نور رحمان اخلاقی-عضو هیأت رهبری حزب جمعیت/
خواست ما تغییر نظام انتخاباتی از رأی واحد غیر قابل انتقال (SNTV) به نظام پیش‌بینی شده از سوی کمیسیون خاص اصلاحات انتخاباتی، زیر عنوان نظام چندبعدی Multidimensional representation (MDR) است.
رای واحد غیر قابل انتقال چیست؟
(Single non-transferable vote یا SNTV) نوعی نظام انتخاباتی است که هر رأی‌دهنده فقط یک رأی به یکی از نامزدان می‌دهد و نامزدانی که بیشترین آرا را به دست آورده اند، پیروز انتخابات خواهند شد.
نظام SNTV در کجاها استفاده می‌شود؟
این نظام در دنیا تقریباً نظامی متروک است و در معدودی از کشورها استفاده می‌شود. افغانستان، وانواتو، جزایر پیت‌کرن، مجالس علیای اندونزی و تایلند از جاهای اند که هنوز این نظام در انجا تطبیق می‌گردد.
معایب سیستم SNTV چیست؟
۱. جلوگیری از نقش احزاب در پارلمان؛
۲. حسابده و مسوول نبودن نماینده‌گان؛
۳. نداشتن قابلیت لازم در اصل تأمین شفافیت مالی؛
۴. مانع واقع‌شدن برای شکل‌گیری اپوزوسیون سیاسی در برابر حکومت؛
۵. جلوگیری از نهادینه شدن فرهنگ دموکراسی درون حزبی و مانع شدن در برابر توسعۀ سیاسی؛
۶. پایین بودن کارایی پارلمان‌های بیرون آمده از این سیستم در امر قانون‌گذاری؛
۷. فراهم شدن زمینه حضور افراد با استفاده از زور، تقلب و پول در پارلمان؛
۸. رشد قوم‌گرایی در پارلمان و پرداختن به آجندای محلی و قومی به جای آجندای ملی؛
۹. رشد فساد از طریق مقرری‌های غیر قانونی و همچنان دادن رای به وزرا به اساس روابط و مسایل شخصی؛
۱۰. ضایع شدن بخش اعظم آرا؛ چنان‌چه در انتخابات گذشته ۶۳ درصد مردم به کسانی رأی داده بودند که وارد پارلمان نشدند و فقط رأی ۳۷ درصد مردم در پارلمان تعیین کننده بود.
سیستم انتخاباتی چند بعدی (MDR) چیست؟
این نظام در ذیل یا فرع نظام تناسبی قرار می‌گیرد و درعین حال که رگه‌ها و ویژه‌گی‌های نظام تناسبی را با خود حمل می‌کند، ‌از نظر نتایج، نسبت به نظام تناسبی متعارف، نتایج متفاوت به وجود میاورد. ویژه‌گی‌های این نظام قرار زیر است:
قابل انتقال بودن آرا در درون هر فهرست؛
حق داشتن کاندیدان مستقل که از طریق فهرست‌ها نامزد شوند و رأی شان قابل انتقال باشد؛
قابلیت تطبیق در حوزه‌های کوچک؛
و داشتن این حق که شهروندان بتوانند خود را مستقلانه نامزد کنند. این ویژه‌گی‌ها نظام چند‌بعدی را بیشتر قابل تطبیق در وضع موجود افغانستان ساخته است و از سوی کمیسیون اصلاح انتخاباتی نیز به حکومت پیشنهاد شده است.
مزیت‌های نظام چند بعدی چیست؟
۱- حفظ سهم ولایات مطابق نفوس آن ولایت؛
۲- حفظ تناسب قومی در کرسی‌های مجلس؛
۳- ایجاد زمینۀ رقابت عادلانه برای کاندیدان مستقل؛
۴- ایجاد بستر حقوقی برای مشارکت و رقابت عادلانه برای احزاب؛
۵- ایجاد زمینه برای همه احزاب و جلوگیری از حذف شان از پارلمان از طریق تشکیل ایتلاف‌های بزرگ و فهرست مشترک؛
۶- عدم تخصیص درصد خاص از کرسی‌های پارلمان به احزاب و موکول کردن این امر به نتایج آرا؛
۷- ساده‌گی و قابل فهم بودن در رأی دادن و شمارش آرا؛
۸- انسجام و مسوولیت‌پذیری بیشتر پارلمان و فراهم شدن زمینۀ تعامل آسان با حکومت.
