعوت ایالات متحده از غلام‌محمد خان و نتایج آن می‌نویسد:
«در سپتمبر سال ۱۹۵۳ آقای غلام‌محمد فرمانده کل پاکستان و فرمانده کل نیروهای مسلح آن کشور به امریکا مسافرت نموده و در آن‌جا در باب انعقاد قرارداد نظامی بین دولتین امریکا و پاکستان مذاکرات لازم را معمول نمودند؛ ولی هنوز مذاکرات به جایی نرسیده بود که مطبوعات و مقامات رسمی شوروی اخباری را منتشر نمودند که دولت پاکستان حاضر شده در قبال دریافت کمک‌های اقتصادی و نظامی از دولت امریکا، پایگاه‌هایی را در خاک خود به این دولت واگذار نماید و به دنبال این شایعات، در ۲۹ مارچ ۱۹۵۴ دولت شوروی به وسیله کاردار سفارت خود در کراچی اعتراضیه‌یی را به همین مناسبت به دولت پاکستان تسلیم و خاطرنشان ساخت که امضای قرارداد نظامی پاکستان و امریکا روابط دوستانه دو کشور را متزلزل خواهد نمود. به موازات اعتراض شوروی‌ها، دولت هند نیز مخالفت خود را ابراز و آقای جواهر لعل نهرو نخست وزیر هند طی نطقی که در مجلس آن کشور ایراد نمود، اظهار داشت:
«کمک امریکا به پاکستان، مقدمه محو آزادی در آسیاست. و این اولین قدمی خواهد بود که برای دعوت استعمار به قاره آسیا برداشته می‌شود.»
بالاخره علی‌رغم این مخالفت‌ها، دولت پاکستان در اوایل سال ۱۹۵۴ م (در زمان نخست‌وزیری آقای محمد علی و وزارت امور خارجۀ آقای چودهری ظفرالله خان) قرارداد نظامیِ مورد بحث را با دولت امریکا به امضا رسانید، بدون آن‌که متعهد شود که در صحنه سیاست بین‌المللی، سیاست خود را تغییر دهد.
سر از تاریخ امضای قرارداد مزبور، دولت امریکا طبق تعهد خویش و به موجب قانون امنیت مشترک مورخ ۱۹۴۹م لایحه اصلاحی قانون امنیت مشترک سال ۱۹۵۱ م به منظور تقویت بنیه دفاعی دولت پاکستان، کمک‌هایی را به ارتش این کشور معمول و عده‌یی از افسران و افراد نظامی  امریکا را نیز برای تعلیم افسران و افراد ارتش پاکستان به این کشور اعزام نمود. و به‌موجب آخرین آماری که در فوریه سال ۱۹۵۹ م  از طرف سفارت کبرای امریکا در کراچی منتشر شده، تا این تاریخ دولت امریکا معادل ۹۲۵ م ملیون دالر به عناوین مختلف به دولت پاکستان پرداخت نموده است.» (۱۴)
به همین ترتیب کشور پاکستان که به تاریخ هشتم سپتامبر سال ۱۹۵۴ م، عضویت سازمان سیتو را کسب کرده بود، نماینده‌گان کشورهای عضو در این سازمان، طی اجلاسی که در ماه مارچ سال ۱۹۵۶ م در شهر کراچی پاکستان انجام دادند، فیصلـــه کردند که:
«مادامی که خط دیورند مرز مشترک پاکستان و افغانستان راتشکیل می‌دهد، کلیه مرزهای پاکستان مشمول مقرارت دفاعی پیمان سیتو واقع خواهد شد» و این تصمیم از لحاظ تأمین دفاع مناطق شمالی پاکستان غربی که به علت سکنای «پاتانها» و ادعای افغان‌ها به تشکیل دولت پشتونستان همواره مورد مخاطره بوده است. بسیار مفید و قابل ملاحظه می‌باشد.
دولت پاکستان اگرچه نتوانسته است به‌موجب پیمان‌های «سینــتو» (پیــمان سابق بغداد) و «سیتو» کــمک امریکا را در مــورد خطـر حمله دول غیرکمـونیست هنــدو افــغانستان جــلب نماید لاکن به موجب پیمان «سیتو» مرزهای شمالی پاکستان غربی را جزو تعهدات دفاعی منطقه آسیای جنوب خاوری درآورد، و چنان‌چه روس‌ها بخواهند به عناوینی در بین عشایر «پاتان» (پشتون) فعالیت‌های مسلحانه نمایند. دولت پاکستان بخوبی می‌تواند از تعهدات اعضای پیمان «سیتو» استفــاده نمـــوده و بهــــره‌مند گردد.»  (۱۵)
به تعقیب آن، کشور پاکستان به تاریخ هشتم سپتمبر سال ۱۹۵۴ م در کنفرانسی اشتراک کرد که در آن نماینده‌گان دول امریکا، انگلستان، فرانسه، استرالیا، زیلاند جدید، تایلند و فیلیپین گرد آمده بودند. این کنفرانس که در شهر «مانیلا» پایتخت کشور فیلیپین دایر گردید و نماینده‌گی پاکستان در آن را چودهری ظفرالله خان به عهده داشت. در کنفرانس مذکور پاکستان عضویت پیمان سیتو را کسب کرد. این تحول نیز از جانب کشورهای هندوستان، اتحـادشوروی، چین و افغانستان در کنفرانس باندونگ تقبیح شد.
پس از رسمیت یافتن استقلال کشور پاکستان بعد از جنگ جهانی دوم و ضمـیمه شــدن پشتونستان به آن، حکومت افغانستان دست به اعتراضات شدید زد. چون زعامت کشور مدعی بود که پشتونستان جزوِ خاک افغانستان بوده و خط دیورند به صفت سرحد میان هند برتانوی و افغانستان مشروعیت حقوقی ندارد. طــرح ایــن مــوضــوع از یک‌طرف و مخالفت نماینده افغانستان در برابر عضویت پاکستان در ملل متحد که در جلسه ماه سپتمبر سال ۱۹۴۸ سازمان مذکور مطرح شد از جانب دیگر، رابطه این دو کشور را بیشتر از پیش متشــنج ساخت.