اشاره: گفت‌وگوهای صلح طالبان با امریکا پس از توییت دونالد ترامپ متوقف شد؛ در هفته‌های اخیر اما تحرکات امریکا برای به توافق رسیدن با طالبان دوباره آغاز شده و چند روز پیش نیز محمداشرف غنی، رییس حکومت وحدت ملی طرح هفت ماده‌یی را برای انجام گفت‌وگو با طالبان رسانه‌یی ساخت. در سلسلۀ گفتوگوهای روزنامۀ ماندگار با آگاهان، نخبگان و چهره‌های سیاسی افغانستان پرسش‌های را از بهر دانستن شرایط پایان جنگ در افغانستان و چگونگی گفت‌وگوهای صلح با طالبان با شهلا فرید، عضو شورای عالی صلح و استاد در دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل مطرح کرده‌ایم که حاصل آن را می‌خوانید.

———————————–

*جناب فرید! شرایط برای پایان جنگ در افغانستان تا چه میزانی آماده شده است؟
به باور من نه تنها شرایط برای پایان جنگ و تأمین صلح در افغانستان فراهم نشده‌است، بل حتا زمینه برای مذاکرات صلح «بین‌الافغانی» با طالبان هنوز آماده نیست. دو عامل کلان برای پایان جنگ و گفت‌وگوهای بین‌الافغانی وجود دارد. نخست این‌که حکومت فعلی ارادۀ سیاسی برای مذاکره با طالبان را ندارد، یعنی کسی ‌‌که در حال حاضر در رأس حکومت قرار دارد، ارادۀ سیاسی برای مذاکره با طالبان را ندارد و دوم بسته‌گی به نتایج انتخابات دارد؛ اگر نتیجۀ انتخابات اعلام نشود، حکومت وحدت ملی مشروعیت و اعتبار خود را آرام آرام برای انجام مذاکره با طالبان از دست می‌دهد. چون طالبان حکومت فعلی را نمی‌پذیرند، بنابراین به یک حکومت قدرت‌مند نیازمند هستیم که اگر در کل افغانستان حاکمیت نداشته باشد، حداقل میان رهبران حکومت مشکل نداشته باشد که در حال حاضر میان رهبران حکومت وحدت ملی مشکلات بسیار جدی وجود دارد و زمینه برای صلح چه که حتا برای مذاکره هم فراهم نیست.
در بستر اجتماعی، مردم از جنگ و خون‌ریزی به شدت خسته اند و خواهان صلح سراسری در کشور هستند و می‌خواهند که هرچه زودتر زمینه برای مذاکره و آوردن صلح فراهم شود؛ اما این‌که چقدر شرایط اجتماعی برای آوردن صلح فراهم است، بسته‌گی به شرایط و وضعیت سیاسی دارد یعنی هرگاه شرایط سیاسی برای صلح و مذاکره فراهم باشد، چون مردم از جنگ خسته اند، زمنیه اجتماعی خود به خود فراهم خواهد شد.

*فرض کنیم که نتیجۀ انتخابات اعلام شود و برندۀ انتخابات محمداشرف‌ غنی باشد، در این صورت طالبان حاضر به گفت‌وگو خواهند شد؟
هرچند بحث در این مورد هنوز بسیار زود است، اما اگر نتیجه انتخابات شفاف اعلام نشود و نتیجه با غرض و دخالت همراه باشد بدون تردید چالش ایجاد خواهد شد که در این صورت طالبان حاضر به مذاکره نخواهند نشد، زیرا با حکومت بیرون آمده از تقلب وارد گفت‌وگو نخواهند شد، چون ‌که حکومت بیرون آمده از تقلب خواست مردم نیست و طالبان هم آن را نخواهند پذیرفت.
بیشتر نگران هستم و هراس دارم که آیا نتیجۀ انتخابات یک نتیجۀ واقعی خواهد بود، یا بازهم در نتیجه دست‌کاری صورت می‌‌گیرد، اگر کوچک‌ترین اشتباه صورت بگیرد، بزرگ‌ترین چالش را به میان خواهد آورد.
فرض کنیم که نتیجه انتخابات اعلام شود و محمداشرف‌غنی دوباره رییس‌جمهور شود، این بزرگ‌ترین اشتباه خواهد بود، زیرا مدت زمان طولانی لازم است تا طالبان حاضر شوند که مذاکرات را با رییس‌جمهوری که با تقلب به قدرت رسیده‌است، از سر گیرند. نه تنها طالبان، بل شورای نامزدان و کسانی ‌که رأی دادند، نتیجه را نخواهند پذیرفت و مشکلات زیادی خلق خواهد شد.

