فصل اول

خبر

تعریفات

هر پدیده و موضوع اجتماعی ده‌ها تعریف دارد و دانشمندان هر یک از زاویه متفاوت تعریفات شان را ارایه می‌کنند، اما یک تعریف جامع از خبر را میتوان اطلاعاتی درباره وقایع جاری خواند.

چند تعریف از خبر، که توسط اندیشمندان ارایه شده است:

• هر عمل و اندیشه واقعی، که برای عده‌ی کثیری از خواننده‎گان جالب باشد؛ خبر گفته میشود.
• خبر، اطلاعات مربوط به یک رویداد یا اتفاق یا تحولی‌ است، که در جایی چاپ یا منتشر می‌شود. در واقع خبر، گزارشی از روی‌دادهاست که دارای یک یا چند ارزش خبری است.
• خبر، گزارش واقعیت‌ها است، اما هر واقعیتی را نمی‌توان خبر نامید. مانند اعلان؛ که واقعیت است اما خبر شمرده نمیشود.
• خبر، پیامی‌ است که احتمال صدق و کذب در آن وجود دارد. خیلی از خبرها به نشر می‌رسند، اما روز بعد یا مدتی بعد تکذیب می‌شوند.
• خبر را گزارش می‌خوانـند. در ایـن تعریـف، خبـر پیـام نامیـده می‌شود.
• خبر، الزاماً گزارش روی‌داد جاری نیست. چرا؟ زیرا که ممکن است که جنبه‌های تازه‌ای از یک روی‌داد کهنه و قدیمی و به عبارت دیگر زوایای جدیدی، از آنچه را که در گذشته رخ داده است، آشکار کند و به یک موضوع قدیمی، یک وجه تازه خبری بدهد.
• خبر، روی‌دادی‌ است؛که قرار است اتفاق بیافتد. خبرهایی نظیر اینکه فردا برف خواهد بارید، امتحان سراسری هفته آینده برگزار می‌شود و یا سمینار آموزشی امروز برگزار شد، از جمله خبرهایی‌اند که مشمول تعریف فوق قرار می‌گیرند.
• خبر، اطلاعاتی مربوط به آنچه رخ داده است؛ میباشد.
• خبر، مجموعه‌ای از لغات و عباراتی‌ است؛ که وقوع یا انجام کاری را اطلاع دهد.
• خبر، گزارش یک روی‌داد است.
• خبر، آنچه را که یک گزارشگر می‌نویسد؛ است.
• خبر، موضوع جاری روز است، که به علت جالب بودن و جلب مخاطبان در رسانه منتشر می‌شود.
• خبر، نقل واقعی و عینی حوادث جاری مهم است،که در رسانهها منتشر می‌شود و مورد توجه خواننده‌گان قرار می‌گیرد.
• خبر، نخستین گزارش از یک حادثه با معنا است، که مورد توجه عامه قرار می‌گیرد.
• خبر، انتشار منظم جریان وقایع و آگاهی‌ها و دانش‌های انسانی و نقل عقاید و افکار عامه است.
• خبر، نقل ساده و خالص وقایع جاری است.
• خبر، اعلام و بیان جالب زنده‌گی اجتماعی و نقل عقاید و افکار عامه است.
• خبر، مردم است.

ر خبر، نتیجه شیوه‌های اطلاع رسانی است، که روزنامه‌نگاران آنها را به‌کار می‌گیرند.

• خبر، مادهی اولیه رسانه است.
• خبر، محصول جهان سیاسی و اجتماعی است، که آن را گزارش می‎دهد.

برای خبر معناهای لغوی و اصطلاحی نیز وجود دارد.

۱ – در لغت به معنی آگاهی، اطلاع، اتفاق، حادثه آمده است.

۲ – در اصطلاح سخنی است، که به طور ذاتی احتمال راست یا دروغ بودن را بپذیرد.

عناصر خبر

خبر روی‌دادی است، که در زمان یا زمان‌هایی در مکان یا مکان‌هایی توسط فرد یا افرادی به دلیل یا دلایلی و به شیوه‌ای اتفاق افتاده است. نویسندهی خبر برای انتقال درست مضمون هر رویداد، باید شش عنصر کلیدی را در تنظیم آن در نظر داشته باشد.

