بخش دوم و پایانی/

۹٫ ابهـام در شعر نیما: یکی از ویژه‌گی‌های اشعار او، دیریاب بودن و ابهام آن است. «مقصود، پنهان‌کاری تعمدی و هنری است که خاستگاه آن در خلاقیتِ شاعر و تنوعاتی است که او در بیان شعریِ خود به کار می‌گیرد. شاعر از طریق آن، خواننده را به کشف، تأمل و لذت هنری می‌رساند. چنین ابهامی، شعر را از سطح به عمق کشانده و می‌تواند خوانندۀ آن را به فضای تازه‌یی از احساس و تفکر و تداعی ببرد.»(تأملی در ادبیات امروز، باقی‌نژاد، ص۷۲)
۱۰٫ نگاه و نگرش تازه به هستی: «شعر نیما شعری است متفکرانه، عمیق و فلسفی، توام با ژرف‌کاوی و روشن‌بینی.»(جریان‌های شعری معاصر، حسین پورچافی، ص ۲۳۹)
۱۱٫ زبان سمبولیک و نمادین: از آن‌جا که اشعار نیما دربردارندۀ انواع نماد مبتکرانه و ابداعی است، فهم دقیق و درستِ اشعار او منوط به درک و دریافت نمادهای آن‌هاست. او با توسل به زبان سمبولیک و بیانی رمزی، موضوعات اجتماعی ـ سیاسی عصرِ خود را بیان می‌کند و مورد انتقاد قرار می‌دهد. «نیما نخستین کسی اسست که در شعر فارسی بیان سمبولیک را به معنای واقعی و تعریف شدۀ آن به کار بسته است.»(آیینه‌یی بی‌طرح، جلیلی، ص ۶۱)
۱۲٫ رویکرد روایی و داستان‌گونه‌گی: زبان شعر نیما علاوه بر رمزی و تمثیلی بودن با روایت و نقالی همراه است. «نیما در مسیر تکوین زبان شعری خویش به ترکیبی از بیان کنایی، سمبولیک، وصفی و روایی دست یافت.»(تأملی در ادبیات امروز، باقی نژاد، ص ۷۲). لذا نیما در سروده‌هایش به ادبیات نمایشی و دراماتیک توجه می‌کند.
۱۳٫ باستان‌گرایی در شعر نیما: همان‌گونه که در پیشانی این مقاله اشاره کردیم، نیما در ابتدا تابع سبک خراسانی است. و حتا در قالب‌های نو نیز شاهد ویژه‌گی‌های این سبک هستیم. به‌کارگیری واژه‌های کهنه، استفاده از دو حرف اضافه برای یک متمم، فاصله انداختن بین مضاف و مضاف الیه ضمیر به شیوۀ قدما، کاربرد اشباع شدۀ ساکن به جای کسرۀ اضافه و…
از درون پنجرۀ همسایۀ من
یا ز ناپیدای دیوار شکستۀ خانۀ من
از کجا یا از چه کس دیریست…»نیما « (ساختار زبان شعر امروز، علیپور، ص ۱۶۵)
۱۴٫ استفاده از آواها و صداها در شعر: به کارگیری صوت‌ها و آواها در شعر برای نیما نوعی بدعت‌گری و نوآوری به شمار می‌رود. «اسم صوت‌هایی که نیما به کار بسته است، به دو دسته می‌توان تقسیم نمود. دستۀ نخست صدای پدیده‌هایی چون سنگ و ساعت، برگ و اشیای مختلف است که هریک به گونه‌یی و برای مقصودی در شعر وی راه یافته‌اند: گمب و گمب، هوهو. دستۀ دیگر صداهای جانداران و پرنده‌گان گوناگونی است که نیما از نزدیک آن‌ها را مشاهده نموده و صدای‌شان را شنیده است: قوقولی قو، دودوک دوکا، چوک چوک».(آیینه‌یی بی‌طرح، جلیلی، ص ۸۷-۸۹)
۱۵٫ صور خیال شعر نیما: صورت‌های خیال تازه با برداشت‌های جدید در شعرهای نیما کم نیست. اگر در سروده‌های او کندوکاوی داشته باشیم، «تشخیص – جان‌بخشی – جایگاهی عمده دارد، آن چنان‌که عنصری از طبیعت را گاه همچون خود می‌پندارد و او را در انجام دادن عملی همانند خود تصویر می‌کند یا شریک کار خویش می‌سازد. علاوه بر این در شعر او ترکیب‌های تشبیهی و استعاری نیز دیده می‌شود: رگ‌های صدا، استخوان آرزو، عطسۀ شب، ساحل آشوب …»(سبک‌شناسی شعر پارسی، غلامرضایی، ص ۲۷۱). علاوه بر تشبیه و انواع استعارات، با کنایات ابداعی و ابتکاری، تمثیل‌ها، تلمیحات بومی و … نیز روبه‌رو هستیم.
