دولت وحدتِ ملی به عنوان اصلی‌ترین راه‌حلِ بحران افغانستان، حالا دیگر در محدودۀ یک تزِ سیاسی باقی نمانده است. به محض این‌که بن‌بستِ انتخابات با پادرمیانیِ جان کری وزیر خارجۀ امریکا شکسته شد و نامزدهای انتخابات توافق کردند که پس از اعلام نتیجۀ انتخابات، خود را ملزم به ایجاد دولت وحدت ملی می‌دانند، سیاست‌مدارانِ کشور با رویکردهای متفاوت در مورد مؤلفه‌های چنین دولتی آغاز به گفت‌وگو کردند.
داکتر رنگین دادفر سپنتا مشاور شورای امنیتِ ریاست‌جمهوری، به‌تازه‌گی در یک نشستِ علمی که با مسایلِ مبتلابه جامعۀ افغانستان پیوند داشت، تشکیل دولت وحدتِ ملی را «یگانه راه‌حلِ مشکل سیاسی»ِ کشور دانسته است. از آن‌جایی که سخنانِ آقای سپنتا راه‌گشای بحث کلیدیِ این نوشته است، به مهم‌ترین نکاتِ آن که در رسانه‌های کشور بازتاب یافته، توجه می‌کنیم.
داکتر رنگین دادفر سپنتا، مشاور شورای امنیتِ ملی در نشستی که زیر عنوان چارچوب و اولویت‌های دولت وحدتِ ملی از سوی انستیتوت مطالعاتِ استراتژیکِ افغانستان برگزار شده بود، گفت که برای نجاتِ افغانستان از بحران، توافق بر سرِ ایجاد حکومت وحدتِ ملی، یگانه راه‌حل بود.
مشاور امنیت ملی دولتِ افغانستان گفت که در بسیاری از کشورها در شرایط استثنایی و تاریخی ـ وقتی که موجودیتِ یک ملت و یا وحدتِ کشور در خطر بوده ـ نیروهای سیاسی چنین حکومت‌هایی را ایجاد کرده‌اند. سپنتا افزود در چنین حالاتی، موجودیتِ اپوزیسیون بی‌معنی می‌شود؛ زیرا به گفتۀ او: «چون اپوزیسیون، موضع‌گیری و مخالفت و ارایۀ برنامۀ الترناتیف در برابرِ حکومت است».
آقای سپنتا گفت زمانی ‌که مسالۀ هستی و بقا و موجودیتِ ملت‌ها و کشورها مطرح ‌شود، اپوزیسیون معنی ندارد؛ زیرا در دفاع از دولت، همۀ عناصر سیاسی به مثابۀ نیروهای متحد یا به مثابۀ حزبِ دولت عمل می‌کند.
مشاور امنیت ملیِ دولت افغانستان گفت، مشروعیت و اعتبارِ نهادهایی که انتخابات را مدیریت می‌کردند، در اذهانِ مردمِ افغانستان و مردمِ جهان از بین رفت. سپنتا گفت کشورهای جهان نیز برای این‌‌که افکار عامۀ مردمِ خودشان را به‌‌دست بیاورند، تأکید داشتند که به نهادها فرصت داده شود؛ اما به‌گفتۀ سپنتا، نصف مردمِ افغانستان و حداقل یکی از نامزدها و تیمش، مطلقاً مشروعیتِ نهادها را زیر سوال برده بود. داکتر سپنتا گفت در چنین حالتی هر چیزی ‌که از پروسه بیرون می‌آمد، بحران‌آفرین ‌بود. او گفت: «وضع طوری بود که یک عده، حداقل نیمی از مردم، حداقل اگر نه بیشتر، خود را در معرضِ یک تبعیضِ سیستماتیک در نتیجۀ انتخاباتِ مهندسی‌شده احساس کردند».
سپنتا گفت وقتی احساساتِ توده‌ها در چنین مواقعی برافروخته شود، کنترول، مدیریت و حاکمیت بر چنین احساساتی، بسیار سخت و دشوار می‌گردد. آقای سپنتا گفت به ‌دلیل همین احساسات، «افغانستان در آستانۀ یک تقابل و یک صف‌آراییِ بسیار خطرناک قرار داشت».
مشاور امنیت ملی افغانستان گفت که در چنین اوضاع و احوالی، «سیاست باید راه‌گشا» باشد. او افزود که این بارِ اول نیست که در تاریخ سیاسیِ افغانستان و جهان، سیاسیون دست به چنین راه‌‌حل‌هایی می‌زنند و حکومت وحدت ملی تشکیل می‌دهند. به باور آقای سپنتا، در صورتی ‌که چنین راه‌حلی پیشنهاد نمی‌شد، «تروریسمی که دوستان خارجیِ ما شاعرانه و نوازش‌گرانه آن را شورشگری می‌گویند، موقع می‌یافت تا بخش‌هایی از کشورِ ما را بیشتر از آن‌‌چه که حالا هست، ناآرام بسازد».
