بخش پانزدهم/

رسانه
طوری‎که در فصل‎های گذشته ذکر گردید، اگر یک بیمار نزد داکتر می‎رود، داکتر سؤالاتی را جهت پی بردن به علتِ بیماری می‎پرسد تا بیشتر اطلاع یافته و دوایِ مورد نیاز را تجویز کنـد. گفت‎وگوی داکتر بـا بیــمار مــصاحبه اسـت که در آن مــصاحبه‎کننده یــعنی داکتر؛‌ مصاحبه‎شونده یعنی شخصی ‎که بیمار است؛ موضوع دردِ شدیدی‌ست که بیمار احساس می‎کند و هدف همانا تداوی شخص می‎باشد. اما مصاحبۀ داکتر با بیمار را نمی‏توان یک مصاحبۀ خبری یا ژورنالیستی نامید، زیرا در آن مصاحبه رسانه و مخاطب وجود ندارد.
رسانه وسیله‌یی است که خبر و مصاحبه را به مخاطبان می‎رساند و اگر در یک مصاحبه موجودیتِ یک رسانه در میان نباشد، آن مصاحبه ژورنالیستی یا خبری نیست.
رسانه‎هایی که با آن‌ها سر و کار داریم، به صورتِ عمومی چهار نوع می‎باشند. رسانه‎های چاپی قدیمی‎ترین نوعِ رسانه اند؛ مانند روزنامه، مجله، بولیتن خاص و جریده. رسانه‎های تصویری، رسانه‎های صوتی و رسانه‎های برقی یا آنلاین. هرکدامِ این رسانه‎ها خط فکریِ خود را دارند که عده‌یی از این‎ها انتقادی و افشاگرانه می‎باشند. عده‌یی هم محافظه‌کار و صرف خبری، تفریحی، ورزشی و چندی هم دینی ـ مذهبی ‌اند و پاره‌یی هم اکادیمیک و علمی به شمار می‎روند که هریک از این رسانه‎ها پیروِ پالیسی نشراتی خویش‌اند که از طرف مؤسسین یا صاحب‌امتیاز تعیین می‎گردد.
عده‌یی از اندیشمندان به این نظر اند که رسانه‎ها بیان‎گرِ نظرات مردم می‎باشند. بنابراین در پالیسی نشراتی آن این موضوع به‌خوبی درک می‎شود و برخی هم عقیده دارند که رسانه‎ها راهنمای مردم به شمار می‎روند. در میان اندیشمندان، همین دو نظر دیده می‎شود و تمام رسانه‎ها پیروِ یکی از این دو طرز دید می‎باشند و یا صفحات و برنامه‎های‌شان این دو نظر را انعکاس می‎دهد.
از نگاه سطح پوشش رسانه‎ها، می‏توان گفت که رسانه‎های محلی، سراسری، گزارشی ویژه برای یک طبقۀ خاص و رسانه‎های جهانی وجود دارد که هرکدام نظر به محدودۀ امکانات و پالیسی نشراتی فعالیت دارند. به همین ترتیب، اگر رسانه‎ها را از نگاه محتوا طبقه‌بندی کنیم؛ رسانه‎های خبری، سیاسی، تحلیلی، ادبی، ذوقی، تفریحی، دانشگاهی، تخصصی در میان آن‎ها اکثریت دارند.
رسانه‎ها بر اساس وقتِ نشر نیز طبقه‎بندی شده‏اند که رسانه‌های بیست‎و‎چهارساعته، نیم‌روزی، روزنامه، هفته‌نامه، ماه‌نامه، فصل‌نامه و گاه‌نامه می‎باشد و هرکدام تابع زمانِ خود بوده و به نشر می‎رسد، اما اکثریت رسانه‎ها به جز رسانه‎های آنلاین تابع آخرین وقت نشر خود می‎باشد که آخرین وقت نشر برای یک مصاحبه‎کننده بسیار مهم بوده و زمانی که مصاحبه‎کننده به انجام مصاحبه تصمیم می‎گیرد، باید دقیقاً بداند که آخرین وقت نشر رسانۀ وی کدام ساعت و دقیقه بوده و آن را به دقت مورد ارزیابی قرار دهد.

