از دیشب بدین‌سو چند پیامی از سوی دوستان در پیوند به نامه‌ای دریافت کرده‌ام که وزارت آموزش و پرورش کشور در آن، اجرای ترانه‌های ملی و میهنی توسط دختران بالاتر از سن دوازده را در مناسبت‌های عامه، ممنوع ساخته است.

پرسش دوستان این است که مبنای این نامه، انگیزه‌ی دینی برگرفته از نصوص و دیدگاه‌های فقهی‌ایست که صدای زن را عورت تلقی نموده است.

در این خصوص به‌گونه‌ی مختصر عرض باید کرد: هیچ نص صریح یا روایتی مبنی بر عورت بودن صدای زن در مصادر اولیه شریعت اسلامی وجود ندارد. تمام بحث‌های فقهی به‌آیه‌ی ۳۲ سوره‌ی احزاب بر می‌گردد که خداوند متعال در آن، خطاب به‌همسران پیامبر ص فرموده است: (‏ یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفاً). ‏ای همسران پیغمبر! شما مانند هیچ یک از زنان (عادی) نیستید. اگر می‌خواهید پرهیزگار باشید، (به گونه هوس‌انگیز) صدا را نرم و نازک نکنید تا بیماردلان چشم طمع به‌شما بدوزند. و بلکه به صورت شایسته سخن بگویید.

در پیوند به آیه‌ی فوق چند نکته قابل دقت است:
#یک: اول این‌که در آغاز آیه تصریح شده است: همسران پیامبر با سایر زنان در موضوع ایمان‌داری و تقوا فرق دارند. اگر دیگران صدای شان را در صحبت کردن با مردان نرم و نازک می‌کنند، برای شخصیت اخلاقی همسران پیامبر چنین کاری شایسته نیست.

#دو: تعبیر «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ» نشان می‌دهد که از مطلق حرف زدن در آیه، منع نشده و مطلق صدای زن عورت تلقی نگردیده است؛ بل‌که صدای نرم و نازکی‌که در دل‌های مردان بیمار اضطراب و تمایل به‌سوی زنان ایجاد کند، عورت و گناه پنداشته می‌شود.

#سه: در پایان آیت، توضیح داده شده که « وَقُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفاً» سخن شایسته و نیکوی زنان با مردان، یک ضرورت انسانی-اجتماعی است که نه عورت بوده و نه گناهی بر آن مرتب می‌شود.

#چهار: همان‌گونه که صدای نرم و نازک زن در برابر مرد گناه تلقی می‌گردد، صدای شهوت‌انگیز مرد در برابر زن نیز بدون هیچ‌گونه تفاوتی عورت و گناه تلقی می‌گردد. به‌خاطری‌که در امر تکلیف میان زن و مرد از منظر اسلام تفاوتی وجود ندارد.

#پنج: احکام شرعی معلول به‌علت است؛ در جایی‌که علت وجود داشته باشد، حکم وجود دارد، در جایی‌که علت منتفی باشد، حکم منتفی است. علت ممنوعیت تکلم زنان با مردان، گیرایی و شهوت‌انگیزی در تُن صدای زنان است. اگر علت فوق در تُن صدای مرد نیز به‌هنگام صحبت کردن با زنان وجود داشته باشد، عین حکم بر آن مرتب می‌شود.

دکتر قرضاوی می‌گوید: «هیچ دلیلی یا شِبه دلیلی از شارع مقدس در دسترس نداریم که صدای زن را عورت بداند. زنان عصر نبوت در حضور اصحاب، از رسول خدا سؤال می‌کردند. اصحاب به‌محضر امهات المؤمنین می‌رفتند و از آنان در باره‌ی قضایای اسلامی استفتا می‌نمودند. آنان پاسخ اصحاب را می‌دادند و با اصحاب به‌صحبت می‌پرداختند. هیچ‌کدام از اصحاب منکر چنین واقعیتی نبوده است».

