مرکز خبرنگاری تحقیقی “پیک” این گزارش را به روزنامه ماندگار فرستاده است.
کابل – ۶ عقرب ۱۳۹۴

نیروگاه برق تره خیل در کابل، حتا یک درصد از نیازمندی پایتخت کشور را تأمین نمی‌کند.
این نیروگاه، یکی از چهار منبع تولید انرژی برق، نوع “دیزلی” در کشور به شمار می‌رود که در تابستان ۱۳۸۶ خورشیدی با هزینۀ بیشتر از ۳۳۵ ملیون دالر کُمک ایالات متحد امریکا با ظرفیت بیش از ۱۰۰میگاوات در منطقه تره خیل در شرق کابل ساخته شده است.
اما با وجود این هزینه و سرمایه‌گذاری هنگفت، تولید و استفادۀ سالانه از این نیروگاه رو به کاهش است. چنانکه در سال گذشته، حتا یک در صد از نیازمندی برق کابل را، تأمین نکرده است.
نهاد موسوم به “سیگار” یا بازرس ویژۀ امریکا برای بازسازی افغانستان که از کُمک‌های مالی ایالات متحد امریکا در افغانستان نظارت و بازرسی می‌کند، از کاهش چشمگیر تولید برق، خرابی دستگاه و غیرفعال ماندن این نیروگاه در چند سال اخیر، اظهار نگرانی کرده است.
اما شرکت برشنا، ادعای خرابی یا غیرفعال بودن نیروگاه برق تره خیل را نادرست می‌داند.
مسوولان شرکت برشنا، می‌پذیرند که این نیروگاه به کُمک مالی امریکا به هدف تأمین انرژی برق کابل ساخته شده و تا هم اکنون، بدون هیچگونه عوارض تخنیکی فعال است و تنها در صورت قطع شدن برق وارداتی، مشکلات فنی و یا حالت های فوری مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما بیشتر به دلیل پُرهزینه بودن، از آن استفاده نمی شود.
وحیدالله توحیدی، سخنگوی شرکت برشنا می‌گوید:
“یک کیلووات برق دیزلی نیروگاه تره خیل، شش تا هفت برابر گرانتر از برق وارداتی و آبی تمام می شود و به همین دلیل هزینه ی بالا و بدون حالت فوری، هیچ نیازی به فعالیت دوامدار آن نداریم.”
به گفته آقای توحیدی، تنها در مدت یک و نیم ماه سال جاری به دلیل قطع شدن برق وارداتی در کابل، بیشتر از چهارملیون دالر برای خریداری تیل در نیروگاه تره خیل به مصرف رسیده که این مقدار هزینه از توان این شرکت و مردم کابل، خیلی بالاست. درحالی‌که نیمی از برق موجود در بدل سه تا پنج افغانی هرکیلووات به شهروندان عادی و خانه های رهایشی توزیع می شود.
وی همچنان می‌افزاید که قرار است، عواید سالانۀ شرکت برشنا در پروژه‌های بدیل نیروگاه‌های دیزلی، یعنی ساخت و ایجاد بندهای کوچک برق آبی در ولایت های شرقی و جنوب شرقی کشور به مصرف برسد.
در حال حاضر، بسیاری از شهروندان کشور در این مناطق، از برق دیزلی و حرارتی با هزینه ی پرداخت ۱۵ تا ۳۰ افغانی در بدل هر کیلووات برق استفاده می کنند.
یافته‌های مرکز خبرنگاری پژوهشی “پیک”، از داده‌های معلوماتی منابع رسمی در پنج سال گذشته، نشان می‌دهد که با موجودیت ۱۲ بند برق آبی خورد و کلان در پایتخت و برخی از ولایت‌ها که کمتر از ۲۰ درصد کُل انرژی برق موجود کشور را تأمین می‌کند؛ هنوز هم در ۱۳ ولایت به شمول پایتخت کشور، از برق دیزلی استفاده می‌شود.
ولایت قندهار با تولید سالانه بیش از ۶۰ ملیون کیلووات برق در ساعت، بیشترین تولید و مصرف انرژی برق دیزلی را در مقایسه با سایر ولایت‌های کشور دارد؛ اما برعکس در ولایت‌های تخار، لغمان و ننگرهار، تولید و مصرف برق دیزلی به دلیل هزینۀ بالا و دسترسی به برق آبی و وارداتی، به صفر رسیده است.
