بخش دوم و پایانی/

برای بیان واضح‌تر مطلب، بهتر است نگاهی بیندازیم به پرچم رسمیِ برخی از کشورهای جهان و فلسفه‌یی که در انگاره‌ها و رنگ‌های آن پنهان است:
پرچم جمهوری اسلامی ایران: سبز، سفید و قرمز، پرچم سه‌رنگِ جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌دهد. در فرهنگ ایرانی، سبز نشان‌دهندۀ رشد و شادی، سفید به معنای صلح و قرمز متناظر با شجاعت، آتش و عشق است. عبارت «الله اکبر» ۲۲ بار روی این پرچم تکرار شده (۱۱ بار بر روی قرمز و ۱۱ بار بر روی سبز) که نماد روز ۲۲ بهمن است. نماد وسط پرچم نیز طراحی زیبایی از کلمۀ الله به شمایل گل لاله است.
پرچم کشور انگلیس: متشکل از صلیب قرمز سنت جورج (قدیس حامی انگلستان)، صلیب سنت پاتریک (قدیس حامی ایرلند) و صلیب ضربدری سنت اندرو (قدیس حامی اسکاتلند) است. با این‌که ولز نیز جزیی از انگلستان است، اما در پرچم به آن اشاره‌یی نشده است، چرا که ولز زمان طراحی پرچم، بخشی از خاک انگلیس بود.
پرچم کشور دانمارک: قصۀ پرچم دانمارک هم کمی عجیب‌وغریب است. می‌گویند یک روز غروب یکی از پادشاهانِ این کشور در قرن دوازدهم میلادی، وقتی در حال جنگ بود و داشت همین‌طور دشمن را لت‌وپار می‌کرد، یک دفعه فریاد زد که در آسمان یک صلیب سفید دیده است. همان موقع همه دست از جنگ کشیدند و داستان به خوبی و خوشی تمام شد. بعد هم صلیب سفید نشانۀ پرچم دانمارک شد. سوئدی‌ها هم این داستان را برای پرچم‌شان دارند، با این تفاوت که شاه آن‌ها موقع دعا یک صلیب زرد دیده بود.
اما پرچم کشورِ ما یعنی افغانستان، که حداقل نگارنده دربارۀ آن چیز زیادی نمی‌دانم؛ زیرا در طولِ سده‌ها و حتا دهه‌های پسینِ تاریخ معاصر پیوسته در حالِ تغییر بوده‌ و فلسفه و رمز و رازِ نهفته در رنگ‌ها و انگاره‌های به‌کار رفته در آن به‌درستی روشن نیست. ظاهراً این امیر عبدالرحمن خان بوده است که پس از تشکیل کشوری به نام افغانستان که مرزهای آن توسط دو ابرقدرتِ روسیه و انگلیس تعیین شد، پارچۀ سیاه‌رنگ مستطیل یا چهارگوشه را به عنوان پرچم افغانستان (۱۹۰۱ـ۱۸۸۱) به‌کار برد. اما فرزند او امیر حبیب‌الله (۱۹۱۹ـ۱۹۰۱) نشانی را که شکل آغازین نشان ملی کنونی افغانستان است را بر پرچمِ پدر افزود. امان‌الله خان پس از کودتا علیه پدر و تکیه زدن بر تخت او (۱۹۲۸ـ۱۹۱۹)، پرتوهایی هشت‌ضلعی را به نشان پرچم افزود که پیشتر نزد عثمانیان رواج داشت. افغانستان در ۱۹۲۶ به پادشاهی تبدیل‌شد، اما در سال ۱۹۲۸ یعنی دو سال پس از این‌که افغانستان دولت شاهی اعلان کرد، نشان پرچم یک‌بار دیگر دچار تغییر شد و این‌بار پرتوهای هشت‌ضلعی اطرافِ نشان برداشته شده و نشان بزرگ‌تر شد. متأسفانه روشن نیست که این تغییرات در انگاره یا نشان، از سوی چه کسی یا کسانی پیشنهاد می‌شد و دلیل آن چه بوده است.
