فصل اول

خبر

در خاتمه فصل اول برای درک زاویه دیگر خبر نوشته‌ی جلیل غنی ژورنالیست سابقه‌دار و یکی از پیش‌کسوتان ژورنالیزم کشور بدون کم و کاست آورده شده است.

خبر ستون فقرات ژورنالیزم است که تازه‌ترین رویدادها در یک جامعه را به مردم میرساند و آنها را در جریان رو یدادهایی می‌گذارد، که در ماحول آن‌ها، در حوزه‌ی زندهگی‌شان در کشوری که زنده‌گی می‌کنند یا در کشورهای هم‌جوار مورد علاقه‌ی‌شان و در نهایت در جهان قرار میدهد.

خبر از دو بخش عمده تشکیل گردیده، افتتاحیه یا لید و بدنه یا بادی خبر که در قسمت اول تنها چند نکته و تفصیل آن در بدنه‌ی خبر بیان می‌گردد. اما گام‌های دیگری نیز امروز در خبرهای مهم اضافه شده که حاوی معلومات بیش‌تر برای روشن شدن موضوع و تحلیل و تجزیه و نتیجه‌ی رویداد است که مفید ثابت شده است. در همه‌ی رسانه‌ها به‌شکل مباحث سیاسی، تبادل نظر خبرها تقریبن سیاست‌گران، و کنونشن‌ها و کنفرانس‌ها همراه می‌باشد. نه تنها اصل خبر بلکه توضیحات و گفتوگوها به تعقیب اصل خبر است که در ارتقای دانش عامه به‌خصوص در رویدادهای سیاسی نقش کلیدی را ایفا می‌کند. در این روش، ارتقای دانش عامه در نتیجه‌ی سه عامل عمده به دست میآید:

۱- دسترسی به معلومات، ۲ – ماهیت وسیله‌ی نشر، ۳ – انگیزه‌های فردی.

بدون شک ژورنالیزم امروزی ژورنالیزم ده‌ها سال قبل نیست و همگام با انکشاف تکنالوژی، اقتصاد و همه‌ی شئون حیاتی یک جامعه، توسعه یافته و همراه با آن ابعاد جدید و اصول جدید نگارش ژورنالیستیک نیز مطابق به نیازمندی جامعه‌ی پیشرفته‌ی امروزی بر آن افزوده شده است.

ژورنالیزم سیاسی، همراه با همه‌ی تحوالت به‌خصوص در جوامع دموکراتیک و پیشرفته، هم‌واره در تحول و تغییر است و بر طبق نیازهای سیاسی آن جوامع عیار می‌گردد تا جواب‌گوی تغییرات در جامعه باشد. از جانب دیگر ژورنالیزم سیاسی نیز در قبال تغییراتی که در جامعه وارد می‌شود، مسئولیت‌های جدیدی کسب می‌کند؛ چون یکی از عوامل ایجاد چنین تغییرات، تبلیغ، توضیح جوانب هر تغییر با تدویر گفتوگوهای عامه و مصاحبه‌ها و تحلیل‌ها و آماده ساختن ذهنیت‌ها برای چنین تغییرات است. یعنی بتواند اطلاعات متوازن، بی‌طرفانه، ثقه، تایید شده و مستند و تازه را به اطلاع خواننده‌گان، شنونده‌گان و بیننده‌گان خود به اسرع وقت، برساند. نخستین عامل موثریت یک گزارش و یا کار ژورنالیستیک، دسترسی رسانه‌ها و یا ژورنالیست به اطلاعات است. در اکثر کشورهای پیشرفته چنین دسترسی در قوانین این کشورها تضمین گردیده که در جریان همین نوشته با ارایه مثال‌ها توضیح داده خواهد شد؛ زیرا بدون دسترسی به اطلاعات، دو اصل دیگر یعنی ماهیت وسیله‌ی نشر و انگیزه‌های فردی، که بنیاد هر گام بعدی یک کار حرفه‌ایی است، نتیجه‌ی مطلوب و ژورنالستیک نخواهد داشت. سپس ماهیت رسانه مطرح می‌گردد که آن رسانه تا چه حد توانسته اعتماد مخاطبان خود را در رساندن اطلاعات و خبرهای مبتنی بر اصولی که از آن نام برده شد، به‌دست آورد و اعتباری در بین جامعه کسب کند. همین اعتماد و اعتبار یک رسانه است که بیش‌ترین نقش را در ارتقای سطح دانش عامه ایفا می‌کند؛ زیرا مخاطبان آن از همه‌ی اقشار و تبارها و در هر سطح دانش و معلومات عمومی، به گزارش‌های چنین رسانه‌ای گوش می‌دهند و به آن باور می‌کنند. پژوهش‌گران رسانه‌های گروهی، پس از تحقیق در یک جامعه‌ی دموکراتیک، چه‌گونگی روش یک رسانه را در رابطه با تاثیر آن بر مخاطبان مورد ارزیابی قرار داده و منوط به چه‌گونگی تهیه‌ی گزارش‌ها دانسته‌اند.