در این‌جا دو حدیث متفق علیه را ذکر می‌نماییم که یکی مشروعیت تماشای بازی حبشی‌ها توسط عایشه همسر جوان پیامبر ص است و دیگری عدم ممنوعیت ترانه‌خوانی دختران در محضر آن‌حضرت ص است که در هردو حدیث، علت مقید به‌معلول گردیده است.

#یک: عایشه رض روایت نموده است: روزی مردم حبشه در مسجد نیزه‌بازی می‌کردند، رسول اکرم ص به‌منظور این‌که بازی را تماشا کنم، چادر خویش را به‌صورت پرده‌ای قرار داد و بر دروازه‌ی حجره‌ام ایستاد. من ازمیان شانه و گوش آن‌حضرت بازی را تماشا می‌نمودم. آن‌حضرت به‌خاطر من تا دیر توقف فرمود تا این‌که از تماشای آن منصرف شدم. صحیح البخاری، ج۷/ص ۳۸ شماره (۵۲۳۶).

#دو: عایشه رض می‌گوید: در یکی از ایام مِنا (عید قربان) ابوبکر بر من وارد شد، در حالی‌که دوکنیز در نزد من در حال دف زدن بودند و پیامبر جامه‌اش را بر سر کشیده بود. در این هنگام ابوبکر عصبانی شد و آن دو کنیز را سرزنش کرد. پیامبر ص سرش را از زیر بیرون کرد و فرمود: آنها را رها کن. این ایام ایام عید است. (صحیح البخاری، ج۲/ص۲۳ شماره (۹۸۷).

این دو روایت، دو نوع سرگرمی را بیان می‌کند که یکی از آن دف زدن (به‌احتمال زیاد با آوازخوانی) و دیگری تماشای بازی حبشی‌ها از سوی زنان است. اگر در این دو نوع سرگرمی نیز علت شهوت‌انگیزی متصور باشد، به‌یقین که مشروعیت آن زیر سؤال می‌رود.

اجرای ترانه‌های ملی و میهنی از سوی دختران دانش آموز به‌مناسبت‌های مختلف در مکتب و دانشگاه، نوعی سرگرمی تلقی می‌گردد که می‌تواند دارای دو رُخ مثبت و منفی یا دو انگیزه‌ی متفاوت باشد: یکی تحریک شهوانی بیماردلانِ هوس‌پرست و دیگری مجرد تفریح و سرگرمی برای اشتراک کنندگان.

ابن ماجه از عبدالله بن عباس نقل نموده است که عایشه رض یکی از دختران فامیل خود را به عروسی یک مرد انصاری درآورد. پیامبر اکرم ص از ایشان پرسید: آیا به این دختر هدیه‌ای دادید؟ گفت: آری. سپس فرمود: آیا کسی را همراه او فرستادید تا آواز بخواند؟ عایشه گفت: نه. پس آن‌حضرت فرمود: می‌دانید انصار مردمی هستندکه در میان شان آواز متداول و مروج است. چه خوب است که کسی را همراه ایشان بفرستید تا بگوید: «أَتَیْنَاکُمْ أَتَیْنَاکُمْ/ فَحَیَّانَا وَحَیَّاکُمْ». ما نزد شما آمدیم؛ پس به‌ما سلام و تبریک بگویید و ما هم به‌شما تحیت می‌گوییم.

از این احادیث و روایات دیگری‌که در این باب نقل گردیده است به‌صراحت دانسته می‌شود که اجرای ترانه‌های ملی و میهنی زنان به‌مناسبت‌های عروسی، جشن‌های دانش آموزی و تحصیلی بر مبنای اینکه اصل در اشیا اباحت است، مشروع است اما در جایی‌که علت‌ِ شهوت‌انگیزی و هوس‌رانی متصور باشد، تحت حکم «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ» آمده، نامشروع و گناه تلقی می‌گردد.