*مذاکرات میان طالبان و امریکا بعد از نُه دور متوقف شد و بعداً دیدارهای میان رهبران طالب و امریکایی‌ها در پاکستان صورت گرفت و گفته شد که قرار مذاکرات بعدی در پاکستان صورت گیرد و ممکن هم توافق‌نامه میان طالبان و امریکایی‌ها در پاکستان به امضا برسد، این اقدامات می‌تواند به این معنا باشد که پاکستان این توانایی را دارد که مذاکرات را از قطر به پاکستان بیاورد و تحت مدیریت خودش ادامه دهد؟
توقف مذاکرات و عدم امضا توافق‌نامه میان طالبان و امریکا یک عامل نداشت، بل چندین عامل در آن نهفته بود و این عوامل سبب شد تا مذاکرات متوقف شود. نه دور مذاکرات به این معنا نبود که دست‌آورد امریکا در آن بیشتر باشد، امریکا در نه دور مذاکرات توانست طالبان را هویت و حیثیت سیاسی بدهد و آنان را به عنوان یک جناح که می‌تواند موافقت‌نامه را با امریکا امضا کند، در دنیا مطرح کرد. ولی دیدگاه‌ها در افغانستان طوری بود که اگر توافق‌نامه با طالبان امضا می‌شود، امریکا به عنوان یک دولت بزرگ توافق‌نامه را با کی امضا خواهد کرد و مساله دوم این بود، طالبان مواردی را که می‌خواستند به دست نیاورده بودند، مانند آزادی انس حقانی و استاد امریکایی که ایالات متحده خواستار آزادی او بود و کشته شدن یک سرباز امریکایی در افغانستان از جمله عواملی بود که سبب متوقف شدن مذاکرات و امضا نشدن موافقت‌نامه گردید. ولی زمانی‌که موافقت‌نامه امضا نشد و مذاکرات به بن‌بست رسید، مشکلات آن را بیشتر طالبان متحمل شدند، طورمثال تعداد زیادی از قوماندانان طالب به گروه داعش پیوست و این مساله مشکلات بزرگی را برای گروه طالبان خلق خواهد کرد. من فکر می‌کنیم این بار مذاکرات زمانی آغاز خواهد شد که نخست آتش‌بس صورت گیرد و سپس مذاکرات میان امریکا و طالبان و مذاکرات بین‌الافغانی در یک تاریخ معین و مشخص آغاز شود و هر دو به طور موازی به پیش برود.

*نگاه کشورهای منطقه به‌ویژه پاکستان را نسبت به نتیجه مذاکرات میان طالبان و امریکا چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فکر می‌کنم پاکستان از هیچ مذاکره که نتیجه آن امضا توافق‌نامه میان طالبان و امریکا باشد، استقبال نمی‌کنند و خرسند نمی‌شود، زیرا آن را به زیان خود تلقی می‌کنند، چون زمانی‌که توافق‌نامه امضا شود و امریکا افغانستان را ترک کند برای پاکستانی‌ها مشخص نیست که وضعیت در افغانستان چگونه خواهد بود، زیرا در حال حاضر رقبای استراتژیک امریکا متوجه افغانستان هستند، مانند روسیه و چین و مشخص نیست که این کشورها بعد از امضا توافق‌نامه میان طالبان و امریکا چه موقف خواهند داشت و این مساله به شدت پاکستان را نگران کرده‌است. بنابراین پاکستان از امضا توافق‌نامه راضی نخواهد بود و بدون شک سنگ‌اندازی خواهد کرد.
مذاکرات میان طالبان و امریکا به خواست پاکستان نیست، بنابراین بیشتر تلاش می‌کند تا مذاکرات به خواست و میل‌اش باشد حتا موافق نیست که مذاکرات در قطر ادامه پیدا کند، نه تنها از لحاظ مکان که حتا از لحاظ موضوعات مطرح شده از مذکرات نیز رضایت ندارد، زیرا زمانی‌که موضوعات در مذاکرات میان دوطرف مطرح می‌شود نقش پاکستان در ادامه جنگ برازنده‌تر است.
پاکستان چون فکر می‌کند که آرام آرام نقش خود را که به عنوان یک «ژاندارم» در منطقه تبدیل شده‌بود را از دست داده‌است و روابط‌اش با سایر کشورها در منطقه نیز دیگر مناسب نخواهد بود و از طرفی هم بازار تجارتی خود در افغانستان را از دست می‌دهد. روی این دلایل از روند مذاکرات و پیشرفت و نتیجه آن چندان خوشحال نمی‌شود و رضایت ندارد، چون ادامه جنگ در افغانستان را به نفع خود می‌داند.

