بخش هفتم و پایانی/

در باره کودکان و نوجوانان نُه تا پانزده سال (دوره دوم و سوم) تصمیم هایی گرفته می‌شود که از جمله واگذاری کودک به والدین و سرپرستان قانونی با گرفتن تعهد به تأدیب و تربیت کودک و نوجوان و در صورت صلاحیت نداشتن والدین، واگذاری کودک به افراد و مؤسسات دیگر است. در مورد نوجوان پانزده تا هجده سال ، ماده ۸۹ مقرر می دارد: «در صورت ارتکاب جرایم تعزیری از سوی این گروه، مجازات نگهداری در کانون اصلاح و تربیت، جزای نقدی و ارائه خدمات عمومی در نظر گرفته شده است.»
به موجب تبصره ۲ ماده ۸۸ این قانون در مورد کودکان پسر دوازده تا پانزده سال و قبل از آن، یعنی نه تا دوازه سال نیز همان تصمیم‌های مندرج در ماده ۸۸ گرفته می‌شود. قابل تجدید نظر بودن این تصمیم‌ها از سوی دادگاه اطفال هر چند بار که مصلحت کودک اقتضا کند، قابل تبدیل بودن مجازات نگهداری در کانون و جزای نقدی به موارد دیگری، که به مصلحت کودک و نوجوان باشد، قابل تبدیل بودن مجازات حدود و قصاص به جرایم تعزیری در مورد کودکان بالغ کمتر از هجده سال در صورت شبهه در کمال عقل و رشد کودکان از جمله موارد مهم و قابل توجه در لایجه جدید است (توکلی و مصلح ، ۱۳۹۷: ۱۸۲).
همچنین بر اساس بند ۱ ماده ۴ قانون رسیدگی به تخلفات افغانستان مصوب ۱۳۸۳ کودک کسی است که هجده سال تمام نداشته باشد. در بند ۲ کودک غیر ممیز کسی دانسته شده است که هفت سال تمام نداشته باشد. در بند سه کودک ممیز، کودکی دانسته شده که بیش از هفت سال تمام و کمتر از دوازده سال تمام سن داشته باشد. براساس بند ۴ این ماده، کودکانی که در فاصله سنی دوازده تا هجده سال باشند، نوجوان به حساب می‌آیند. سر انجام ماده ۵ قانون مذکور مقرر می دارد: «شخصی» که سن دوازده سالگی را تکمیل نکرده باشد، در صورت ارتکاب جرم مسئولیت جزائی به او راجع نمی‌شود.»
بر اساس ماده ۹۳ قانون جزای افغانستان مصوب ۱۳۵۵ مجازات اعدام برای افراد کمتر از بیست سال قابل اجرا نیست؛ اما در فرمان شورای انقلابی جمهوری دموکراتیک افغانستان مصوب سال ۱۳۶۰ ماده مزبور اصلاح و سن اعدام به هجده سال کاهش پیدا کرد (توکلی و مصلح ، ۱۳۹۷: ۱۸۱).
به تاریخ ۱۸ آذر/قوس سال ۱۳۹۸ قانون حمایت از کودکان در پارلمان افغانستان به تصویب رسید که در ماده سوم بلوغ را ۱۸ سالگی می‌داند، و پائین تر از آن کودک به شمار می‌رود (باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۸ آذر ۱۳۹۸، کد خبر: ۷۱۶۶۶۳۸).
نتیجه‌گیری
موارد ذیل را میتوان به عنوان نتیجه‌گیری ذکر کرد:
۱٫ از ساخت «بلغ» در قرآن کریم، به معانی بلوغ جنسی به کار نرفته است.
۲٫ واژه‌های کاربردی هم‌معنای بلوغ در قرآن کریم عبارتند از: «الحلم»، «رشد»، «أشد» و «النکاح».