نخست به چند نوشته زیر توجه کنید:

رفت.

لیلا رفت.

لیلا بازار رفت.

لیلا امروز بازار رفت.

لیلا امروز برای خرید تکه به بازار رفت.

لیلا امروز برای خرید تکه برای ساختن لباس مکتب به بازار رفت.

لیلا امروز برای خرید تکه برای ساختن لباس مکتب با تاکسی احمد به بازار رفت.

شما در اتاق تان نشسته مصروف تماشای تلویزیون هستید، برادر کوچک‌تان آمده میگوید “رفت.” شاید اولین واکنش شما در برابر این خبر پرسشی باشد و بگویید که “کی” رفت؟ اما اگر برادر کوچک شما بگوید که “لیلا رفت.” نام شخص از پرسش شما حذف می‌شود و می‌پرسید که “لیلا خواهرمان کجا” رفت؟ اما اگر به شما گفته شود که “لیلا امروز بازار رفت.” باز شما خواهید پرسید که “چرا”؟ و به همین ترتیب اگر برادرتان بگوید که “لیلا امروز برای خرید تکه برای ساختن لباس مکتب به بازار رفت.” شاید با یک پرسش آخری که “چه‌طور رفت”؟ باقی بماند و اگر برادر بگوید که “لیلا امروز برای خرید تکه برای ساختن لباس مکتب با تاکسی احمد به بازار رفت”؛ مکالمه را تکمیل شده یافته و به تماشای تلویزیون ادامه دهید. با این مثال می‌توانیم، بدانیم که یک خبر از عناصری تشکیل شده، و خبر کامل آن است تا همه عناصر خبری را در خود داشته باشد.

عناصرتشکیل دهنده خبر را در ادبیات روزنامه نگاری سه “چ” و سه “ک” می‌گویند. یا در انگلیسی پنچ W و یک H

سه ک و چ عبارتند از:

کی، یعنی چه کسی؟

کی، یعنی چه وقتی؟

کجا؟

چه، یعنی چه چیزی؟

چرا، به مچه علتی؟

چه‌طور، چه‌گونه یا به چه وسیله‌ایی؟

این شش عنصر، تشکیل دهنده اطلاعات مخاطب دربارهی خبراند. بنابر این باید شش عنصر در متن گزارش درباره‌ی واقعه وجود داشته باشد تا گیرنده به آگاهی کامل نسبت به خبر دست پیدا کند. البته برخی خبرها یا گزارش‌های خبری، ممکن است یک یا دو و حتی سه مورد از این عناصر را نداشته باشند.

به این اخبار توجه کنید:

دنیس موناسترسکی وزیرداخله اوکراین، همراه با هفده تن از همراهانش روز چهارشنبه، ۲۸ جدی ۱۴۰۱ خورشیدی، در اثر سقوط یک فروند چرخ‌بال در نزدیکی شهر کییف، پایتخت آن کشور جان خود را از دست داد.

کی؟ دنیس موناسترسکی وزیرداخله اوکراین همراه با هفده تن از همراهانش.

کی (چه وقت)؟ روز چهارشنبه ۲۸ جدی ۱۴۰۱.

کجا؟ نزدیکی شهر کییف.

چه؟ جان باختن وزیر داخله اوکراین.

چرا؟ چرخ‌بال سقوط کرد.

چه‌طور؟ در بین سرنشینان چرخ‌بال سوار و چرخ‌بال سقوط کرد.

یا روز جمعه ۹ جدی ۱۴۰۱ مطابق ۳۰ دسامبر ۲۰۲۲ میلادی باشگاه النصر عربستان سعودی اعلام کرد، که کریستیانو رونالدو، فوتبالیست برجسته‌ی پرتگالی، با امضای قراردادی سه ساله تا سال ۲۰۲۵ به این باشگاه پیوست.

کی؟ کریستیانو رونالدو.

کی؟ جمعه ۹ جدی.

کجا؟ عربستان سعودی.

چه؟ پیوستن به باشگاه فوتبال النصر عربستان سعودی.

چرا؟ نمیدانیم.

