بخش پنجاهـم/

پرسش‎های تفصیلی
پرسش‎های تفصیلی مانند پرسش‎های باز، مستلزم پاسخ‌های طولانی و وقتِ بیشتر است. این نوع پرسش‎ها در تمام رسانه‎ها کاربرد دارد و بیشتر از کارشناسان برای پاسخ‌هایِ تحلیلی و تشریحی پرسیده می‎شود. پرسش‎های تفصیلی که روی موضوعاتِ مختلف صورت می‎گیرد، مانند دیالوگ است و در تمام رسانه‎ها کاربرد داشته و وقتِ بیشتر و جایِ زیاد در صفحاتِ رسانه‎هایِ چاپی را به خود اختصاص می‌دهد. برای این‌که مصاحبه‎شونده و مخاطبان سوال را دقیق گرفته باشند، مصاحبه‎کننده در ضمنِ سوال به ارایۀ مثال‌ نیز می‎پردازد و با آوردنِ یک نمونه یا نقل قول، پرسش را کاملاً و واضحاً بیان می‎نماید و از مصاحبه‎شونده می‎خواهد که با تمام جزییات پاسخ بگوید.
آوردن مثال و یا نقل قول در پرسش‎های تفصیلی، باید به‌دقت مطرح شود تا سبب قطعِ مصاحبه یا برآشفته‌گیِ مصاحبه‎شونده نگردد که در آن‌صورت، مصاحبه‎شونده اصلِ سوال را به جایش خواهد گذاشت و به دنبالِ رد یا تأییدِ نقل قول و مثال می‌برآید.
به گونۀ مثال، در مصاحبۀ حامد کرزی رییس‎جمهور اسبقِ افغانستان که به تاریخ ۷ اسد ۱۳۸۹ انجام گرفته، مصاحبه‎کننده از او می‌پرسد که جناب رییس‎جمهور می‎خواستم به یادتان بیاورم که باری شما در همین کاخ ریاست‎جمهوری اعلان کرده بودید که آی‌اس‌آی در داخلِ حکومت افغانستان نفوذ کرده و دستِ بالا دارد، آیا به شناساییِ این افراد موفق شدید و آیا این افراد بلندپایۀ آی‌اس‎آی را در داخل حکومت شناسایی کردید و یا هنوز هم آن‌ها در داخل حکومت افغانستان دستِ بالا دارند؟ مسالۀ دوم جناب رییس‎جمهور بعضی انتقادات در بیرون متوجه شماست که گویا رییس‎جمهور افغانستان بعضاً خلافِ قانون عمل می‎کند. مثلاً شورای وزیرانِ افغانستان حکم مسدود شدن تلویزیونِ امروز را صادر کرد، درحالی‌که می‎شد به شورای عالی رسانه‎ها محول شود و شورای عالی رسانه‎ها این مسأله را مدنظر گرفته، تحقیقات خود را انجام بدهد و بعد از او حکم مسدود شدن تلویزیون یا رسانه یا روزنامه یا هفته‌نامه صادر می‎شد. آیا این حرف را می‌پذیرید؟ (علمی۱، ۶۳۰)
در پرسشِ فوق دیده می‎شود که مصاحبه‎گر یک سوال را مطرح نموده و دقیقاً مثالی را ذکر کرده و از رییس‎جمهور توضیح خواسته که چرا این کار صورت گرفته است.