*یکی از واقعیت‌های تلخ افغانستان این است که طالبان تنها گروه درگیر جنگ در افغانستان نیستند، بل سایر گروه‌های تروریستی مانند داعش و القاعده نیست در افغانستان فعالیت دارند، بنابراین اگر مذاکرات نتیجه بدهد و طالبان وارد حکومت شوند، آیا جنگ در افغانستان پایان می‌یابد؟
امضا توافق‌نامه میان امریکا و طالبان و توافق با حکومت، جنگ در افغانستان را خاتمه نخواهد داد، یعنی اگر جنگ خاتمه پیدا کند، اما صلح عادلانه تأمین نخواهد شد، زیرا وضعیت در کشور به گونۀ نیست که با امضا یک توافق‌نامه شاهد صلح سراسری و عادلانه باشیم. همان‌طور که شما گفتید طالبان تنها گروه درگیر جنگ در افغانستان نیستند. از طرفی هم تمامی رهبران طالب حاضر به امضا توافق‌نامه نیستند، بنابراین گروه‌های که موافق نیستند، با سایر گروه‌های تروریستی یکجا شده و جنگ را ادامه خواهند داد. ولی باید گفت که جنگ کاهش خواهد یافت و امنیت نسبی تأمین خواهد شد، اما جنگ همچنان ادامه میابد و طالبان ناراضی با سایر گروه‌های تروریستی یکجا می‌شوند.

*چرا تا کنون میان مردم، رهبران سیاسی ، احزاب و حکومت افغانستان یک دیدگاه مشترک در مورد صلح و گفت‌گوها یک اجماع شکل نگرفته است، مشکل اصلی در کجاست؟
مشکل اصلی در میان خود رهبران سیاسی است و هر گروه سیاسی فکر می‌کند که اگر در مذاکرات افراد از حزب و یا جریان خودشان حضور داشته باشد، این گفت‌وگوها به نفع‌شان است و اگر چنین نشد، به زیان‌شان است و نباید آن را حمایت کنند. زیرا احساس تمرکزگرایی که در حکومت وجود دارد چالش بزرگی را ایجاد کرده‌ و به همین دلیل یک توافق تا هنوز شکل نگرفته است، چون احساس تمرکزگرایی درون حکومتی را سایر گروه‌ها و احزاب سیاسی به خوبی درک کردند. دیدگاه ارگ یک دیدگاه کاملاً متفاوت با سایر سیاست‌مداران است و ارگ نتوانسته است دیدگاه خود را با دیدگاه سایر سیاست‌مداران تلفیق بدهد و این خود یک مشکل بزرگی را خلق کرده است و به همین دلیل است که میان مردم، سیاست‌مداران و حکومت یک اجماع بر سر گفت‌وگوها و صلح و مذاکرات شکل نگرفته است.

