بخش چهارم و پایانی/

نتیجه‌گیری
آموزش هم خود، یک حق بشری است و هم یک شیوه و ابزار برای تحقیق و فهم سایر حقوق بشر می‌باشد. آموزش، اولین وسیله‌یی است که افرادی که از لحاظ اقتصادی و اجتماعی به حاشیه رفته‌اند، به کمک آن می‌توانند خود را از فقر نجات داده و ابزارهایی برای مشارکت کامل در جوامع خود کسب کنند. آموزش، به‌ عنوان یکی از ابزار بهترین سرمایه‌گذاری‌ها که یک کشور می‌تواند انجام دهد، شناخته‌ شده است. ولی اهمیت آموزش، تنها در بُعد عملی آن نیست، بلکه یک ذهن آموزش‌دیده روشن و فعال، قادر است تا آزادانه دست به خلاقیت‌هایی بزند که این ‌یکی از مایه‌های مسرت موجودیت انسانی است.
هدف از آموزش، انکشاف کامل شخصیت و کرامت انسانی است. آموزش یک حق همگانی است. برای این منظور، آموزش حقوق بشر باید اولویت اول تمام شهروندان کشورهای دنیا باشد.
آموزش حقوق بشر باید از سال‌های اولیه زنده‌گی آغاز شود و به‌صورت مداوم در طول زنده‌گی فرد ادامه یابد و به این منظور نیازمند آموزش‌های رسمی در مقاطع تحصیلی و آموزش غیررسمی می‌باشیم. البته در جریان این آموزش‌ها باید به سن فراگیران و نیز مقطعی که در آن مشغول تحصیل هستند نیز توجه شود؛ زیرا هر سنی دارای ویژه‌گی‌ها و نیازهای خاصی است و در آموزش حقوق بشر باید به نیازهای فراگیران واقعیت‌های زنده‌گی آن‌ها دقت نمود تا این آموزش‌ها بتواند موجب دگرگونی‌های مثبت در زنده‌گی افراد شود.
امروزه تقریباً در سراسر جهان پذیرفته ‌شده است که برای دستیابی به سه اولویت شناخته‌ شده جهانی یعنی صلح، انکشاف و دموکراسی، احترام به حقوق بشر ضروری است. حقوق بشر خواه مربوط به امور سیاسی و مدنی و یا امور اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشد حقوقی یکپارچه وابسته به هم و غیرقابل تجزیه است.
گسترش فرهنگ هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و پرهیز از جنگ و خشونت و نیز نجات از فقر و عدم انکشاف، درگرو گسترش هر چه بیشتر آموزش این مقوله‌هاست. این آموزش در راستای نهادینه ساختن و افزایش ظرفیت‌های فردی برای دستیابی به اهداف نامبرده حایز اهمیت فراوانی است.
آموزش حقوق بشر یک‌نهاد موثر در زمینه جامعه‌پذیری و درونی ساختن ارزش‌های حقوق بشر است و بر پدیده‌ها و مفاهیم مهم همچون صلح تأثیرگذار است.
تجارب گذشته و مطالعات نشان داده‌اند که میان رعایت حقوق بشر و صلح ارتباط مستقیم و دو سویه‌یی وجود دارد و هر دو در یک راستا و مکمل یکدیگر اند؛ آن چنانکه فقدان صلح در یک جامعه موجب افزایش اختلافات و تنش‌ها در جامعه می‌شود و با عدم رعایت حقوق بشر هم نمی‌توان شاهد صلح در یک جامعه باشیم؛ بنابراین عدم رعایت حقوق بشر، صلح ایجادشده شکننده را به خطر می‌اندازد. از سوی دیگر، آموزش حقوق بشر با انتقال ارزش‌ها و نگرش‌هایی نظیر برابری و تساوی ملل و نژادها و آموزش مهارت‌هایی مانند دگرپذیری، حل مسأله، همکاری و مهارت‌های ارتباطی باعث کاهش درگیری‌های قومی و نژادی و مذهبی شده و کمک به حفظ و تحکیم صلح می‌نماید.
آموزش حقوق بشر برای صلح یک استراتژی درازمدت است و تحکیم صلح یک کار طولانی و مستمر برای نسل‌های آینده است، از این‌رو باید در برنامه‌های آموزشی جامعه جای خود را پیدا کند. به این شکل باتربیت شهروندانی که عاری از تعصب و پیش‌داوری بوده، حقوق خود و دیگران را می‌شناسند و برای آن احترام قایل هستند و در حل مشکلات خود و جامعه توان‌مندی کافی دارند، می‌توان امید داشت که به شکلی اصولی به مقابله با مشکلاتی می‌شتابیم که قرن‌هاست علل جنگ‌های بشر را به خود اختصاص داده‌اند، ولی در هیاهوی جنگ‌ها مغفول مانده‌اند و دایماً تکرار شده‌اند. باید به این نکته مهم توجه داشت که شهروند آگاه هدف آموزش حقوق بشر است وجود چنین شهروندانی سرمایه واقعی حقوق بشر می‌باشد.
