محمداشرف‌غنی رییس‌جمهوری افغانستان در یک سفرِ از پیش اعلام ناشده، روز شنبه به ولایت هرات در غرب کشور رفت. سفر آقای غنی به دنبال ناامنی‌ها و مشکلات حکومتی در این شهر صورت گرفت که در روزهای اخیر اعتراض‌های گستردۀ مردمی را باعث شده بود.
هرات هرچند در ده سال گذشته با نابسامانی‌های گسترده‌یی به‌ویژه در عرصۀ امنیتی روبه‌رو بود، ولی این مشکلات در هفته‌های اخیر به‌شدت رو به افزایش گذاشت. به دنبال قتل مرموز عزیزالله نجفی، روحانی سرشناس و عضو پیشین شورای ولایتی هرات، اعتراض‌های گسترده در این شهر به‌وجود آمد و باعث شد که شهروندانِ هرات خواهان توجهِ دولت مرکزی به وضعیتِ این شهر شوند. رییس‌جمهوری پس از رسیدن به هرات و گفت‌وگو با اقشار مختلف، در یک تصمیم کم‌سابقه، دست‌کم سی تن از مقام‌های هرات را از وظایف‌شان سبک‌دوش کرد. در این میان، آقای غنی روسای معارف، گمرک، دادستانی و نفت و گاز را به دلیل غفلت‌کاری به دادگاه معرفی کرده است. در همین حال، فرماندهان پولیس پانزده ولسوالی را نیز برکنار کرده است.
در سیزده سال گذشته این کم‌سابقه‌ترین برخورد رییس‌جمهوری با یک ولایت بوده است. آقای غنی به شهروندانِ هرات وعده داده که اقدام‌های فوری را برای تأمین امنیت و بهبود وضعیت اقتصادیِ این شهر انجام خواهد داد. او هم‌چنین وعده سپرده که والی جدید هرات را در کم‌ترین زمان ممکن معرفی می‌کند.
در این‌که هرات در سیزده سال گذشته محلِ قدرت‌نمایی‌های برخی مقام‌ها و از جمله دولت مرکزی بوده، جای شک نیست. هرات به دلیل ظرفیت‌های اقتصادیِ خود همواره مورد توجه بوده است و به همین دلیل، نوعی ساختار مافیایی در آن شکل گرفته که نمی‌گذارد وضعیت تغییر کند. والی‌های زیادی به هرات با پیام تغییر آمدند، اما دیری نگذشت که یا خود به عامل فساد تبدیل شدند و یا در برابرِ مافیای سیاسی و اقتصادی زانو زدند.
هرات در ده سال گذشته شرایط مساعدتی نداشته است. از اختطاف‌های سازمان‌یافته گرفته تا فساد و ناامنی، شهروندان هرات را به ستوه آورده است. به گفتۀ رییس اتاق‌های تجارت هرات، ۱۵۰ کارخانه‌دار و بازرگان، ظرف دوماه گذشته سرمایه‌های خود را از هرات بیرون کرده‌اند. شهرک صنعتی هرات که زمانی از آن به عنوان قطب اقتصادی افغانستان نام برده می‌شد، حالا در حال رکود و ورشکسته‌گی قرار دارد. زمانی در این شهرک نزدیک به چهارصد کارخانۀ تولیدی فعالیت می‌کرد که به شرکت‌هایی از سراسر افغانستان تعلق داشت، اما حالا گفته می شود که این رقم به چیزی زیر پنجاه کارخانه تقلیل یافته است.
هرات در ده سال اخیر، شهر زدوبندهای سیاسی و اقتصادی بوده است؛ شهری که سیاست و اقتصاد در آن به گونۀ مافیایی عمل کرده است. ساختار اجتماعی هرات، فرصت چنین وضعیتی را فراهم کرده بود. هرات همواره تلاش کرده که دستی دور بر آتش داشته باشد و شاید به همین دلیل همواره مورد سوءاستفادۀ قدرت‌طلبان قرار گرفته است. قدرت‌های موجود در هرات نیز از این قاعده مستثنا نیستند. این افراد ضمن این‌که در میان خود خصومت و دشمنی دارند، از دیگران نیز برای تشدید دشمنی‌ها استفاده‌های ابزاری می‌کنند. یکی به نام دین، دیگری به نام ارزش‌های جهادی و سومی به نام روشن‌فکری از هرات باج می‌ستانند.
هرات روی خط سرخ بوده و این مورد بدون دست‌هایی در کابل میسر نمی‌شد. در هرات سه تن که به سه جناح مختلف تقسیم شده‌اند، قدرت اصلی را در اختیار دارند. خانواده‌ها و افراد نزدیک به این سه تن، شاهرگ‌های سیاسی و اقتصادی هرات را تصرف کرده‌اند. این وضعیت بدون تردید می‌تواند عامل ناامنی، اغتشاش و نابسامانی‌های سیاسی و اجتماعی شود.
هرات قربانی مافیای کابل و خودش است. به‌صراحت باید گفت که آن‌چه که در روز شنبه در این شهر اتفاق افتاد، چیز غیرمنتظره‌یی نبود. روزی باید این عقده می‌ترکید و خود را برملا می‌کرد. آن‌چه که در هرات اتفاق افتاد و باعث برکناری حدود سی تن شد، عقده‌یی بود که طی سالیان در این شهر تراکم کرده بود. اما این اقدام رییس‌جمهوری چه‌قدر می‌تواند برای هرات و حتا دیگر شهرهای کشور موثر باشد؟
مشکل است که در حال حاضر نسبت به تصمیم رییس‌جمهوری قضاوتِ دقیق و عادلانه صورت گیرد؛ اما بدون شک حرکت آقای غنی بیشتر به یک نمایش شبیه بوده تا اصلاحات ساختاری و دوام‌دار در یک ولایت. فکر می‌شود که آقای غنی نگرانی‌هایی نسبت به وضعیتِ هرات داشت و به همین دلیل تصمیم گرفت به این شهر برود. اقدام آقای غنی شاید در نظر اول بسیار انقلابی و موثر تلقی شود، ولی باید اذعان کرد که مافیای موجود در هرات آن‌قدر سخت‌جان هست که بتواند از چنین آزمونی موفق بیرون شود. مافیای هرات تنها در یک حلقه و تعداد معینی از افراد خلاصه نمی‌شود. این مافیا از کابل آغاز می‌شود و تا بدنۀ ساختار اداری و حکومتیِ هرات گسترش می‌یابد. تا زمانی که نتوان ریشه‌های مافیای موجود در هرات را هدف قرار داد، با حرکت‌هایی از این دست نمی‌توان موفق به ایجاد تغییرات بنیادی در این شهر شد.