احمد مسعود: طالبان به هیچ تعهد خود به غیرقرارداد خود با آمریکا عمل نکردهاند.
گزارشگر:محمدمرادی/ سه شنبه 22 عقرب 1397 - ۲۱ عقرب ۱۳۹۷
جنگ جهانی اول، در ۲۸ جولای ۱۹۱۴ آغاز شد و در ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ مثل امروز پایان یافت. در این جنگ بیشتر کشورهای جهان مستقیم و غیرمستقیم درگیر بودند اما تعدادی از کشورها مثل افغانستان نیز بیطرف باقی ماندند. قطبهای جنگ اول جهانی، آلمان و اتریش بودند که در مقابل انگلیس و روسیه قرار داشتند. هر کدام از این کشورها نیز دهها کشور دیگر را در کنار خود داشتند. ترکیه عثمانی در کنار آلمان ایستاد و انگلیس نیز شبهقاره هند را با خود داشت. وقتی جنگ شروع شد، حبیبالله خان فرزند عبدالرحمان خان، بر افغانستان حکومت میکرد.
مدتی از جنگ نگذشته بود که آلمان و انگلیس، تلاشهایی را برای پیوستن افغانستان به نفع خود آغاز کردند. در ۱۴ اوت ۱۹۱۵، هیأتی از آلمانها و ترکها و متعاقب آن نمایندهگان انقلابیون و مسلمانان ناراضی هند، وارد افغانستان شدند تا امیر را متقاعد کنند که به آلمان بپیوندد. در ترکیب هیأت ترکها «کاظم بیگ» نمایندۀ سلطان «محمد پنجم» خلیفۀ عثمانی و در ترکیب هیأت آلمانی «اسکار فن نیدرمایر» و «اتوفن هنتیگ» نمایندهگان «ویلهلم دوم» قیصر آلمان حضور داشتند. شماری از انقلابیون هندی به رهبری «راجا مهندرا پراتاب» و مولوی «برکتالله» نیز بعداً به هیئت ترکها و آلمانها پیوستند. (تصویر زیر)
همزمان، نمایندهگان هند بریتانیایی نیز رفت و آمد را به کابل شروع کردند تا اگر نتوانند امیر را به طرف خود بکشانند، حداقل او را از پیوستن به آلمان، منصرف کنند. مذاکرات هیأتهای طرفهای جنگ با حبیبالله خان، ماهها در کابل طول کشید که به دو دستهگی و چند دستهگی بین دربار امیر منجر شد. شماری از درباریانِ ملیگرا مثل خاندان طرزی، امیر را ترغیب میکردند تا به نفع خلافت عثمانی و آلمانها با انگلیس وارد جنگ شود. آنان از نفوذ فوقالعاعدهیی در دربار و قبایل افغانستان برخوردار بودند و علاوه بر این، نشریۀ «سراج الاخبار» را نیز در اختیار داشتند. طبقات سنتی جامعه افغانستان نیز با همین طیف بود اما در مقابل آن، امیر و سایر اراکین دولتی قرار داشتند که نمیخواستند با انگیس وارد جنگ شوند. حلقۀ امیر، از یکطرف توان جنگیدن با انگلیس را در خود نمیدید و از طرف دیگر، نمیخواست کمکهای انگلیس به دربار قطع شود. لذا امیر هم به نعل و هم به میخ میزد تا هم لعل و دست آید و هم یار نرنجد. سرانجام، امیرحبیبالله خان در یک شگرد، جرگهیی را با حضور ۵۴۰ نفر از اعیان و اراکین دولتی در اکتبر ۱۹۱۵ تشکیل داد و دربارۀ پیوستن و نپیوستن به طرفهای جنگ، مشورت کرد. این نشست که جایگاه لویه جرگه عنعنهیی را داشت، پس از بحثهای طولانی، به بیطرفی افغانستان رأی داد.
این تصمیم، هیأتهای آلمان و ترکیه را ناراحت و بریتانیا را خوشحال کرد. وقتی شاه انگلیس از این تصمیم اطلاع یافت، بابت بیطرفی افغانستان در جنگ، از حبیبالله خان تشکر کرد. شاه انگلیس متعهد شد که سالانه دو میلیون و ۴۰۰ هزار روپیه به افغانستان کمک کند و علاوه بر این، ۶۰ میلیون روپیه نیز به دربار شاهی کمک کرد.
اینگونه بود که افغانستان، در ردیف چند کشور معدود بیطرف قرار گرفت و از تبعات ویرانگر جنگ اول جهانی در امان ماند. بعدها «جولز استوارت» از افغانستانشناسان معاصر در کتاب «هیأت اعزامی قیصر به کابل» نوشت که یکی از مهمترین عوامل پیروزی انگلیس و متفقین بر آلمان و متحدانش، بیطرفی افغانستان در جنگ جهانی اول بود زیرا به گفته نویسنده، اگر جبهه افغانستان و مناطق قبایلی علیه انگلیس شورش میکردند، بریتانیا ناگزیر بود نظامیان خود را که از هند به بینالنهرین اعزام کرده بود، دوباره به هند فرابخواند و علاوه بر این، باید نظامیان دیگری را از اروپا هم به جنگ قبایل میفرستاد. چنین اتفاقی میتوانست تأثیر سرنوشتسازی در جنگ داشته باشد اما وقتی افغانستان بیطرفی خود را اعلام کرد، انگلیس نفس راحتی کشید و جبهات اروپا و خاورمیانه را تقویت کرد که سرانجام به شکست آلمان انجامید.
Comments are closed.