بخش نخست /

خصایصِ خاص
در این بخش، بعضی از خصایصِ امام رحمه‌الله را که در سایر ائمۀ دین رحمهم‌الله تعالی اجمعین نیست، بیان می‌دارم:
۱) امام ابوحنیفه رحمه‌الله در زمان حیاتِ جماعت کثیری از صحابۀ جلیل‌القدر رضی‌الله عنهم بلاخلاف تولد شده است. بنابراین، امام رحمه‌الله از اهل قرنی است که رسول‌الله صلی‌الله علیه وسلم به فضلیت و عدالت‌شان شهادت دادند.
امام احمد، ابن ابی شیبه، ابوداود طیالسی، ائمه سته، طحاوی، ابوعوانه، طبرانی در معجم صغیرش، بزار، ابویعلی، حاکم و بیهقی در سنن کبرایش رحمهم‌الله روایت می‌کنند که رسول‌الله صلی‌الله علیه وسلم فرمودند:
«خیر الناس قرنی ثم الذین یلونهم ثم الذین یلونهم. و فی روایه اخری خیرالناس القرن الذی انا فیه ثم الثانی ثم الثالث».
پس کلام این‌که حدیث صحیح است، کافی نیست، بلکه حدیثِ فوق متواترالمعنی می‌باشد.
———-
۱رواه: احمد ارقام۴۱۳۰ و ۳۵۹۴،۳۹۶۳،۴۱۷۳ و ۴۲۱۶ از سیدنا عبدالله بن مسعود رضی‌الله عنه و ارقام ۱۸۶۱۹،۱۸۵۳۹، ۱۸۶۳۸ و ۱۸۵۳۸ از سیدنا نعمان بن بشیر، و رقم ۲۰۰۵۸ از سیدنا عمران بن حصین، مصنف ابن ابی شیبه ۱۷/۳۰۱ و بعدش رقم ۳۳۰۷۴ از سیدنا عبدالله، رقم ۳۳۰۷۵ از سیدنا ابن هبیره، ارقام ۳۳۰۷۸ و ۳۳۰۷۷ از سیدنا عمران، رقم ۳۳۰۷۹ از سیدنا عمر، رقم ۳۳۰۸۰ از سیدنا نعمان بن بشیر، رقم ۳۳۰۸۱ از سیدنا بریده الاسلمی و رقم۳۳۰۸۳ از سیدنا عمر بن شرحبیل، بخاری از عبدالله بن مسعود رضی‌الله عنه ارقام: ۲۶۵۲،۳۶۵۱،۶۴۲۹ و رقم ۲۶۵۱ و۶۶۹۵ از سیدنا عمران بن حصین رضی‌الله عنه، مسلم ارقام: ۶۳۶۷،۶۳۶۴،۶۳۶۵،۶۳۶۶/۲۵۳۳ از سیدنا عبدالله بن مسعود و ارقام ۶۳۶۸ و ۶۳۶۹/۲۵۳۴ از سیدنا ابوهریره و ارقام ۶۳۷۰،۶۳۷۲ و ۶۳۷۱ از سیدنا عمران بن حصین، و۶۳۷۳ از سیدتنا عائشه، ابوداود رقم۴۶۵۷، ترمذی رقم ۳۸۸۵ از سیدنا عمران بن حصین ارقام: ۲۲۲۸،۲۲۲۹،۲۳۰۹ و از سیدنا عمرالخطاب رقم۲۳۱۰، نسائی ۳۸۱۴ از سیدنا عمران بن حصین، ابن ماجه از سیدنا عمر الخطاب رقم ۲۳۶۲ و رقم ۲۳۶۳ از سیدنا عبدالله بن مسعود، ابوعوانه۶۴۱۲، طیالسی۲۹۹، بزار ۱/۳۷۰ رقم ۲۴۸، ابوعلی ارقام ۷۳۸۳ از سیدنا ابی برزه الاسلمی و از سیدنا عبدالله بن مسعود رقم۵۰۸۱، طبرانی در صغیر رقم ۹۶ از سیدنا سمره بن جندب و رقم ۳۵۲ از سیدنا عمر فاروق، شرح معانی‌الآثار ارقام: ۵۹۸۴ و۵۹۸۵ از سیدنا عمران بن حصین، ۵۹۸۸ از سیدنا ابوهریره، ۵۹۹۳ از سیدنا نعمان بن بشیر، ۵۹۹۲ از سیدنا بریده الاسلمی،۵۹۹۰ از سیدنا عبدالله بن مسعود، ابن حبان رقم ۶۷۲۹ و ۷۲۲۹ عمران بن حصین ۷۲۲۷،۷۲۲۲،۷۲۲۳ و ۷۲۲۸ عبدالله بن مسعود، حاکم رقم۴۹۲۳ ازجعده بن هبیره و رقم ۶۰۴۳ از عمران بن حصین رضی الله عنه، و سنن الکبری بیهقی۱۰/ ارقام۲۰۳۸۷، ۲۰۳۸۸، ۲۰۵۹۸، ۲۰۵۹۹ و۲۰۶۰۰ از سیدنا عبدالله بن مسعود و عمران بن حصین رضی‌الله عنهما و عنهم اجمعین.