۳٫ آیات بلوغ در قر آن کریم عبارتند از: آیات بلوغ حُلُم ﴿النور: ۵٨﴾ و ﴿النور: ۵٩﴾، آیات بلوغ أَشُدّ (بلوغ عقلی و جنسی) ﴿الأنعام: ١۵٢﴾، ﴿الإسراء: ٣۴﴾ و ﴿الکهف: ٨٢﴾، آیات بلوغ أَشُدّ (پختگی) ﴿یوسف: ٢٢﴾؛ ﴿القصص: ١۴﴾ و ﴿الأحقاف: ١۵﴾ و ﴿الحج: ۵﴾ ، آیت بلوغ نِکَاحَ ﴿النساء: ۶﴾ .
۴٫ بلوغ بیولوژیکی:
الف. بلوغ حلم: همه فقهای مذاهب خمسه، در بلوغ حلم و تعریف آن، اتفاق دارند که احتلام نشانه بلوغ در پسر و دختر است.
ب. بلوغ إنبات: فقهای ثلاثه و شیعه بر مبنای فقه الحدیث إنبات را علامت بلوغ در دختر و پسر می‌دانند، حنفیه برمبنای فقه القرآن، إنبات را علامه بلوغ نمی‌داند.
ج. حیض و قدرت آبستن شدن: همه مذاهب در زن، قدرت آبستن شدن را علامت بلوغ می‌دانند.
د. قدرت آبستن کردن: همه مذاهب قدرت آبستن کردن را در مردان علامت بلوغ می‌دانند.
هـ: کلفتی صدا و بلند شدن قد و قوی شدن مفاصل: روایات شاذی مبنی بر اینکه علامت بلوغ باشند، وجود دارد،‌ اما فقهاء به آن ها فقه شان را بناء نکرده اند.
۵٫ بلوغ سنی:
الف. مذاهب ثلاثه : در صورت عدم تجربه احتلام برای دختر و پسر، ۱۵ سالگی را در بلوغ مدار اعتبار قرار داده اند.
ب. حنفیه و در یک قولی امام مالک، در صورت عدم تجربه احتلام، ۱۸ سالگی را مدار بلوغ قرار داده اند.
ج. شیعه جعفری: در صورت عدم تجربه احتلام، بنابر فقه الحدیث و اجماع، ۱۵ سالگی را در پسر و ۹ سالگی را در دختر ملاک قرار داده اند.
۶٫ بلوغ نکاح: فقهای همه مذاهب، نکاح را بر حلم و احتلام و در نتیجه بلوغ، در فقه القرآن شان تعبیر کرده اند.
۷٫ بلوغ رشد: همه فقهای مذاهب رشد، را مرحله بالاتر از بلوغ جنسی دانسته اند، و در تعبیر ان اختلاف دارند، مالکی، شافعیه و حنابله از آن تعبیر به بلوغ عقل و دین، و مال، و در حنفیه فقط بر بلوغ عقل و شیعه با حنفیه هم نظر است.
۸٫ بلوغ أشد: فقها أشد را هم معنای رشد در مورد عام مردم دانسته اند، و أشد در مورد عیسی و موسی علیه السلام به معنای بلوغ پختگی، است که معیار آن سن ۲۰ و سی و چهل دانسته شده است، در تعبیر قرآنی به توجه به اینکه چهل سالگی را یک مرحله بعد تر از أشد دانسته است، ۳۰ سالگی نزدیک می نماید.
۹٫ در قانون جمهوری اسلامی ایران و افغانستان، که یکی مبتنی بر فقه جعفری و دیگری مبتنی بر فقه حنفی است، در نخستین طفل کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده باشد، اما در قانون جدید، سن کودک را تا هجده سالگی بالابرده است، در قانون افغانستان نیز سن کودک تا ۱۸ سالگی بالا رفته است، که موجب بر انگیختن جنجال‌ها شده است.
منابع
• القرآن الکریم
۱٫ ابن شبه، عمر ،‌۱۳۹۹، تاریخ المدینه، المحقق: فهیم محمد شلتوت، طبع على نفقه: السید حبیب محمود أحمد، جده .
۲٫ ابن العربی، قاضی ابوبکر، ۱۴۲۴، أحکام القرآن، المحقق: محمد عبد القادر عطا، دار الکتب العلمیه، عدد الأجزاء:۴، بیروت .