داده های معلوماتی وزارت انرژی و آب، نشان می‌دهد که در مقایسه با سال گذشته، تولید و مصرف برق دیزلی در سرتاسر کشور، دست کم تا ۲۰ درصد کاهش یافته است.
بالا بودن هزینه و افزایش برق وارداتی با هزینه ی کمتر، از عوامل مهم این کاهش دانسته شده است.
برخی از شهروندان کابل نیز، استفاده از برق دیزلی را افزون بر هزینه ی بالا، برای سلامت محیط زیست مُضر می دانند و می گویند که با موجودیت مطمئن برق آبی یا وارداتی، نیازی به برق دیزلی ندارند.
محمد ظریف یکتن از باشنده‌گان ناحیه دوم شهر کابل می‌گوید:
“با افزایش برق وارداتی، واقعاً استفاده از جنراتور درشهر کابل کمرنگ شده؛ اما هنوزم در وقت‌های پرچوی، قابل استفاده است.”
برخی از نهاد های غیردولتی و موسسات ملکی و نظامی خارجی در پایتخت و بسیاری از ولایت ها نیز، به دلیل نبود برق ثابت و دوامدار در سراسر کشور، از برق دیزلی و جنراتور های کلان با هزینه ی بالا استفاده می کنند.
در حالی که افغانستان، منابع سرشاری برای تولید انرژی برق، مانند آب، گاز، ذغال سنگ، باد و خورشید را در اختیار دارد؛ اما با وجود این همه، تا هنوز بیشترین انرژی برق در این کشور، از کشور های ایران، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان وارد می شود.
یافته‌های “پیک” از آخرین داده های معلوماتی سال ۲۰۱۴ منابع رسمی، نشان می‌دهد که از هر چهار شهروند افغانستان، سه تن از برق وارداتی و باقی از منابع داخلی آبی، حرارتی و دیزلی استفاده می‌کنند.
شرکت برشنا، از افزایش صدها میگاوات برق وارداتی دیگر از کشورهای همسایه به شبکه برق کابل خبر می‌دهد و اُمیدوار است که به زودی همۀ شهر کابل را از انرژی برق بهره‌مند سازد و حتا خط امتداد لین های وارداتی را به شبکه های مرکزی و جنوب شرقی کشور نیز وصل کند؛ اما برخی از آگاهان امور اقتصادی، سرمایه گذاری برمنابع آبی را، منحیث بدیل بنیادی و اَبدی برای پایان بحران انرژی برق در کشور، تأکید می کنند.
استاد صیاد آگاه مسایل اقتصادی و آموزگار دانشگاه کابل به این باور است که در صورت مدیریت بهتر آب‌های کشور و ایجاد بندهای برق آبی در مناطق مختلف کشور، افغانستان نه تنها مصرف کننده، بل صادر کنندۀ انرژی برق در منطقه، نیز خواهد بود.
اما مسوولان شرکت برشنا، تأکید دارند که تا مرحلۀ خودکفایی از برق آبی تولید داخلی، نیروگاه های برق دیزلی به حیث یک منبع ریزرفی در کشور، یک ضرورت است و تنها در حالت های فوری (اضطراری) قابل استفاده خواهد بود؛ اما در حال حاضر، یگانه بدیل ارزان برای کاهش برق دیزلی، برق وارداتی است.
هرچند گفته می‌شود، نبود امنیت و ثبات در افغانستان زمینه‌های سرمایه گذاری را در این کشور، با چالش رو به رو ساخته و دولتمردان نیز، همواره نبود امنیت را دلیل اجرایی نشدن طرح‌های کلان اقتصادی به ویژه در زمینه تولید انرژی عنوان می‌کنند، اما باورها بر این است که حامیان و هم پیمانان بین‌المللی افغانستان نیز نخواسته اند که‏ برای ریشه‌کن کردن فقر و رشد توسعۀ اقتصادی افغانستان، کار بنیادی کنند. با این همه، هنوز فرصت‌هایی فراروی افغانستان باقی است و انتظار آن می‌رود که مسوولان دولت، بیش از این فرصت‌ها را از دست ندهند و به کاهش وابستگی‌های این کشور بیاندیشند.