صحاح‌الاحادیث فیما اتفق علیه اهل‌الحدیث ارقام ۱۶۲۸۷ و ۱۶۲۸۸ حکم به صحتش نموده است.
حنفی می‌گوید: به توفیق الهی تعالی توانستم حدیث فوق را از ۱۰ صحابۀ جلیل، رضی‌الله عنهم تخریج نمایم.
درحالی‌که حدیث فوق توسط ۱۳ شخصیت ساداتما: ۱- ابن مسعود ۲- عمران بن حصین ۳- ابوهریره ۴- عائشه ۵- بریده ۶- نعمان بن بشیر ۷- عمر بن الخطاب ۸- سعد بن تمیم ۹- جعده بن هبیره۱۰- سمره بن جندب ۱۱- ابی برزه ۱۲- جمیله بنت ابی لهب ۱۳- و از عمر بن شرحبیل مرسلا علیهم‌الرضوان روایت شده است.
نظم المتناثر لاحادیث المتواتر رقم۲۴۰ ص۱۲۷٫

در نتیجه امام در بهترین قرن‌ها تولد یافتند، در بهترین قرن‌ها اجتهاد و در بهترین قرن‌ها رحلت نمودند.
بنابراین، چون امام خیریتِ سه قرنِ خیر را دریافتند، مذهب‌شان بهترین مذاهب است. و بدین ارتباط امام ابوالمؤید خوارزمی شعر آتی را انشاد نموده است:
غدا مذهب النعمان خیرالمذاهب
کذا القمر الوضاح خیرالکواکب
تفقه فی خـیر القرون مـع التـقی
و مذهبه لا شک خـیر المذاهب
۲) خصوصیتِ دوم این است که امام (رحمه‌الله) تابعی‌ است و تعدادی از صحابۀ کرام رضی‌الله عنهم را دیدند و از ایشان حدیث روایت کردند و کسی‌که صحابۀ کرام و تابعین را دیده باشد، به دوزخ داخل نمی‌شود.
عن عبدالرحمن بن عقبه‌ الجهنی عن ابیه ان رسول‌الله صلی‌الله علیه و سلم قال: «لایدخل النار مسلم رآنی و لامن رآی من رآنی».
ابن عماد در شذرات الذهب می‌گوید: امام علاوه از حضرت انس رضی‌الله عنه با دیگر اصحابِ کرام هم ملاقات نموده‌اند.
شیخ محمد زاهد کوثری در تأنیب‌الخطیب می‌گوید: از جمله کسانی‌که دیدار امام را از حضرت انس رضی‌الله عنه ثابت نموده‌اند: ابن سعد، دارقطنی، ابونعیم اصفهانی، ابن عبدالله، خطیب، ابن الجوزی، سمعانی، عبدالغنی المعدنی، سبط بن الجوزی، فضل‌الله تورپشتی، نووی، یافعی، زین‌العراقی، ولی عراقی، ابن الوزیر، بدرالدین عینی، ابن حجر مکی و غیره رحمهم‌الله تعالی می‌باشند.
پس حواله نمودن انکار تابعی بودن امام، غیر از مکابره و عدم آگاهی از نصوص و تصریحاتِ علما چیز دیگری نیست.
امام محمد ابوزهره در کتاب «ابوحنیفه؛ حیاته و عصره آرائه و فقهه» در بحث ۵۵ ص ۵۹ و ۶۰ چنین می‌نویسد: «مجموع کتب مناقب، ملاقات امام ابوحنیفه را با بعضی از صحابه و بعضی کتب، روایت امام ابوحنیفه را از بعضی صحابه نوشته و این روایات را دلیل تابعی بودنِ امام ابوحنیفه دانسته و این سبقت روایت را علت افضلیت امام ابوحنیفه از مجتهدین معاصرش چون سفیان ثوری، اوزاعی و مالک و غیرهم اقران‌شان علیهم‌الرحمه می‌دانند.»