۳٫ ابن قدامه، المقدسی، ۱۳۸۸، المغنی، مکتبه القاهره، عدد الاجزاء: ۱۰، القاهره.
۴٫ ابن کثیر، أبو الفداء، ۱۴۲۰هـ ، تفسیر القرآن العظیم، المحقق: سامی بن محمد سلامه، دار طیبه للنشر والتوزیع، عدد الأجزاء: ۸، الطبعه: الثانیه، بیجا.
۵٫ ابن ماجه ، محمد بن یزید،۱۴۳۰ ه، سنن ابن ماجه، شعیب الأرنؤوط و آخرون، دار الرساله العالمیه، عدد الأجزاء: ۵، الطبعه: الأولى، بیجا .
۶٫ أبوحبیب، سعدی، ۱۴۰۸ هـ، القاموس الفقهی لغه واصطلاحا، دار الفکر، دمشق.
۷٫ أبوحیان، محمد بن یوسف، ۱۴۰۳هـ، تحفه الأریب بما فی القرآن من الغریب، المحقق: سمیر المجذوب، المکتب الإسلامی، الطبعه: الأولى، ۱۴۰۳ه، عدد الأجزاء: ۱، بیجا.
۸٫ أبوداود، سلیمان ابن أشعث، ۱۴۳۰، سنن أبی داود، المحقق: شعَیب الأرنؤوط – محَمَّد کامِل قره بللی، دار الرساله العالمیه، عدد الأجزاء: ۷ ، بیجا.
۹٫ أحمد، فتح الله، ۱۴۱۵ ، معجم ألفاظ الفقه الجعفری، مطابع المدوخل، -چاپ : اول، الدمام.
۱۰٫ الأزدی، محمد بن الحسن، ۱۹۸۷، جمهره اللغه، المحقق: رمزی منیر بعلبکی، دار العلم للملایین، عدد الأجزاء: ۳،الطبعه: الأولى، بیروت.
۱۱٫ الإصفهانى، راغب، ۱۴۱۲، المفردات فی غریب القرآن، دار القلم، الطبعه: الأولى، بیروت .
۱۲٫ البغدادی المالکی،أبو محمد، بیتا، المعونه على مذهب عالم المدینه ، المحقق: حمیش عبد الحقّ، عدد الأجزاء: ۳، المکتبه التجاریه، بدون طبعه، مکه المکرمه.
۱۳٫ البیهقی، احمد بن الحسین، ۱۴۱۰، السنن الصغیر، المحقق: عبد المعطی أمین قلعجی، جامعه الدراسات الإسلامیه، عدد الأجزاء: ۴، الطبعه: الأولى، کراتشی .
۱۴٫ ، ۱۴۱۴، أحکام القرآن للشافعی، مکنبه الخانجی، عدد الاجزاء: ۲، الطبعه الثانیه، القاهره.
۱۵٫ توکلی، سعید و مصلح محمد صالح، ۱۳۹۷، مرتبه‌پذیری مفهوم بلوغ و گونه های مسئولیت ناشی از آن در فقه مذاهب اسلامی، دو فصلنامه علمی – پِژوهشی فقه مقارن/ سال ششم / بهار و تابستان ۱۳۹۷/ صص ۱۷۵ – ۱۹۳ .
۱۶٫ الجصاص، أحمد بن علی،۱۴۰۵ هـ، أحکام القرآن، المحقق: محمد صادق القمحاوی ، دار إحیاء التراث العربی – بیروت، بیروت.
۱۷٫ الجوهری، اسماعیل بن حماد، ۱۴۰۷، الصحاح تاج اللغه وصحاح العربیه، دارالعلم للملایین، الطبعه: الرابعه، عدد الأجزاء: ۶، بیروت.
۱۸٫ الرازی، احمد بن فارس، ۱۳۹۹، معجم مقاییس اللغه، عبد السلام محمد هارون، دار الفکر، عدد الأجزاء: ۶، بیجا .
۱۹٫ السرخسی، شمس الأئمه، ۱۴۱۴هـ، المبسوط، دار المعرفه ، عدد الأجزاء: ۳۰ ، بیروت.