*باوجود تمامی این مشکلات گفت‌گوها نتیجه خواهد داد و طالبان سلاح را کنار خواهند گذاشت و وارد حکومت خواهند شد و مردم شاهد صلح هرچند نسبی دراین نزدیکی‌ها خواهد بود؟
من فکر نمی‌کنیم که مردم افغانستان در این نزدیکی‌ها شاهد صلح خواهند بود، اما یک مورد را نباید انگار کرد و آن این‌که مردم افغانستان به شدت از جنگ خسته هستند و خواهان صلح هستند. طالبان هم از جنگ خسته اند، زیرا هر روز منابع مالی خود را از دست می‌دهند و از طرفی هم هر قدر مذاکرات طول بکشد، طالبان ناراضی به صف داعش می‌پیوندند و این خود برای گروه طالبان یک مشکل بزرگی را ایجاد کرده‌است.
اکنون طالبان درک کردند که در میدان نبرد برنده نیستند و نمی‌توانند به جنگ ادامه بدهند و درک کردند که از طریق نظامی نمی‌شود قدرت را به دست بیاورند، تمامی این عوامل سبب شد تا طالبان درک کنند که جنگ باید در افغانستان پایان یابد و دیگر جنگ راه حل نیست، اما نباید خوش‌بینی باشیم که با آمدن طالب جنگ پایان میابد و صلح سراسری را شاهد خواهیم بود، شاید مذاکرات به نتیجه برسد، شاید آتش‌بس اعلام شود، ولی ختم جنگ سالیانی درازی را در بر می‌گیرد تا ما شاهد یک جامعه به دور از جنگ و خشونت را شاهد باشیم.

*وقتی جنگ پایان نمی‌یابد، با آمدن یا وارد شدن طالبان به حکومت کنترل و یا فرمان جنگ در افغانستان در دست کدام گروه تروریستی خواهد بود؟
بسیار سخت است که پیش‌بینی کنیم، اما تجربه سایر کشورهای درگیر جنگ نشان می‌دهد که این کشورها پس از پایان جنگ، زمانی‌که به حقوق‌شان رسیدند و صلح عادلانه تجربه کردند، جنگ به طور کامل و خود به خود پایان یافته است، بنابراین زمانی‌که ما می‌گویم صلح عادلانه هدف این است که همه به حقوق‌شان برسند و عدالت تأمین شود، زمانی که عدالت تأمین شود دیگر هیچ گروه یا شخصی حاضر به جنگیدن نخواهد بود. یعنی هم برای صلح سیاسی کار صورت گیرد و هم برای صلح اجتماعی. هم صلح سیاسی تأمین شود و هم صلح اجتماعی دراین صورت است که صلح دایمی را شاهد خواهیم بود، ولی برای رسیدن به این موارد زمان و حوصله بیشتر نیاز دارد.

*هدف از صلح عادلانه چیست؟
هدف از صلح عادلانه این است که تمام مردم افغانستان خود را در آیینه صلح ببینند، مردم دیگر قربانی جنگ‌های نیابتی در افغانستان نباشد، مرد و زن سهم مساوی و مشارکت داشته باشند، مانع اشتراک قومی، سیاسی و جنسی در مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی وجود نداشته باشد و خطوط سرخ مردم تأمین باشد از جمله آزادی بیان، فعال بودن جامعه مدنی، معارف و تحصیلات عالی تنها دراین صورت ممکن است که ما به صلح عادلانه برسیم، اما بازهم تکرار می‌کنیم که برای رسیدن به یک صلح عادلانه به زمان نیاز داریم.
در جریان مذاکرات مشخص خواهد شد که طالبان این موارد را خواهند پذیرفت یا خیر، اما اگر قبول نکنند، شاهد شکست‌های بیشتری را مانند نه دور مذاکره تجربه کنیم.

*نتیجۀ انتخابات را چگونه ارزیابی می‌کنید، آیانتیجه انتخابات قابل قبول برای مردم، احزاب و نامزدان خواهد بود؟
کمیسیون انتخابات قادر به اعلام نتیجه انتخابات نیست و حتا مردم را قناعت داده نمی‌تواند که دلیل تأخیر در اعلام نتیجه انتخابات چیست، من زیاد خوش‌بین نیستم که نتیجه انتخابات بحران در پی نداشته‌باشد. چون اشرف‌غنی در رأس قدرت قرار دارد و اگر برنده انتخابات داکترعبدالله باشد، نتیجه را نخواهند پذیرفت و بحران ایجاد خواهد شد و همین طور هم برعکس آن خواهد بود.
انتخابات اگر به دور دو برود از یک طرف بودجه و امکانات نیست و از طرفی هم هیچ‌کسی حاضر نیست در دور دو به پای صندوق‌های رأی بروند، بنابراین همین اکنون بحران ایجاد شده‌است.

*تشکر از این که برای این گفت‌وگو فرصت گذاشتید.
از شما هم