اشاره: انتخابات ریاست‌جمهوری در ششم میزان با چالش‌های زیاد مواجه شد. ادعاهای مبنی بر وجود تقلب، ناکارایی دستگاه‌های انگشت‌نگاری و بسته بودن برخی محلات رأی‌دهی و میزان پایین اشتراک مردم از چالش‌های این انتخابات عنوان شده است.
نهادهای ناظر انتخاباتی نیز گفته‌اند که چالش‌های در انتخابات ریاست‌جمهوری و کمرنگ بودن اشتراک مردم در این روند وجود داشته است و این مشروعیت انتخابات را به پرسش مواجه می‌سازد. کمیسیون انتخابات گفته است رأی‌ بدون بایومتریک قابل شمارش نیست، اما برخی از تکت‌های انتخاباتی در دو روز گذشته در نشست‌های جداگانه خود را پیروز میدان خواندند. تیم ثبات و همگرایی به رهبری داکتر عبدالله و دولت‌ساز به رهبری دکتر غنی گفته اند که در انتخابات پیروز هستند. اما آیا این سخنان و موضع‌گیری‌ها به معنای بحرانی وضعیت نیست؟ این پرسش‌ و پرسش‌های دیگر را با حبیب‌الله شینواری، مسوول برنامه‌های موسسۀ انتخابات و شفافیت افغانستان (ایتوا) در میان گذاشتیم که حاصل آن را می‌خوانید.

—————————–

* آقای شینواری! سطح پایین اشتراک مردم در انتخابات حکایت از چه دارد؟
عوامل متعددی در پشت این موضوع نهفته است، کمرنگ بودن آگاهی‌دهی از روند انتخابات در زمان معین آن توسط کمیسیون‌ انتخابات و نبود تشویق و ترغیب مردم به اشتراک در انتخابات، همچنان نبود و کمبود کارزارهای برنامه محور نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری تأثیر منفی روی این بحث گذاشت است. بیشتر نامزدان کارزارهای انتخاباتی سراسری با برنامه نداشتند. ظاهراً برنامه‌های کماپنی نامزدان با تهمت زدن و حملات لفظی بالای تیم‌های رقیب خلاصه می‌شد. فقدان برنامه‌ها و نبود منشورهای انتخاباتی منظم و روشن و طرح‌های عملی برای مردم از دیگر موضوعات بود که سبب شد تا روی اشتراک مردم در انتخابات تأثیر منفی بگذارد.
مورد سومی هم، ناامیدی و دل‌سردی مردم از انتخابات پارلمانی سال گذشته بود که اعلام نتیجۀ آن در مدت ۷ ماه طول کشید، رأی مردم گُم شد و نام مردم در فهرست رأی‌دهنده‌گان وجود نداشت، مورد چهارم هم برگزار نشدن انتخابات شورای ولایتی و ولسوالی‌های بود.
همچنان، مواردی چون تهدید‌های امنیتی در روز انتخابات و پخش شب‌‌نامه‌های از طرف تروریستان سبب هراس و ترس مردم از اشتراک در روند انتخابات شد.

*دلیل این‌که انتخابات‌های افغانستان یکی به دنبال دیگر بحرانی‌تر می‌‎شوند و کمیسیون‌ها نمی‌توانند از گذشته درس بگیرند و برای بهبودی آینده کار کند در چیست؟
یکی از دلایل مربوط به ظرفیت کمیسیون‌ها می‌شد که نتوانستند که از ظرفیت‌های موجود برای فراهم کردن زمینه بهتر اشتراک مردم استفاده کنند و یا اهمیت این بحث رادرک کنند، کمیسیون با راه‌اندازی تبلیغات در قریه و قصبات از طریق افراد و گروه‌های تأثیرگذار می‌توانست مردم را ترغیب به شرکت در انتخابات کند، اما کمیسیون انتخابات در پهلوی این بی‌برنامه‌گی تنبلی بود و سبب شد تا سطح اشتراک مردم پایین بیاید. اگر کمیسیون انتخابات فهرست رأی‌دهنده‌گان مراکز و محلات رأی‌دهی را در تمام ولایت‌های منتشر می‌کرد، سهولت بیشتر برای آگاهی‌دهی و اشتراک مردم فراهم می‌شد؛ چون زمانی یک فرد از یک قریه در مرکز رأی‌دهی خود پیش از انتخابات نام خود در فهرست رأی‌دهند‌ه‌گان می‌دید، به تعداد زیاد از باشنده‌های همان قریه آگاهی می‌داد. اگر کمیسیون انتخابات این کار را انجام می‌داد، شاید میزان اشتراک مردم به مراتب بیشتر و بلندتر می‌بود.

