فصل سوم

اصول سوالات

در طراحی سوال برای یک پرسش‌نامه با هدف شناخت افکار عامه باید چند اصل مهم را مدنظر داشت.

اصل تکامل

سوال باید کامل باشد و به‌گونه‌ای طراحی شود که برای پاسخ‌گو سوالات مجددی را ایجاد نکند. مانند، نظرتان راجع به مذاکرات صلح چیست ؟ این سوال کامل نیست چون مشخص نمی‌کند سوال در ارتباط با کدام موضوع است، مذاکرات صلح فلسطینی‌ها و اسرائیل، مذاکرات ایالات متحده امریکا و کوریای شمالی؟ و . . پس سوال را باید کامل پرسید.

اصل ترتیب

در این قسمت باید مشخصات زیر در نظر گرفته شود:

• سوال باید دارای منطق مشخص بوده و از این طرف به آن طرف نباشد. یعنی سوال با نظم و ترتیب خاصی طراحی شود و با هم ارتباط داشته باشد. مانند متاهل هستید؟ چندطفل دارید؟ آیا کار می‌کنید؟ در کجا کار می‌کنید؟ درآمد ماه‌وارتان چند است؟
• سوال از مسایل ساده به موضوعات حساس و ریشه‌دار یا عمقی مسیر داشته باشد.
• سوال باید با مخاطب ارتباط برقرار کند و سپس سوالات اساسی پرسیده شود تا پاسخ مورد نظر دریافت گردد.
• سوالاتی که حساسیت ایجاد می‌کنند باید در انتها و یا نزدیک به آخر پرسیده شوند. مانند این که اگر پرسیده شود که عاید یا معاش ماه‌وارتان چند است؟ اگر در اول پرسش‌نامه طرح شود پاسخ گرفته نمی‌شود .

اصل صراحت

به‌صورت دقیق مشخص شود که از پاسخ‌گو چه پاسخی انتظار میرود. یعنی سوال بسیار مغلق و پیچیده نباشد که نه مصاحبه شونده بداند که منظور پرسش‎گر چیست و نه این‌که بعد از پاسخ مجبور چندین بار آن‌را به‌دقت مطالعه کرد تا جواب اصلی را دریافت گردد.

اصل ساده نویسی

همه مخاطبین آن را بفهمند، یعنی در حد متوسط سطح فکری و سواد جامعه طراحی شود؛ چون مصاحبه شونده‌گان از هر طیف و طبقه مردم می‌باشند و برای عده‌ای از مردم سوالات تخنیکی قابل فهم نمی‌باشد. اگر سوالات تخنیکی درج پرسش‌نامه می‌باشد باید قبل از مصاحبه به مصاحبه شونده واضح و تشریح گردد که معنی پرسش چیست؟ تعدادی از پرسش‌ها را نمی‌شود ساده ساخت ولی اگر مصاحبه شونده از میان عام مردم با سواد کم‌تر باشد باید در قسمت ارایه     پرسش‌ها دقت کرد.

اصل اختصار

مکمل اصل ساده‌نویسی است. سوال باید کوتاه باشد و چند موضوع را در یک سوال قرار داده نشود. مانند سوالات ژورنالیستی که در آن گفته شده یک مصاحبه کننده نباید چند پرسش را در یک سوال بگنجاند، چون مخاطب احتمال دارد یک پرسش را جواب دهد و پرسش دوم یا سایر پرسش‌ها به  حافظه‌اش نماند و یا از پاسخ دادن طفره رود.

اصل بی‌طرفی

سوال طوری طراحی نشود که به مخاطب پاسخ هم تلقین شود یا به‌صورتی مصاحبه کننده آن‌را سوالات مغرضانه تلقی نماید، بل‌که در راه استعمال لغات، جملات و شیوه پرسش سوال دقت لازم به‎کار است. اما در اخیر باید یادداشت نمود که بیش‌تر مردم توجه زیادی به نظرسنجی نمی‌نمایند و بیش از چند دقیقه وقت خویش را صرف جواب دادن و یا پر کردن اطلاعات نمی‌کنند یا حداقل
می‌توان گفت با انگیزه زیاد این کار را انجام نمی‌دهند.

پایان