چرا هر ولایت یک حوزۀ انتخاباتی باشد؟
۱- مشخص بودن مرزها و جمعیت ولایات؛
۲- شکل نگرفتن جدال اجتماعی تازه؛
۳- صرفه‌جویی در زمان برای برگزاری هرچه زودتر انتخابات.
چگونه می‌توانند شهروندان افغانستان نامزد شوند؟
شهروندان افغانستان می‌توانند:
۱- شامل فهرست‌های احزاب، ایتلاف‌های احزاب سیاسی و کاندیدای مستقل شوند تا از مزیت رأی قابل انتقال استفاده کنند.
۲- به صورت مستقل نامزد شوند که در این صورت رأی که برای شان داده می‌شود، قابل انتقال نیست.
چگونه فهرست‌های نامزدان تشکیل می‌شود؟
در این نظام سه نوع فهرست تشکیل شده می‌تواند.۱- فهرست ایتلاف کاندیداهای مستقل: این فهرست به اساس ایتلاف کاندیداهای مستقل، برای این‌که بتوانند از مزیت انتقال رأی استفاده کنند، تشکیل می‌شود. تشکیل این فهرست به کاندیداهای مستقل زمینه می‌دهد که بتوانند در فضای رقابت عادلانه حضور بیابند.
۲- فهرست ایتلاف احزاب سیاسی: این فهرست به همه احزاب فرصت می‌دهد که با ایتلاف با همدیگر وارد عرصۀ رقابت شوند و فرصت کامیابی شان را افزایش دهند. همچنان این فهرست موجب می‌شود که طرفداران احزاب کوچک نیز خود شان را در انتخابات سهیم بدانند و در رأی‌دهی حضور یابند.
۳- فهرست احزاب سیاسی: این فهرست به احزاب فرصت رقابت عادلانه را می‌دهد و به مردم نیز فرصت می‌دهد که گزینه‌های بیشتری برای انتخاب داشته باشند.
شهروندان چگونه رای می‌دهند؟
رأی‌دهی در سیستم چندبعدی ساده و به شرح زیر است:
۱- هر شهروند یک رأی دارد و از این لحاظ این سیستم نیز مزیت، ساده‌گی و قابل فهم بودن رأی واحد غیر قابل انتقال را دارد.
۲- چاپ نام‌های نامزدان مثل گذشته در یک کتاب‌چه صورت می‌گیرد و از این لحاظ نیز هیچ پیچیده‌گی را به وجود نمی‌آورد.
کوچی‌های چگونه نامزد می‌شوند؟
تمام افغانستان برای کوچی‌ها در نظام چند‌بعدی نیز مثل گذشته یک حوزه است و مثل سایر شهروندان و در مطابقت به پیش‌بینی قانون اساسی خود شان را نامزد کنند.
شمارش آرا چگونه صورت می‌گیرد؟
شمارش آرا در این نظام انتخاباتی به گونه‌های مختلف صورت گرفته می‌تواند که یکی از آن روش (بزرگ‌ترین باقی‌مانده) است، به اساس روش بزرگترین باقی‌مانده، نخست مجموع آراء یک حوزه، تقسیم بر تعداد کرسی‌های آن حوزه می‌شود تا سهم یک کرسی معین شود. کاندیدان مستقلی که آن سهم را تکمیل کرده باشند، برندۀ حساب می‌شوند و رأی باقی‌مانده شان به دلیلی که شامل فهرستی نیستند، قابل انتقال نمی‌باشد.
مجموع آرای هر فهرست تقسیم بر سهمیۀ یک کرسی معلوم می‌کند که آن فهرست چند کرسی را برنده شده است. اعداد باقی مانده از فهرست‌های که یک یا چند کرسی برنده شده اند، فهرست‌ها و کاندیداهای مستقلی که سقف را تکمیل نکرده اند و رأی شان زیر سقف تعیین شده است، به اساس بزرگ‌ترین باقی‌مانده محاسبه می‌شود و با در نظرداشت تعداد کرسی‌های باقی‌مانده در آن حوزه، آرای بلند باقی‌مانده از فهرست‌ها و کاندیدای مستقل به ترتیب برنده شناخته می‌شوند.
سهیمه زنان چگون مشخص می‌شود؟
در صورتی که تعداد زنان، مطابق آنچه پیش‌بینی شده است، در میان برنده‌گان یک حوزه وجود نداشته باشد، با اصل شمردن سهمیه فهرست‌ها، از میان زنانی که بلندترین رأی را دارند، برنده‌گان مشخص می‌شوند و به جای مرد همان فهرست، یا کاندیدای مستقل، زنی که بلندترین رأی را داشته باشد برنده شناخته می‌شود.