*آیا می‌توانیم مطمین باشیم که انتخابات شش میزان منجر به یک نتیجۀ مطلوب ‌شود؟
از آنجایی که میزان اشتراک کننده‌گان اندک بود، نظم و دسپلین نیز بهتر بود و شمارش آرای محلات نیز نسبت به انتخابات‌های گذشته در فرصت اندک تمام شد، فهرست رأی دهنده‌گان به اساس حروف الفبا تعین شده بود، اما مشکلات در فهرست رأی‌دهنده‌گان و بایومتریک وجود داشت، کمیسیون انتخابات فیصله کرد که رأی بدون بایومتریک شمارش نمی‌شود، پُر شدن صندوق‌های رأی‌دهی نیز ار چالش‌های عمده است این سخن کمیسیون انتخابات را به چالش مواجه کرده است. کمیسیون انتخابات به ۵ هزار و ۳۷۳ مرکز رأی‌دهی مواد حساس فرستاده بود، ۴ هزار ۹۰۰ مرکز رأی‌دهی در روز انتخابات باز بود که این پرسش برانگیز است، در بیشتر از ۱هزار ۴۰۰ مرکز رأی‌دهی مواد حساس به نفع کدام نامزد استفاده شد. نهادهای ناظر نگرانی دارند که از این مواد حساس چگونه و به نفع چه کسی استفاده شده است. همچنان کمیسیون شکایات انتخاباتی نیز از حلاجی و جداسازی رأی سفید از سیاه در چنین حالت عاجز خواهد ماند. برخی صندوق‌های به نفع یک نامزد مشخص پُر شده است، اما کمیسیون نمی‌تواند این آرا را پاک‌سازی کند.
همچنان اشکال قانونی در این مورد وجود دارد، در قانون جدید انتخابات به کمیسیون مستقل انتخابات حق داد شده که در صورت کمیسیون شکایات انتخاباتی اقدام به باطل‌سازی رأی یک محل کند، کمیسیون انتخابات حق اعتراض را دارد که موضع را دادگاهی می‌کند. در این صورت انتخابات به بحران می‌رود کشور شاهد یک بحران تازه تولد شده خواهد بود.
از طرفی هم، موضع‌گیری تکت‌های انتخاباتی سبب بحرانی شدن نتیجۀ انتخابات می‌شود، اگر انتخابات در دور اول نتیجۀ ندهد، دور دوم نیز با عالمی از چالش‌های اقتصادی، امنیتی و اجتماعی مواجه می‌گردد که آزار دهنده است. ممکن در دور اول و دوم نتیجۀ انتخابات مورد قبول طرف‌ها قرار نگیرد، اعتراضات خیابانی از طرف هواداران نامزدان معترض راه‌اندازی شود و ممکن مردم شاهد یک بحران جدید در کشور باشند.

*شما از تقلب و اعتراضات یاد آوری کردید، نوارهای تقلب در رسانه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند، موضع‌گیری‌های برخی از تکت‌های انتخاباتی و اعلام پیروزی نیز صورت گرفته است، این پیام‌ها تکرار بحران ۲۰۱۴ است یا بدتر از آن را انتظار داشته باشیم؟
امیدوار هستم که بحران ۲۰۱۴ تکرار نشود، اما اگر کمیسیون‌های انتخاباتی نتوانند در هماهنگی مشترک اسناد و مدارک را بررسی کنند، مانند امروز که کمیسیون انتخابات آمارهای ضد و نقیض را از انتخابات منتشر می‌کند، ادامه دهد: «یک روز آمار رأی‌دهنده‌گان را هشت و نیم و میلیون و روز دیگر نه و نیم ومیلیون اعلام می‌کند». بدون شک نتیجۀ بحران است. اگر کمیسیون شکایات انتخابا مانند گذشته زیر فشار سیاسی قرار بگیرد و مستقلانه عمل نکنند. ما به طرف بحران می‌رویم، اما اگر کمیسیون‌های انتخاباتی مستقلانه تصمیم بگیرند، نهادهای ناظر انتخاباتی از این تصمیم حمایت می‌کنند. در صورت سیاسی شدن نتیجۀ، کمیشنران با سرنوشت کمیشنران پیشین دچار خواهند شد.

* دادگاهی شدن کمیشنران پیشین چه تأثیر روی کارکرد کمیشنران جدید دارد؟
به دادگاه کشانید کمیشنران پیشین کمیسیون انتخابات یک دلهره را برای کمیشنران جدید ایجاد کرده است، اما اگر در دادگاه‌های بعدی این روند تغییر کند و از کمیشنران حمایت صورت گیرد و برأت حاصل کنند، نتیجۀ نیز قابل تغییر است. کمیشنران جدید از این سرنوشت خیلی در هراس شده‌اند.

*شما به عنوان یک نهاد ناظر انتخاباتی، ارزیابی تان از میزان تقلب به کدام اندازه است؟
اگر اشتراک مردم معیار برای تقلب قرار دهیم، میزان تقلب اندک است و دستگاه‌های انگشت‌نگاری سبب تقلیل تقلب شده است، اما زمینه تقلب از طرف خود کمیسیون‌های فراهم شد، زمانی به بیش از پنج هزار مرکز رأی‌دهی، مواد حساس فرستاده شده است، و ۴۹۰۰ مرکز در روز رأی‌دهی باز بوده؛ خود نشان می‌‎دهد که تقلب به صورت سازمان یافته و گسترده است. سازمان یافته به این معنا صندق‌های در برخی از ولسوالی‌های فراه، بدخشان و غور و…، به نفع نامزد مشخص پر و انتقال داده شده است؛ حتا در ابتدا گفته می‌شد که در این ساحات به دلیل ناامنی انتخابات برگزار نشده است، اما بعداً دیده شد که صندق‌های پر شده‌اند و بعد به کمیسیون گفته شده است که اعلام کند که انتخابات در این ولسوالی‌های صورت گرفته است. این تقلب سازمان یافته و سازمان‌دهی شد است و امیدواریم که کمیسیون‌ شکایات انتخاباتی در این مورد توجه جدی کند.
*تشکر از این وقت گذاشتید
از شما هم.