۱۶٫ آفرینش واژه‌ها و ترکیبات نو: شاعر نکته‌یاب و نوبینی مانند نیما از آنجا که در شعر به دنبال نوجویی است، طبعاً برای بیان دقیق و عمیقِ مقصود خود تلاش می‌کند که واژه‌ها و ترکیباتی نو خلق کند. از این رو در سروده‌های او با واژه‌های جدید و خوش‌تراشی نظیر بیمارناک، خنده‌ناک، نازک آرا، دوزخ‌آرا مواجه می‌شویم که در این‌باره دکتر حقوقی در کتاب شعر زمان ما ۵(نیما یوشیج) به‌طور دقیق و مشبع به آن پرداخته است.
۱۷٫ کاربرد تکرار در قالب مصرع‌آرایی و بندآرایی: در تعداد چشم‌گیری از اشعار نیما یک مصراع یا یک بند، در آغاز و انجام شعر تکرار می‌شود که این شگرد، حالتی دوار و گردنده به شعرها می‌دهد. شعرهایی مانند: آی آدم‌ها، تو را من چشم در راهم، در شب سرد زمستانی، هنگام که گریه می‌دهد ساز.
۱۸٫ هنجارگریزی در شعر نیما: تحول و دگرگونی در شعر نیما محدود به قالب شعر نیست، بلکه همۀ انواع دگرگونی‌ها در شعر او به چشم می‌خورد. او برای آنکه بتواند بر اندام فکر و اندیشۀ نو، لباسی جالب و جاذب و نظرگیر بپوشاند، از هرگونه تمهیدات و امکاناتی استفاده می‌کند. لذا هنجارگریزی یکی از این امکانات زبانی او محسوب می‌شود. مهم‌ترین هنجارگریزی‌های زبانی در شعر نیما به قرار زیر است: «الف) هنجارگریزی‌های ناشی از کشف و شهود شاعر. ب) هنجارگریزی ناشی از تعلق ذوقی و سبکی نیما به بسیاری از سنت‌های زبانی سبک کلاسیک. ج) هنجارگریزی‌های ناشی از حضور اشیاء و طبیعت پیرامون شاعر. د) هنجارگریزی‌های ناشی از تأثیر زبان محاوره و طبیعت نثر.» (نگاهی به مهم‌ترین گونه‌های هنجارگریزی زبانی نیما، عزیزی فر، نیک منش، فصلنامۀ علمی و… دانشگاه الزهرا، سال ششم، شماره ۱۰، بهار۹۳)
علاوه بر ویژه‌گی‌های پیش‌گفته، به مواردی از قبیل: تلمیحات محلی و بومی، استفادۀ چشم‌گیر از جملات معترضه، به‌کارگیری اضافات مقلوب، توجه به شعریت کلام، توجه به گسترۀ خیال، فشرده‌گی و ایجاز کلام هم می‌توان اشاره نمود..

منابع
۱٫ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران، تا صبح دمان(همایش ملی علمی ـ پژوهشی نیما یوشیج)، ساری، شلفین، چاپ اول، ۱۳۸۹
۲٫ باقی‌نژاد، عباس، تأملی در ادبیات امروز(۱)، تهران، نشر پارسه، چاپ دوم، ۱۳۹۰
۳٫ جلیلی، فروغ، آیینه‌یی بی‌طرح، تبریز، آیدین، چاپ اول، ۱۳۸۷
۴٫ حسین پورچافی، علی، جریان‌های شعری معاصر فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۸۴
۵٫ حقوقی، محمد، ادبیات امروز ایران(۲)، تهران، قطره، چاپ پنجم، ۱۳۸۳
۶٫ داوران، ناصر، نیمای نظریه‌پرداز- نیمای شاعر، تبریز، شایسته، چاپ اول، ۱۳۸۳
۷٫ روزبه، محمدرضا، ادبیات معاصر ایران (شعر)، تهران، نشر روزگار، چاپ سوم، ۱۳۸۶
۸٫ شفیعی کدکنی، محمدرضا، ادوار شعر فارسی، تهران، سخن، چاپ اول، ۱۳۸۰
۹٫ علیپور، مصطفی، ساختار زبان شعر امروز، تهران، فردوس، چاپ سوم، ۱۳۸۷٫
۱۰٫ علیپور، منوچهر، نیما یوشیج، تهران، تیرگان، چاپ سوم، ۱۳۸۴
۱۱٫ غلامرضایی، محمد، سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو، تهران، جامی، چاپ سوم، ۱۳۸۷
۱۲٫ گروه نویسنده‌گان، شرح زنده‌گانی شاعران بزرگ، تهران، تیرگان، چاپ اول، ۱۳۸۲
۱۳٫ یاحقی، محمد جعفر، چون سبوی تشنه، تهران، جامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۷
۱۴٫ نگاهی به هنجارگریزی زبانی در شعر نیما، عزیزی‌فر- امیرعباس و نیک‌منش- مهدی، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا، سال ششم، شماره ۱۰، بهار ۱۳۹۳٫