داکتر سپنتا در رابطه با این‌که حکومت وحدتِ ملی چه‌گونه باشد، گفت: «رک و پوست‌کنده بگویم که حکومت وحدتِ ملی این نیست که کسی از طریق نهادهای موجود به حیثِ رییس‌جمهور انتخاب شود، بعداً هرچه دلش خواست انجام دهد؛ بل به این معناست که دو نیروی بزرگِ سیاسی که امروز سر بلند کرده‌اند، خوب یا بد، خوش‌مان می‌آید یا نمی‌آید، این دو نیرو بر مبنای مسوولیت‌های ملی و میهنیِ خود بنشینند و سازمان و حکومتِ آیندۀ افغانستان را تقسیم کنند، به‌شمول برنامۀ اصلاحات».
سخنانِ آقای سپنتا در زمینۀ تبیین مشکلاتِ کشور و ایجاد دولت وحدتِ ملی، کاملاً روشن‌گرانه است. ولی اهمیتِ این سخنان زمانی به‌خوبی دانسته می‌شود که نگاهی به دیدگاه‌های احمدولی مسعود رییس بنیاد شهید احمدشاه مسعود و مبتکرِ طرح آجندای ملی و تشکیلِ دولت وحدتِ ملی نیز انداخته شود.
آقای مسعود در تاریخ معاصر کشور، یگانه سیاست‌مدار و اندیشمندی است که روش‌مندانه و با جدیت، یک طرح کلانِ سیاسی را پی‌گیری کرده است. زمانی که آقای مسعود از ایجاد دولت وحدتِ ملی در کشور به عنوان «یگانه راه‌حل» سخن می‌گفت، کمتر کسی جدیتِ این طرح را احساس می‌کرد.
آقای مسعود چند روز پس از سخنرانی آقای سپنتا، در نشستی با حضور نخبه‌گان و اهالی سیاستِ کشور، بحث دولتِ وحدتِ ملی را کالبدشکافی کرد. رییس بنیاد احمدشاه مسعود تأکید نمود که دولت وحدت ملی باید بتواند مشروعیتِ جمعی را در میان مردم افغانستان ایجاد کند. احمدولی مسعود خاطرنشان ساخت که در حکومت وحدت ملی، وزرا و اعضای دیگر حکومت، باید بر اساسِ شایسته‌گی گماشته شوند.
آقای مسعود بیان داشت که ایجاد دولت وحدتِ ملی می‌تواند برای همیشه انحصارگرایی را از میانِ جامعۀ افغانستان بردارد. او هرگونه شایعات مبنی بر این‌که طرح دولتِ وحدت ملی، طرحی بیرونی و خارجی است را رد کرد و افزود که طرح ایجاد دولتِ وحدت ملی، طرحی بومی‌ست که توانست حمایتِ امریکا و سازمان مللِ متحد را نیز کسب کند.
در پرتو این دو برداشت از دولت وحدت ملی به‌وسیلۀ دو تن از نخبه‌گان کشور، می‌بینیم که هنوز بحث بر سرِ مکانیزم و چگونه‌گیِ تحققِ دولت وحدت ملی، میان دو ستاد انتخاباتی دیدگاهِ مشترک به‌وجود نیامده و بیمِ آن می‌رود که این تفاوتِ دیدگاه‌ها دوباره به بحرانی دیگر ره ببرد.
برای بیرون‌رفت از معضل فعلی، دولت افغانستان و تیم‌های انتخاباتی به کمکِ نهادهای بین‌المللی می‌توانند از تیمِ آجندای ملی در این‌خصوص خواهانِ کمک و مشوره شوند. آقای مسعود به عنوان یک چهرۀ سیاسیِ مطرح و قابل پذیرش برای جناح‌های مختلف سیاسی، این توانایی را دارد که از پسِ چنین مأموریتِ مهمی بیرون شود. حالا که اختلاف بر سرِ چه‌گونه‌گیِ ایجاد دولت وحدتِ ملی میان دو تیمِ انتخاباتی به‌وجود آمده، پیش از آن‌که این اختلاف‌دیدگاه‌ها سببِ تنش‌های جدید شود، با مدیریتِ سالم و عقلانی می‌‎توان آن را مهار کرد.
مهار بحرانِ بعدی هم تنها زمانی مساعد می‌شود که طراح اصلیِ دولت وحدتِ ملی پا پیش بگذارد و طرحی ارایه کند که بر محورِ آن، دو تیمِ انتخاباتی به نتیجۀ مشترک برسند.