سومین پرچم امان‌الله خان؛ پرچمی با سه رنگِ عمودی و نشانی که خورشیدی را برآمده از میان دو چکاد برف‌گرفته نشان می‌دهد، به معنای آغاز پادشاهی افغانستان بوده است. سال ۱۹۲۹ که امان‌الله خان به واسطۀ امیر حبیب‌الله خادم دین از اریکۀ قدرت کنار زده می‌شود، دامنۀ تغییرات شامل پرچم هم می‌شود و پرچم سه رنگ سرخ، سیاه، سپید، جای پرچم سه رنگِ امان‌الله خان و نشان روی آن را می‌گیرد. اما این‌که چرا امیر حبیب‌الله خادم دین و یا کسی از جمله اطرافیانِ او تصمیم به تغییر پرچم می‌گیرند، باز روشن نیست. با برافتادن امیر حبیب‌الله خادم دین توسط نادرشاه، او دوباره از همان پرچم پیشین سه‌رنگِ سیاه، سرخ و سبز (آخرین پرچم امان‌الله خان) استفاده کرد و نشان پیشین با پرتوهای هشت‌ضلعی هم به پرچم بازگشت. اما در اوایل سال ۱۹۳۰ که پایه‌های حاکمیتِ نادرشاه تحکیم یافته بود، پرچم یک بار دیگر دچار تغییر شد و این دومین پرچم محمد نادرشاه ـ که بعداً پسر او محمدظاهرشاه نیز از آن استفاده کرد ـ بود. اما یک‌بار دیگر پرتوهای دورِ نشان برداشته و نشان بزرگ‌تر شد. رقم ۱۳۴۸، سال قمریِ به پادشاهی رسیدن محمد نادرشاه را نشان می‌داد.
در سال ۱۹۷۳ که داوود خان بساط دولت شاهی افغانستان را با کودتا برچید و دولت جمهوری بنا نهاد، برای مدت کم‌وبیش یک سال از پرچم‌ دولت ظاهرشاهی استفاده کرد، ولی در سال ۱۹۷۴ پرچم افغانستان یک بار دیگر دچار تغییر شد و تعابیر از رنگ‌ها تغییر کرد. سیاه: گذشتۀ تاریک، سرخ: خونی که در راه استقلال ریخته شده، و سبز: پیشرفتِ کشاورزی قلمداد شد. سال ۱۹۷۸م میلادی که دولت جمهوری افغانستان به رهبری سردار محمد داوود خان جایش را به جمهوری دمکراتیک افغانستان خالی کرد، پرچم با زمینۀ سه رنگ حفظ ولی نشان از روی آن حذف گردید. اما در اوایل سال ۱۹۸۸ دولت جمهوری دمکراتیک افغانستان که محصول یک کودتای خونین بود، پرچم سه رنگ‌ را با پرچم با زمینۀ سرخ (آن‌گونه که نزد دولت‌های کمونیست معمول بوده ‌است) با نشانی زردرنگ در گوشه، در بالای نشان ستاره‌یی پنج‌ پر به نشان پنج گروه قومی افغانستان قرار داشت و در میان نشان واژۀ خلق نوشته شده‌ بود. این پرچم همچنین پرچم حزب دموکراتیک خلق افغانستان نیز بود. پس از روی کار آمدن ببرک کارمل، پرچم سه رنگی به سال ۱۹۸۷ جای‌گزین پرچم پیشینِ سرخ‌رنگ شد و نشانی برای آن طراحی گردید؛ شامل یک خورشید، منبر، قرآن، چرخ‌دنده و ستاره‌یی سرخ به نشان کمونیسم. سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۲ پرچم افغانستان یک بار دیگر دچار تغییراتِ اندک گردید، طوری که در کُل همان پرچم سه‌رنگ حفظ اما در نشان روی آن تغییر وارد شد. تفاوت‌ها در نشان، چرخ‌دنده به پایین رانده شده و ستارۀ سرخ و قرآن از نشان حذف شد. در آستانه فروپاشی جمهوری افغانستان که دیگر «دمکراتیک» نبود، عبارات الله اکبر و شهادتین به پرچم افزوده‌شد.