برای اجرای آموزش حقوق بشر باید به بافت فرهنگی، سیاسی، ویژه‌گی‌ها و نیازهای مردمان هر منطقه توجه نمود؛ زیرا آموزشی موثر و موفق است که با نیازهای زنده‌گی واقعی افراد منطبق بوده و منجر به توان‌مند ساختن افراد شود. در واقع، آموزش حقوق بشر قادر است به پرورش اندیشه صلح در ضمیر انسان‌ها بپردازد و مهارت‌های لازم را برای دفاع از صلح ارایه کند.

پیشنهادها
پس‌ از انجام تحقیق و نتیجه‌گیری فوق، پژوهشگر موارد ذیل را به‌عنوان پیشنهاد در جهت بهبود آموزش حقوق بشر در افغانستان مختصراً مطرح می‌نماید:
 اطلاع‌رسانی بیشتر دربارۀ حقوق بشر و آشنا نمودن مردم نسبت به حقوق خود.
 ایجاد زمینه همکاری در آموزش حقوق بشر، بین نهادهای دولتی، سازمان‌های غیردولتی و بین‌الدولی.
ی اشاعه ایجاد تعادل بین حقوق بشر و مسوولیت‌ها با توجه به استانداردهای بین‌المللی و ایجاد احساس تعلق به جامعه بشری؛
 تأکید بر ارتباط ماهیت ابعاد حقوق بشر و ارتباط متقابل بین حقوق بشر، صلح، انکشاف و دموکراسی؛
 تأکید اولویت آموزشی به مدیران، روحانیون و …. و درنهایت مردم،
 تشویق ایجاد یک روش پایین به بالا در آموزش حقوق بشر از طریق تحلیل موقعیت‌های واقعی در سطح محلی و استفاده از آن‌ها به‌عنوان نقطه شروع اصول و اسناد بین‌المللی حقوق بشر؛
 تسهیل دستیابی به اسناد حقوق بشر و تحقق آن‌ها در سطح ملی، به همراه دستورالعمل‌های تخصصی‌تر در راهنمایی و آموزش برای نیروهای قضایی و اجرایی و ترجمه اسناد مربوط به زبان‌های ملی و محلی؛
 فراهم نمودن انگیزۀ بیشتر برای آموزگاران و تعلیم آن‌ها برای تشویق به ادغام حقوق بشر مستقیماً از طریق مضامین پایه‌یی حقوق بشر یا به‌صورت غیرمستقیم از طریق درس‌های دیگر؛
 واردکردن حقوق بشر به شکل صریح‌تر و جامع‌تر در برنامه‌های درسی؛
 به‌کارگیری یک روش فعال تدریس که وجدان فرد را حساس نموده و او را درگیر سازد، شامل آموزش از طریق عملی، تکنیک‌های سمعی- بصری، بیان هنری، کارمیدانی و شرکت در پروژه‌های اجتماعی، ضمن انکشاف اطلاعات چند زبانی و روش‌های چندشکلی؛
 آغاز برنامه‌های بیشتر در موقعیت‌های سخت و مناطق حساس به‌طور مثال آموزش بیشترحقوق بشردوستانه در رابطه با درگیری‌های مسلحانه در شرایط بالقوه و یا زمان نقطه انفجار واقعی؛
 تمرکز بیشتر بر نیازهای اقشار آسیب‌پذیر با دیدگاه پیشگیرانه، محافظت‌کننده و بازتوان‌بخشی؛
 افزایش آموزش بخش صاحبان قدرت شامل، ارتش، پولیس، قضات، رهبران مذهبی، نماینده‌گان مجلس، اتحادیه‌های تجاری و جامعه اصناف و نیز استفاده بهینه از رسانه‌ها برای این منظور به‌طوری‌ که احترام به حقوق بشر را اشاعه دهند؛
 تسهیل مبادلات فرهنگی بین مناطق مختلف، به‌خصوص در میان جوانان به‌منظور بالا بردن درک متقابل بین ملت‌ها؛
 حمایت از دموکراتیزه کردن آموزش‌های حقوق بشر و نیز تمرکززدایی به‌منظور دسترسی جوامع دورافتاده به این آموزش‌ها؛
 فراهم نمودن حمایت بیشتر برای آموزگاران حقوق بشر و سازمان‌های غیردولتی؛

 تخصیص منابع بیشتر به آموزش حقوق بشر و به‌سازی تداوم آن‌ها با معرفی بازاریابی اجتماعی و درآمدزایی برای حمایت از فعالیت‌های مربوطه، به‌عنوان‌ مثال حمایت مالی بخش تجاری و فروش محصولات مربوط به حقوق بشر به سایر بخش‌ها با دیدگاه به اشتراک گذاردن منافع برای کار آتی؛
 به حداکثر رساندن مشارکت مردمی با مشارکت بیشتر زنان در تمامی برنامه‌ها، چه در رابطه با برنامه‌ریزی، اجرا و ارزیابی؛
 تقویت شبکه بین آموزگاران حقوق بشر و موسسات هم‌سنخ، به‌طور مثال از طریق جمعیت پروژه مکاتب یونسکو.