۲۰٫ الشهید الأول، ۱۴۱۱، اللمعه الدمشقیه، منشورات دار الفکر ، الطبعه: الأولى، قم .
۲۱٫ عبدالحمید عمر، احمد مختار، ۱۴۲۹، معجم اللغه العربیه المعاصره، عالم الکتب، الطبعه: الأولى، عدد الأجزاء: ۴، القاهره.
۲۲٫ العسکری ، أبو هلال، بیتا، الفروق اللغویه، دار العلم والثقافه للنشر والتوزیع، القاهره.
۲۳٫ العلامه الحلی، ۱۴۱۶، تذکره الفقهاء، ستاره ، الطبعه : الأولى، قم .
۲۴٫ فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله‏، ۱۳۷۳ ه. ش، کنز العرفان فى فقه القرآن‏، مرتضوى‏،تهران‏ .
۲۵٫ فاضل جواد، جواد بن سعید، ۱۳۶۵ ه. ش‏، مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام‏، نشر مرتضوى‏، تعداد جلد: ۴، نوبت چاپ: ۲، تهران‏ .
۲۶٫ الفراهیدی، خلیل ابن احمد، بیتا، کتاب العین، دار و مکتبه الهلال، عدد الأجزاء: ۸ ،بیجا.
۲۷٫ الفیروزآبادی، محمد بن یعقوب، ۱۴۲۶، القاموس المحیط، مؤسسه الرساله للطباعه والنشر والتوزیع، الطبعه: الثامنه، بیروت.
۲۸٫ الفیومی، احمد بن محمد، بیتا، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، المکتبه العلمیه،عدد الأجزاء: ۲ ، بیروت.
۲۹٫ القرطبی، محمد، ۱۳۸۴هـ، الجامع لأحکام القرآن، دار الکتب المصریه، ۲۰ جزءا، الطبعه: الثانیه، القاهره .
۳۰٫ قلعجی، محمد رواس و قنیبی، حامد صادق، ۱۴۰۸، معجم لغه الفقهاء، الطبعه: الثانیه، دار النفائس للطباعه والنشر والتوزیع، بیجا.
۳۱٫ الکاسانی الحنفی، ابوبکر بن مسعود، ۱۴۰۶، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، دار الکتب العلمیه، عدد الأجزاء: ۷، الطبعه: الثانیه، بیجا.
۳۲٫ الکیاهراسی، علی بن محمد، ۱۴۰۵، أحکام القرآن، المحقق: موسى محمد علی وعزه عبد عطیه، دار الکتب العلمیه، الطبعه: الثانیه، بیروت .
۳۳٫ الماوردی، أبوالحسن، ۱۴۱۹ هـ،، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی وهو شرح مختصر المزنی، المحقق: الشیخ علی محمد معوض – الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، دار الکتب العلمیه،عدد الأجزاء: ۱۹، الطبعه: الأولى، بیروت .
۳۴٫ المجددی البرکتی، محمد عمیم ،۱۴۲۴هـ، التعریفات الفقهیه، دار الکتب العلمیه، عدد الأجزاء: ۱، الطبعه: الأولى، بیجا.
۳۵٫ المحقق الحلی، ۱۴۰۹ ، شرائع الإسلام، تحقیق :السید صادق الشیرازی، أمیر، الطبعه : الثانیه، قم.
۳۶٫ المحقق الکرکی، ۱۴۰۸، جامع المقاصد و شرحه، تحقیق : مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث، المهدیه – قم.
۳۷٫ مقدس اردبیلى، احمد بن محمد، بیتا، زبده البیان فی أحکام القرآن‏، محقق: بهبودى، محمدباقر، مکتبه المرتضویه، تهران‏.
۳۸٫ مکی، أبومحمد، ۱۴۰۵، مشکل إعراب القرآن، مؤسسه الرساله ، عدد الأجزاء: ۲، الطبعه: الثانیه، بیروت.
۳۹٫ النیسابوری، مسلم، صحیح مسلم، بیتا، المحقق: محمد فؤاد عبد الباقی، دار إحیاء التراث العربی، عدد الأجزاء: ۵، بیتا.