پس از فروپاشی دولت تحت‌الحمایۀ شوروی، دولت اسلامی افغانستان روی کار آمد و پرچم سه رنگِ جدید متشکل از رنگ‌های سبز، سپید و سیاه و یک‌ نشان به جای شهادتین به عنوان پرچم جمهوری اسلامی افغانستان بر فراز ارگ به اهتزاز درآمد. سال ۱۹۹۶ طالبان وارد عرصۀ سیاست و قدرت شدند و پارچۀ سفیدرنگِ‌ یک‌دست با ابعادی نامعلوم را به عنوان پرچم این گروه انتخاب کردند و در مناطق تحت تصرفِ خویش همین پارچۀ سفیدرنگ را به جای پرچم سه رنگ جمهوری اسلامی افغانستان بالا می‌کردند. اما در سال ۱۹۹۷ کلمۀ شهادت بر پارچۀ سفیدرنگ افزوده شد.
پس از سال ۲۰۰۱ و برچیده شدن گلیم امارتِ خودخواندۀ طالبانی، دولت نوبنیاد جمهوری اسلامی افغانستان بار دیگر پرچم سه ‌رنگ سیاه، سرخ و سبز به علاوۀ نشان محراب و منبر که روی آن کلمۀ «الله اکبر» و اطراف آن با خوشه‌های گندم آراسته شده و در پای منبر رقم ۱۳۴۸ درج شده را برگزید. اما این نشان در دو نسخه یکی با رنگ طلاییِ درخشان و دیگری به رنگ سفید موجود است.
ظاهراً از عبدالرحمن خان که در سال ۱۸۸۱ پارچۀ سیاه‌رنگِ‌ یک‌دست با اندازه و ابعادِ نامعلوم را به عنوان پرچم برگزید، تا دولت اسلامی افغانستان که پس از فروپاشی امارتِ خودخواندۀ طالبانی پی‌ریزی شد، پرچم‌ها در درونِ حاکمیت‌ها و چه بسا از سوی حکام و برابر با سلیقه و تشخیصِ آن‌ها ترتیب شده است و هیچ توضیح دقیق و پذیرفتنی دربارۀ این‌که چرا مثلاً سه رنگِ سیاه و سرخ و سبز برای پرچم انتخاب شدند و چرا در آغاز به‌طور عمودی در کنار هم قرار داشتند ولی بعداً به‌طور افقی روی هم قرار گرفتند و در پایان دوباره به‌طور عمودی؛ در دست نیست.
پرسش‌ها این است که:
چرا از میان رنگ‌های فراوان موجود، برای پرچم افغانستان سه رنگِ‌ سیاه و سرخ و سبز انتخاب شده و این رنگ‌ها نشانگر و نمایانگرِ چه چیزهایی استند؟
اگر سه رنگ به‌کار رفته در پرچم را نماد سه دوره از تاریخ کشور بپذیریم، این دوره‌ها مربوط به کدام بخش تاریخ اند؛ تاریخ باستان؟ تاریخ میانه یا تاریخ معاصر؟
رنگ سیاه کدام دورۀ تاریخی کشور را نشان می‌دهد و دورۀ پس از آن چرا با رنگ‌ قرمز یا سرخ مشخص می‌شود؟ و رنگ‌ سبز فرارسیِ کدام دورۀ تاریخی را نوید می‌دهد؟
اگر رنگ‌ها و نشان روی پرچم کشورِ ما حامل بار مفهومی و فلسفی است، آن مفهوم چیست و آن فلسفه کدام است؟
این‌ها ابهاماتِ جدی‌ را در فهمِ راز و رمزِ نهفته در پرچم کشور خلق کرده‌اند که بی‌پاسخ ماندنِ آن‌ها از اعتبار و وجاهتِ پرچم می‌کاهد. نشان‌ها با تغییر رژیم‌ها و رهبری رژیم‌ها دچار تغییر می‌شدند و چیزی از آن کاسته یا بر آن افزوده می‌شد؛ درحالی‌که اگر بپذیریم که پرچم نماد و سمبل و انگارۀ بازتاب‌دهندۀ فرهنگ، تاریخ، دین، مذهب و اهداف و انگیزه‌های ملت‌ها استند، پرچم افغانستان باید بازتاب‌دهندۀ فرهنگ و تمدن و تاریخ و مذهب و ذوق و سلیقۀ همۀ مردم ساکن افغانستان می‌بود و باشد.