مخاطب
آخرین و اساسی‎ترین رکنِ مصاحبۀ مخاطبان آن است و هدف اصلی مصاحبه، مخاطبان است نه مصاحبه‎شونده. هم‎زمان در اذهان مخاطبان نیز سوالاتی خطور می‎نماید و دوست دارند تا به همۀ سوالات در ذهن‌شان جواب داده‌ شود و قناعت خاطرشان فراهم گردد. رسانه برای مخاطبان است و هدف اصلیِ یک رسانه جلب توجه مخاطبان می‎باشد. اگر خبر تهیه می‎شود ‌یا مصاحبه صورت می‎گیرد و یا هـم فـلم و تصـویر به چاپ می‎رسـد، همـه و همـه جهت جلب توجه مخاطبان می‎باشد.
مخاطبان دارای عقاید، ویژه‏گی‎های فرهنگی، سنن و عنعنات به‌خصوصِ خودشان اند و دوست دارند که رسانه مطابق آن رفتار نماید. همچنان مخاطبان یک رسانه یا برنامه سویۀ تعلیمی و سطح آگاهی جداگانه دارند که باید شناخت دقیق مخاطبان صورت گیرد و نشرات و برنامه‎ها اعم از مصاحبه، خبر و گزارش یا دیگر ژانرها به اساس شناخت و نیازمندی‎های آنان تهیه شود.

فصـل پنجم
انواع مصاحبه
مصاحبه‎هــا را تقسیم‌بنــدی‎های متـعدد نمــوده‎اند و انــدیشمندان دیدگاه‎های متفات دارند. عده‌یی به این باور اند که تمام مصاحبه‎ها از دو نـوع بیشتر نیسـتند؛ مصاحـبه‎های حضــوری و مصاحبه‎های غیرحضوری. دیگران به این نظــر اند که تمام مصاحبه‎ها را می‏توان مصاحبه‎های خبری و غیرخــبری خــوانــد. به همین ترتیب عده‎یی می‎گویند که مصاحبه‎ها به دو بخش یعنی بخش مستقیم و غیرمستقیم تقسیم‌بندی شده‏اند. اما در این‎جا مصاحبه‎ها از چهار نگاه مورد مطالعه قرار داده شده از نگاه شکل، محتوا، از نظر ارتباط و وسیلۀ نشر تقسیم‎بندی و هرکدام به صورت مفصل تشریح و تفسیر می‎گردد.

تقسیم‎بندی مصاحبه‎ها از نگاه شکل
مصاحبه‎ها از نگاه شکل به انواع مختلف تقسیم‎بندی شده‏اند که اگر یک بیننده، شنونده و یا خواننده به آن نگاه کند، در اولین تشخیص می‏تواند آن را به یکی از اشکالِ ذیل نسبت دهد.

مصاحبه‎های مونولوگ یا یک‎جانبه
مصاحبۀ مونولوگ به پرسش و پاسخی گفته می‎شود که در آن حضور خبرنگار یا مصاحبه‎کننده مشهود نمی‎باشد، یعنی مصاحبه صورت گرفته ولی نقش مصاحبه‎کننده برجسته نیست و یا سخنان یک شخص از میان چندین پرسش مصاحبــه‎شونده جدا شــده و به صورت مسلسل به نشر رسیده است.
این نوع مصاحبه‎ها به مصاحبه‎های یک‌جانبه هم مشهور اند و در آن پاسخ‎ها پی در پی می‎باشد. این مصاحبه‎ها را یک مصاحبه‎کننده از میان پرسش‎ها و پاسخ‎هایِ خودش با مصاحبه‎شونده می‎گیرد و یا هم می‏تواند از جایی دیگری نقل قول کند و یا از کنفرانس مطبوعاتی و یا هم سخنرانی‌ها اخذ نماید.
اگرچه در قسمت یادداشت برداشتن از سخنرانی ملاحظاتی وجود دارد، اما عده‌یی به این باورند که نشر این نوع مصاحبه‎ها در حالات استثنایی اجرا می‎گردد و مانع ندارد که مصاحبه‎کننده نکات مهم را تشخیص داده به نشر برساند.
در تمامی این نوع مصاحــبه‎هــا از حــضور خبرنگار خودداری می‎شود، ولی ویراستاری یا تدوین آن دقت می‎خواهد؛ زیرا مصاحبه در مقابل پرسش صورت نگرفته و ممکن است با اندک اشتباه مطلب اصلی گفتار سوء تعبیر شود.
چون سخن از نـقل قول و استعــمال مــصاحبه آمد، بهتر است اصطلاحات مروج در رسانه‎ها را کمی بیش‌تر واضح سازیم…