اما زمانی یک رسانه می‌تواند موفقانه این سه هدف گفته شده را برآورده سازد، که دسترسی کامل به اطلاعات و معلوماتی داشته باشد که بتواند به عمق موضوعات مورد بحث داخل شود و تمام زوایای یک رویداد مهم سیاسی را با ارایه‌ی اسناد لازم و استدلال منطقی مورد بحث قرار دهد. رسانه‌ای که این موضوعات را مورد بحث قرار می‌دهد باید از اعتبار لازم در بین جامعه برخوردار باشد و در مسایل مورد بحث به حیث یک رسانه‌ی بی‌طرف شناخته شده باشد و هم‌چنان موضوعات را طوری مطرح سازد که شنونده و یا بیننده به آن علاقه‌مند باشد و خود را در آن دخیل احساس کند؛ و انگیزه‌ای برای شنیدن و یا دیدن چنین مباحث را داشته باشد. ژورنالیزم سیاسی یکی از شعب ژورنالیزم می‌باشد که تمام جهات سیاست و همه‌ی وجوه علوم سیاسی را پوشش می‌دهد. اما این مسلک پرمشقت هم‌واره مورد تایید و تقدیر عامه قرار نمی‌گیرد. هر تحول در هر بخشی، تا زمانی که در جامعه جا میافتد و موقعیت خود را به‌ویژه در علوم اجتماعی و ژورنالیزم به‌عنوان یکی از بخش‌های آن، تثبیت می‌کند، موافقان و مخالفان یا منتقدانی هم دارد. گذر از یک روند تثبیت شده و سنتی، به یک روش جدید در جامعه، زمان‌گیر و مستلزم تحمل و شکیبایی است و ژورنالیزم نوین هم از این امر جدا نیست. بررسی‌های دانش‌مندان و پژوهشگران علوم اجتماعی و به‌خصوص ژورنالیزم، به این نتیجه رسیده است که در همه‌ی امور و علوم اجتماعی به شمول ژورنالیزم، هستند؛ کسانی که با اعتقاد به روش سنتی این علوم و نحوهی کار آزموده شده‌ی آن، با هرگونه پیشرفت و توسعه برخورد انتقادی دارند.

دانشمندان نظرات صاحبنظران را چنین ارزیابی کرده‌اند که ژورنالیزم سیاسی گاهی مورد انتقادهایی از جانب آنانی قرار می‎‌‌گیرد که به ژورنالیزم سنتی متعهد هستند و ژورنالیزم سیاسی را یکی از وسایل برای استفاده‌ی سیاستگران و احزاب سیاسی در جوامع باز می‌دانند؛ا که احزاب سیاسی قانونی، برخالف جوامع بسته و بدون احزاب سیاسی، در آن فعال بوده و نقش کلیدی در طرح پالیسی‌ها و گرداننده‌گی حکومت‌ها دارند.