 تسهیل دستیابی بیشتر به اطلاعات با استفاده از اشکال ارتباطی سنتی و مدرن، شامل ارتباط راه دور و کامپیوتری؛
‌ اطمینان از مراقبت و ارزیابی برنامه‌ها جهت به‌سازی اجرا و تأثیر آن‌ها؛
 تأسیس و راه‌اندازی دانشکدۀ حقوق بشر را در سطوح مختلف تحصیلی؛
 ارتقای سطح آگاهی‌های عمومی، تبیین احکام و دستورات دینی و تنویر افکار عمومی از طریق رسانه‌ها و مطبوعات کشور؛
 تشکیل کمیسیون‌های حقیقت‌یاب و دادگاه ویژه رسیدگی به جرائم ضد بشری و جنایات جنگی در کشور.
این دستورالعمل‌ها باید با پذیرفتن یک برنامه زمانی برای تحقق موثر آن فعال گردد که می‌تواند به شکل برنامه عملی آموزش حقوق بشر در کوتاه‌مدت و میان‌مدت به‌عنوان اهدافی برای تحقق کمی هر یک یا بیشتر از توصیه‌های فوق به اجرا درآید.

منابع و ماخذ
۱- اسلامی، رضا، (۱۳۸۶-۱۳۸۵) جزوه درس آموزش حقوق بشر، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
۲- اسلامی، رضا و همکاران (۱۳۹۳)، آموزش حقوق بشر، تهران: انتشارات مجد.
۳- اعلامیه جهانی حقوق بشر (زمستان ۱۳۸۶)، (ترجمه کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران)، چاپ اول، قم: نشر آیین احمد.
۴- امیر ارجمند، اردشیر (بهار و تابستان ۱۳۷۸)، آموزش حقوق بشر، تحقیقات حقوقی، شماره ۲۵ و ۲۶٫
۵- شایگان، فریده (۱۳۷۹)، شورای امنیت سازمان ملل متحد و مفهوم صلح و امنیت بین‌المللی، زیر نظر دکتر جمشید ممتاز، تهران، پوهنحی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
۶- فلسفی، هدایت الله (۱۳۹۰)، صلح جاویدان و حکومت قانون، تهران: فرهنگ نشر نو.
۷- فن تیگرشتروم، باربارا (۱۳۸۹)، امنیت انسانی و حقوق بین‌الملل (ترجمه اردشیر امیر ارجمند و حمید قنبری)، تهران: انتشارات مجد.
۸- فلسفی، نصرت‌الله (۱۳۹۱)، بررسی مفهوم و ابعاد اصل عدم‌مداخله در حقوق بین‌الملل، حقوق عمومی، شماره ۹٫
۹- کریستیان، تاموشات (۱۳۸۶) حقوق بشر (ترجمه و نگارش حسین شریفی طراز کوهی) تهران: بنیاد حقوقی میزان.
۱۰- مؤثقی، سید احمد (۱۳۹۰)، صلح، امنیت و انکشاف، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۱۱- مصفا، نسرین، (۱۳۸۴)، تقویت فرهنگ، پیش‌شرط جلوگیری و حل تعارض، در مجموعه گفتگو، صلح، عدالت و عوامل بازدارنده آن در دنیای معاصر، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
۱۲- وکیل، امیر ساعد، (۱۳۸۳) حقوق بشر، صلح و امنیت بین‌المللی، زیر نظر دکتر عباس کدخدایی، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
ق – نیاورانی، صابر (۱۳۸۹)، منزلت حق بر آموزش در نظام بین‌المللی حقوق بشر، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۵۲٫
۱۴- نیاورانی، صابر (۱۳۹۱)، حق بر آموزش و مقتضیات آزادی وجدان: نگاهی به نظریه اخلاق در فلسفه کانت، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۴۹٫