چه‌طور؟ به اساس امضای یک قرار داد.

کی یا چه کسی

فرد یا افرادی که در ایجاد یک خبر نقش دارند، باید معرفی شوند. عنصر خبری که یا چه کسی به عوامل مربوط به خبر اعم از عواملی حقیقی و حقوقی ارتباط دارد.

کَی یا چه وقت

عنصر خبری کَی یا چه زمانی، به زمان وقوع رویداد اشاره دارد. انتشار به موقع خبر از مهم‌ترین عوامل موفقیت یک خبر و جذب مخاطبان بیشتر است. عنصر خبری کَی، همراه ارزش خبری تازه‌گی؛ به زمان وقوع رویداد ارتباط دارند. پس خبرنگارها باید به اضافه تلاش برای تهیه یک خبر مناسب با اطلاعات مستند، به تازه‌گی و سرعت انتشار آن نیز توجه ویژه داشته باشند.

کجا

عنصر خبری کجا، به محل وقوع رویداد اشاره دارد. مانند در کدام شهر سیل آمده و یا محل انفجار کجا بوده است؟ توجه باید نمود که به اضافه اینکه، با ذکر محل وقوع رویداد، اطلاعات گفته شده در خبر مستند سازی خواهد شد؛ بلکه به دلیل دارا بودن عنصر خبری مجاورت جغرافیایی برای مخاطب که محل زنده‎گی او به محل رویداد نزدیک است، مهم خواهد بود.

چه

عنصر خبری چه، به معنای چه چیزی به ارزش‌های خبری دربرگیری، برخورد، بزرگی و عجیب و استثنایی اشاره دارد. این چه می‌تواند وقوع سیل، زلزله، انفجار، جنگ، صلح، مسابقه ورزشی،‌ جشنواره، برگزاری انتخابات و دیگر موارد باشد.

چرا

عنصر خبری چرا، به چرایی رویداد مربوط است یعنی اینکه دلیل وقوع یک رویداد چیست؟ البته در بسیاری از مواقع علت بروز یک رویداد یا حادثه، حداقل در اوایل وقوع آن مشخص نیست. مانند در پی سانحه سقوط هواپیما، دست‌کم در روزهای نخست علت وقوع حادثه سقوط مشخص نیست؛ تا زمانی که تحقیقات بیشتری انجام شود. یا در پی قتل فردی، قاتل یا قاتلین و دلیل قتل در روزها و هفته‌های اولیه مشخص نیستند. این‌جاست که خبرنگار باید پیگیر ماجرا باشد و انتشار خبر را تنها به اعلام خبر قتل یا سانحه محدود نکند، و در روزها و هفته‌های آینده با پیگیری علت رخ دادن حادثه؛ اطلاعات تکمیلی را در سریع‌ترین زمان ممکن و با اطلاعات مستند در اختیار مخاطبان قرار دهد. بسیاری از خبرها نمی‌تواند چرا، داشته باشند. به‌طور مثال اگر خبر بنویسید که محمد اشرف غنی رییس جمهوری اسلامی افغانستان به ساعت ۰۲:۴۵ بعد از ظهر تاریخ ۲۴ اسد ۱۴۰۰ خورشیدی مطابق ۱۵آگست ۲۰۲۱ میلادی با جمعی از همکاران نزدیک‏اش توسط چرخ‏بال ها از ارگ ریاست جمهوری فرار کرد.

یافتن جواب به این چرا آسان نیست.

چه‌طور یا چه‌گونه

عنصر خبری چه‌گونه، یعنی به چه‌گونه‌‎گی بروز یک رویداد و جنبه‌های توصیفی آن اشاره دارد. به‌خاطر داشته باشید که در خبرهای تلویزیون به دلیل تصویری بودن آن‌ها، بیان این عنصر چندان ضرورتی ندارد؛ چون مخاطبان شاهد تصاویر هستند. اما در رسانه‌های چاپی و رادیو، به دلیل تصویری نبودن آن‌ها، خبرنگار باید تا حد ممکن و بدون اشاره به موارد غیرضروری در بیان عنصر خبری چه‌گونه تلاش کند.

ادامه دارد…