اما رسانه‌ها و مدیران و کارمندان آنها، با تعهد به این مسلک و با پیروی از اصول خبرنگاری و کار ژورنالیستیک، پیش قراولان تحول و توسعه، بر اساس نیاز و احتیاج مخاطبان خود که اساس تداوم کار اطلاع رسانی و کمک در رهنمایی جامعه برای هر رسانه است. بدون تسلیم شدن به انتقادهای سنت گرایان مخالف تغییر، از چنین تغییرات و تحوالت استقبال کرده و موضع موافق با جریان تحوالت و تغییرها اتخاذ می‌کنند. همین جهش و رستاخیز ژورنالیست‌ها است که جامعه را آمادهی پذیرش تغییر و تحول مثبت می‌سازد. تعهد یک ژورنالیست به تهیه‌ی گزارش‌ها و خبرهای مؤثق، متوازن، به موقع، تایید شده و همه جانبه است. حالا فرقی نمی‌کند که این خبر و گزارش با ذوق سنتگرایان و یا بیخبر از تحولات جدید در جامعه، موافق است یا مخالف. او مکلف است خبر تازه‌ای را به نشر بسپارد. خبر هزنآور و تراژیدی، چه مثبت یا منفی، بد یا خوب، شادی بخش یا سیاسی یا اقتصادی، جنایی یا قضایی و عدلی، فرهنگی یا اجتماعی و یا بیان رویدادی از هر بخشی از زندگی، باید به‌گوش مخاطبان رسانده شود.

خبر ستون فقرات همه‌ی مباحث و تحلیل‌ها و تفسیرها خوانده شده است. تهیه‌ی خبر مسئولیت ژورنالیست است و اوست که باید تصمیم بگیرد چه‌گونه آن را به گوش و چشم مخاطبان خود برساند. اما ژورنالیست قبل از آنکه قلم بردارد و یا پشت کامپیوتر خود بنشیند تا خبری را با درج تازه‌ترین رو یداد درباره‌ی یک واقعه بنویسد، لازم است به این سوالها در ذهن خود جوابی قناعت بخش پیدا کند:

۱ – این خبر درباره‌ی چیست؟ اطلاعاتی را که به‌دست دارم چه حقایقی را ارایه میدارد؟

۲ – این حقایق بر چه کسی و چه‌گونه تاثیر می‌گذارد؟ این مردم به چه‌گونه اطلاعاتی نیاز دارند تا تصمیم شان را درباره‌ی موضوع مورد بحث اتخاذ کنند؟

۳ – چه کسی این اطلاعات را دارد و چه کسی می‌تواند آن را در یک مفهوم جامع ارایه کند؟

۴ – به‌ترین طریق ارایه‌ی این اطلاعات کدام است؟

جواب درست و قانع کننده به هر یک از این سوالات است که یک خبر، گزارش، تحلیل و تعبیر یک واقعه را برای مخاطبان یک رسانه قابل قبول می‌سازد.

ژورنالیست نخست باید خود را به جای مخاطب قرار داده و ببیند جواب‌هایی که به این سوال‌ها دارد، قناعت خودش را فراهم می‌سازد و یاکمبودها و کاستی‌هایی در جواب‌هایی که با خود دارد، دیده می‌شود. تفکیک حقایق از شایعات و تبلیغات یکی از موضوعات مغلق و پیچیده‌ی خبرنگاری است که ژورنالیست‌ها همه روزه با آن سروکار دارند و نخستین کار یک ژورنالیست تشخیص و به دورانداختن شایعات است. درج یک شایعه و یا اطلاعات نادرست در خبر، نه تنها پیام گمراه کننده‌ای به مخاطبان می‌رساند، بلکه ماهیت آن خبر و گزارش را ضعیف می‌سازد و به اعتبار رسانه‌ی خبری که آن را نشر کرده و در قدم اول خبرنگاری که آن را تهیه کرده، صدمه‌ی شدید وارد می‌کند.

