مالک ساختن مردم در پروسه انتخابات می‌تواند شفافیت و سلامت انتخابات را تضمین کند. تا زمانی‌که مردم از رأی خود نظارت و حراست نکنند، روند انتخابات اعادۀ حیثیت نخواهد شد.
مسوولان در نهادهای ناظر انتخاباتی و نهادهای مدنی به این باور اند که نامزدان باید از سخن‌رانی شیک در هوتل‌ها، دادن نان چاشت و دادن تحفه برای خانم‌ها اجتناب کنند، زیرا دیگر مردم به چنین برنامه‌های کلاسیک رأی نمی‌دهند.
به باور آنان، نامزدان باید یک منشور تدوین شده داشته باشند و در آن تمامی برنامه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…. تشریح شده باشد، زیرا تنها راه تشویق مردم در انتخابات داشتن منشور تدوین شده است.
این واکنش‌ها در پی آغاز مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری ابراز می‌شود. قرار است مبارزات انتخاباتی امروز شش اسد به صورت رسمی از سوی نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری آغاز و تا چهار میزان ادامه یابد.
حبیب‌الله شینواری رییس برنامه‌های نهاد شفافیت و انتخابات به این باور است که نامزدان باید از برنامه‌های کلیشه‌یی و نمایشی بگذرند و مانند سایر کشورها با ارایه برنامه‌های عملی مردم را برای شرکت در انتخابات تشویق کنند.
آقای شینواری در گفت‌وگو با روزنامۀ ماندگار می‌گوید: «نامزدان باید از سخن‌رانی شیک در هوتل‌ها، دادن نان چاشت و دادن تحفه برای خانم‌ها اجتناب کنند، زیرا دیگر مردم به چنین برنامه‌های کلاسیک رأی نخواهند داد».
او تاکید کرد، چون انتخابات‌های گذشته و به‌خصوص انتخابات پارلمانی سال پار به شدت باور مردم نسبت به انتخابات را صدمه زده است، بنابراین نیاز است تا نامزدان با ارایه برنامه‌های عملی و منطقی مردم را برای شرکت در انتخابات تشویق کنند.
وی همچنان گفت، نامزد باید یک منشور تدوین شده داشته باشند و در آن تمامی برنامه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…. تشریح شده باشد، اما به باور من شاید چهارـ پنج نامزد منشور مدون و تدوین شده داشته باشد، بنابراین برای تشویق مردم در انتخابات نیاز است تاهمۀ نامزدان منشور تدوین شده داشته باشند.
آقای شینواری تصریح کرد، دراین منشور باید برای جوانان، زنان و اقشار مختلف جامعه برنامه وجود داشته باشد تا مردم از طیف‌‌های مختلف برای شرکت در انتخابات تشویق شوند، اماباید بدانیم که دیگر رفتن به هوتل‌ها و سخن‌رانی‌ها شیک و دادن تحفه رأی نخواهد شد.
او افزود، پیام‌های نامزدان باید جذب کننده باشد و چنان بامنطق و بابرنامه باشد تا مردم را به هیجان بیاورد، اما گرفتن رأی با پول مشکل را حل نخواهد کرد و نباید نامزدان برای گرفتن رأی پول بپردازند و مردم هم دیگر نباید در بدل پول رأی‌ بدهند.
وی خاطر نشان کرد، اما نکته اساسی این است که اگر نامزدان برنامه داشته باشند بدون شک مردم به جای پول به برنامه رأی خواهند داد، ولی اگر برنامه و منشور نباشد، مشکلات گذشته همچنان تکرار می‌شود.
بااین حال، یوسف رشید رییس اجرایی فیفا یا بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان می‌گوید، نقش نامزدان در سمت‌وسو دادن مردم در انتخابات بسیار مهم است و نامزدان با ارایه برنامه‌های مدون می‌توانند مردم را برای شرکت در انتخابات تشویق کنند.
آقای رشید در گفت‌وگو با روزنامه ماندگار گفت، نامزدان باید درمیان مردم انگیزه ایجاد کنند و پیام بدهند که اعتماد از دست رفته مردم دوباره بازگردد. اولین کار نامزدان ارایه برنامه برای بازسازی کشور است که می‌تواند مردم را برای شرکت در انتخابات تشویق کند.
او افزود، ارایه برنامه برای بهبود زنده‌گی مردم در پنج سال آینده می‌تواند تشویق کنندۀ مردم باشد، اما نامزدان باید از ارایه برنامه‌های خیالی و برنامه‌های که جنبه عملی ندارد به شدت اجتناب کنند، چون شعور سیاسی مردم بلند رفته و دیگر به برنامه‌های توخالی رأی نمی‌دهند.
رییس فیفا تاکید کرد، افغانستان در چند سال گذشته به شدت دچار شگاف‌های بسیار عمیق اجتماعی شدند، بنابراین خوب است که نامزدان از مواردی که مسایل قومی را دامن می‌زند به شدت اجتناب کنند و تلاش کنند تا برای اتحاد کل افغانستان تلاش نمایند.
وی خاطر نشان کرد، نامزدان مردم را برای یک فرصت کلان ملی دعوت کنند نه این‌که در میان مردم ترس ایجاد کنند و با ترس و تهدید از مردم رأی بخواهند، زیرا با تهدید دیگر نمی‌شود برنده میدان بود.
او همچنان گفت، تکت‌های انتخاباتی باید کارشان را به دو بخش تقسیم کنند، نامزدان باید مسایل قومی را به هیچ عنوان مطرح نکنند و برای مردم ذهنیت ایجاد کنند؛ یعنی به مردم اطمینان دهند که از رأی آنان حمایت می‌شود و اجازه کوچک‌ترین تخلف و تقلب را به هیچ گروه، نهاد و سازمان دولتی و غیر دولتی نمی‌دهند.
آقای رشید خاطر نشان کرد، حساب‌ده و پاسخ‌گو دربرابر مردم باشند و با مردم صادق باشند و صادقانه عمل کنند، ارزش‌های که برای شفافیت کمک می‌کند را حمایت کند و گروه‌های و ساحات آسیب پذیر را مورد توجه قرار دهند.
او تاکید کرد، نامزدان باید در مناطق آسیب‌پذیر حضوراً کمپاین کنند تا مردم آن مناطق مطمین شوند که آنان هم برای نامزدان مهم و ارزش‌مند هستند. تنها در مناطق شهری تمرکز نکنند.
اما عزیز رفیعی رییس مجتمع جامعه مدنی می‌گوید، انتخاباتی نزد مردم مشروعیت خواهد داشت که مردم خود را مالک و صاحب انتخابات بدانند.
او افزود، مالک ساختن مردم در پروسه انتخابات می‌تواند شفافیت و سلامت انتخابات را تضمین کند، اما تا زمانی‌که مردم از رأی خود نظارت و حراست نکنند، روند انتخابات احاده حیثیت نخواهد شد.
به باور آقای رفیعی، در حال حاضر هیچ نوع اعتماد و اعتبار میان مردم، حکومت و نهادهای انتخاباتی وجود ندارد، مردم نسبت به شفافیت انتخابات بی‌باور اند و یگانه راه حل این معضل بالا بردن حس مالکیت برای نظارت در میان مردم است.
وی تاکید کرد، باید نامزدان این احساس را به مردم بدهند که مردم باور کنند، انتخابات خودشان است و مسوولیت دارند تا انتخابات نظارت و حراست کنند و این تنها راه حل این معضل پیچیده و مغلق است.
قرار است انتخابات ریاست‌جمهوری به تاریخ شش میزان سال روان برگزار شود.