پرسش‎های روشن‎کننده
پرسش‎های روشن‎کننده یا توضیحی، پرسش‎هایی‌ست که در آن مصاحبه‎کننده سعی می‎کند دربارۀ یک موضوع که جنبۀ خبری دارد، از کسانی بپرسد که کارشناس یا مقاماتِ مسؤول ‌اند و یا هم اشخاصی هستند که حرف‎هایی برای گفتن دارند امــا از مسؤولین نمی‎باشند و یا شــاهـدان عینیِ یک حادثه یا جریان هستند. یعنی مصاحبه‎شونده می‏تواند متخصص نباشد، اما شخصِ عادی‌یی‌ باشد که در یک موضوع روشنایی می‌اندازد. در این نوع مصاحبه‎ها، سوالات آرام و صمیمانه مطرح می‎شوند و اگر نشر مستقیم در رادیو یا تلویزیون باشد، معمولاً مستقیماً از خبرِ روز پرسیده می‎شود.
در این نوع پرسش‎ها اگر مصاحبه‎شونده شخصِ مسلکی نباشد، باید سخنانِ او با حرف‎ها و حرکات تمجید شود و با شخص اظهار دوستی و محبت صورت ‎گیرد. هرگاه این پرسش‌ها در رسانه‎های چاپی مطرح ‎گردند، باید توام با جملاتِ اظهاری و بعداً تاییدی باشند.
پرسش‎های روشن‎کننده از شخصِ باسواد و باتجربه تا شخصِ بی‌تجربه فرق می‎داشته باشد، اما در هر دو حالت مصاحبه‎شونده با کلمات و جملات تشویق می‌شود و گفتارِ او نباید تکذیب گردد، بلکه با سوالی دیگر باید به مسیرِ درست برگردانده شود.
صاحب‏نظران به این باورنــد که مصاحبه‎کننده هرچه بیشتر مصاحبه کند، اهمیتِ این سوال‌ها را بیشتر درمی‏یابد. مثال‎هایی از این نوع پرسش‎ها را در زیر می‎بینید:
مصاحبه‎شونده: نتیجۀ کار آن‎قدر بد بود که من همان‎جا تصمیم به کناره‌گیری گرفتم.
خبرنگار: و همان بود که به فکر خودکشی افتادید؟
مصاحبه‎شونده: نه، این فکر بعداً زمانی که…
خبرنگار: گفته می‎شود که مبلغ کلانِ پیشنهادی، شما را به قبولِ آن وا داشت؟
مصاحبه‎شونده: تا حدودی این هم موثر بود، اما مهم‌تر این‌که…

سوال‎های روشن‎کننده می‏تواند با جملاتِ زیر شروع شود:
ـ پس می‎گویید که…
ـ آیا من درست فهمیدم که…
ـ بنابرین این شایعه درست است‎ که…
از آن‌جا که کلمات معانی مختلفی دارنـد، عاقلانه ایــن اســت که برای جملات مشکوک، با سوال‎های روشن‎کننده نوعی تأیید دریافت کنیم:
مصاحبه‎شونده: او بیشتر در حاشیه زنده‎گی می‎کند.
خبرنگار: منظورتان این است که در حال جنجال به پا کردن است؟
مصاحبه‎شونده: دولت مصمم است بدهی‎های خارجیِ خود را در سال جاری کاهش دهد.
خبرنگار: با این تصمیم فشار اقتصادی در داخل بر مردم افزایش خواهد یافت. همین طور است؟ (توکلی و بخشنده، ۷۶).

چند پرسش در یک پرسش
عدۀ زیادی از ژورنالیستان به این امر جواز نمی‎دهند که چند پرسش در یک سوال مطرح شود؛ اما عده‎یی دیگر به این نظرند که در حالاتِ خاص یک مصاحبه‎کننده می‏تواند چند پرسش را در یک پرسش ادغام کند و این «حالاتِ خاص» در آخرِ وقتِ مصاحبه یا دقایق پایانیِ کنفرانس مطبوعاتی می‏تواند باشد.
یکی از خبرنگارانِ افغانستانی در کنفرانس مطبوعاتی رییس‎جمهور اسبقِ افغانستان در ۶ جوزای ۱۳۸۸ چنین پرسشی را طور زیر مطرح نمود:
اعتراضاتی مبنی بر سوءاستفادۀ شما از امکانات دولتی از سوی بعضی از نامزدان ارایه شده است، با توجه به این‌که شما خودتان هم نامزد ریاست‎جمهوری هستید، چه تضمینی وجود دارد به برگزاری انتخاباتِ شفاف و عادلانه؟ و سوالِ دیگر این‌که سهم زنان در حکومتِ شما بسیار بسیار کم است، آیا در حکومتِ آینده تغییری به وجود می‎آید؟ و سوالِ سوم این‌که یک کودکِ دوازده‌سالۀ افغان هفت سال قبل در محبس گوانتانامو زندانی شد، البته به اتهام دست داشتن در یک عملیات ناموفقِ انتحاری. تسلیم‌دهیِ یک فرد افغان خلاف قوانین نافذۀ کشور است، اما گفته می‌شود که به اساس هدایتِ شما آن کودک به نیروهای امریکایی تسلیم داده شده است؟ (علمی۲، ۵۷۳).
در پرسشِ بالا دیده می‎شود که خبرنگار با مهارت سه پرسش را در یک سوال گنجانیده و از رییس‎جمهور خواسته که هر سه را پاسخ دهد. البته این پرسش طولانی است، اما چون در کنفرانس مطبوعاتی مطرح گردیده، به عنوانِ یک سوال پذیرفته شده و در کتاب «مجموعه مصاحبه‎های رییس‎جمهور» جای گرفته است.