یک خبرنگار باید تمام زوایای یک رویداد را برای در یافت حقیقت بکاود و مطالب را توسط منابع مختلف و باصلاحیت و مسئول مورد تایید قرار دهد. پخش شایعه‌ها و پرو پاگندها در رسانه‌های امروزی در جامعه‌های آزاد و دموکراتیک و به‌ویژه در جامعه‌ی غیر دموکراتیک به مرحله‌ای رسیده است که مردم فکر می‌کنند دیگر حتی حقیقت، مفهوم خود را در رسانه‌های همه‌گانی از دست می‌دهد. تعدادی هم به این فکر هستند که در عصر جدید اطلاعات، حقیقت چیزی است که کسی به آن عقیده دارد، نه یک روی‌داد آفاقی و غیرعندی و یا تایید شده، و مربوط به این است که کسی به آن بر مبنای تفکر و برداشت‌های شخصی باور داشته باشد. تغییراتی که در عصر حاضر در عرصه‌ی نشرات و تبلیغات رونما شده، در آن نقش سیاست‌مداران و یا شرکت‌های بزرگ اقتصادی و صنعتی برازنده‌تر بوده چون دسترسی بیشتری به رسانه‌های دیجیتالی و اعلانات دارند. برخی دیگر عدم دسترسی مساویانه‌ی مردم عام را به چنین تسهیلات که باعث نقش کمتر آنها در رسانه‌ها می‌گردد، انحصار قدرت‌های سیاسی و اقتصادی در رسانه‌ها می‌پندارند. ولی در مورد هر دو نظر مبالغه شده است. تحلیل گران تغییرات رسانه‌ای پس از بررسی این نظرها و تشویش‌ها و انتقادهایی که مطرح گردیده به این عقیده رسیده‌اند که واقعیت این تغییر، پایان یک رسانه و ظهور رسانه‌ی دیگر به‌نام فرهنگ رسانه‌ای ما نیست؛ بلکه تلفیقی از تمایل در جهت روش جدید آگاهی است.

وقتی گفته می‌شود روش جدید آگاهی به این معنی نیست که استادی در دانشگاه در مورد این روش جدید درس بدهد و یا نتیجه‌ی تحقیقات و پژوهش‌هایش را به دانشجویان توضیح دهد؛ بلکه گفتوگویی است برای بحث درباره‌ی نقاط ضعف و قوت روشی که در رسانه‌ها جریان دارد. در این روش جدید آگاهی همه یعنی آنانکه خبرها را دریافت می‌کنند و آنانکه اطلاعات را تهیه و حقیقت آن را تایید می‌کنند تا از یک ابهام در خبر و گزارش جلوگیری شده باشد، سهم‌ی توامان دارند و شریک کار هم هستند. در این روند نقش کلی را بازهم ژورنالیست‌ها دارند آنانکه با تحصیل و تجربه، گزارشگران مجربی گردیده‌اند که اطلاعات و خبرها را با در نظر داشت همه‌ی اصول نگارش و با تایید حقیقت موضوع، به اسرع وقت، با دیدگاه‌های گوناگون و با توازن تهیه می‌دارند. وقتی چنین موازینی رعایت گردد، دیگر مسئله‌ی ابهام درگزارش و یا خبر مطرح نیست و ژورنالیست با مسؤولیت، رسالت خود را ایفا کرده است.

دو پژوهشگر مشهور و نویسنده‌گان کتاب ارکان ژورنالیزم پس از تحقیق گسترده در مورد مسئولیت ژورنالیزم در جامعه به این نتیجه رسیده‌اند که مسئولیت ژورنالیزم نه تنها تهیه‌ی اطلاعات است، بل‌که ارایه‌ی آن به‌شکلی است که مردم را به شنیدن و یا خواندن و هم دیدن آن در تلویزیون‌ها متمایل بسازد.

ادامه دارد…