در ملاقات امام ابوحنیفه با بعضی از حضرات صحابه علیهم‌الرضوان که تا سنۀ صد حیات داشتند، بین روات، هیچ اختلافی نیست و اسامی جمع کثیری صحابه را که امام دیده و ملاقات نموده، یادآوری نمودند از جمله: انس بن مالک متوفی سال ۹۳، عبدالله بن ابی اوفی متوفی سال۸۷، واثله بن الاسقع متوفی سال ۸۵ و ابوالطفیل عامربن وائله متوفی سال ۱۰۲ در مکه که ایشان آخرین صحابه می‌باشند، که رحلت نمودند و سهل بن ساعد متوفی سال ۸۸ علیهم‌الرضوان.
لیکن صحیح مسلم ارتحال ابوالطفیل رضی الله تعالی عنه را سال صدم به مصداق حدیث عدم بقای صحابه بعداز سال صدم روایت و تخریج می‌دارد.
امام زاهد کوثری در تأنیب الخطیب ص ۲۹، ۳۰،۳۱ و ۳۲ از قاضی صمیری تولد امام را در سنۀ ۶۱ نقل می‌کند ‌و دلیل تولدشان را در این سال، روایاتِ مباشر و مستقیمِ امام ابوحنیفه از جمعی از حضرات صحابه که آن‌ها را واقعاً جماعتی از قدماء مثل ابی حامد محمد بن هارون حضرمی، ابی‌الحسین علی بن احمد بن عیسی نهفقی، ابی معشر عبدالکریم طبری مقریء، ابوبکر عبدالرحمن بن محمد سرخسی و غیره تألیف نمودند، می‌گوید.
میلاد ایشان در مجموع سال۶۱ می‌باشد و اگر تولد در سنۀ ۶۱ نباشد، شنیدن مباشر امام از حضرات صحابه مجاز نیست، درحالی‌که روایات سه شخصیت از قدماء:
۱- ابی حامد محمد بن هارون حضرمی
۲- ابی الحسین علی بن احمد بن عیسی نهفقی
————
۱رواه الطبرانی فی‌الاوسط ۱/۳۰۸ رقم ۱۰۳۶و فی‌الکبیر ۱۷/۳۵۷ رقم ۱۴۶۷۰ به سند حسن و ابونعیم فی معرفه الصحابه ۱۵/۲۷۲ رقم ۴۸۴۷ کنز العمال۱۱/۵۳۶ رقم ۳۲۵۰۵٫
شذرات‌الذهب، ج: ا ص: ۲۲۷
تأنیب‌الخطیب، ص۲۴
تأنیب الخطیب

۳- ابی معشر عبدالکریم طبری مقریء از مرویات ابن حجر در «المعجم المفهرس» و همان‌طور از مرویات ابن طولون در «الفهرست الاوسط» می‌باشد.
احادیثی که از تألیف ابوبکر عبدالرحمن بن محمد سرخسی می‌باشد، از مرویات سبط ابن جوزی در «الانتصاروالترجیح» ۶۱ است.
از ابن حبان سال۷۰ را و از روضه‌القضاء دو روایت سال ۷۰ و ۸۰ و از تاریخ‌الکبیر بدرالدین عینی (عقدالجمان) سه روایت ۶۱ و۷۰ و۸۰ را می‌نویسند.
لیکن امام زاهد کوثری در ختم این بحث می‌نویسد: ارجح این است که تولد امام در سال هفتاد است، به چند دلیل:
۱- حافظ ابوعبدالله محمد بن مخلد العطار متوفی ۳۳۱ در جزوۀ «ما رواه الاکابر عن مالک» حماد پسر امام ابوحنیفه را از این جمله معرفی نموده و حدیثی را به روایت حماد بن ابی حنیفه از امام مالک بیان می‌دارد. و حماد تقریباً سه سال قبل از امام مالک رحلت نمودند.
روایت فوق مستلزم تولد امام ابوحنیفه اقلاً ده سال قبل از سنۀ۸۰ می‌باشد، ورنه روایات فوق را ممکن نمی‌ساخت.
ابن مخلد از حفاظ عالی و از شیوخ دارقطنی است.