آمار ارایه شده از سوی صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد، یونیسف، در بارۀ زاد و ولد در افغانستان، قابل تاّمل است و دولت مسوولیت دارد تا در این زمینه اقدامات منطقی و قابل اجرا را روی‌دست گیرد.

یونیسف اخیراً اعلام کرد که در نخستین روز سال ۲۰۱۹، بیش از سه‌هزار نوزاد در افغانستان به دنیا آمده‌اند و هرگاه این آمار را در یک سال درنظر بگیریم، یک‌میلیون و نودوپنج هزار نوزاد در کشور متولد خواهند شد. میزان مرگ‌ومیر هم در افغانستان خیلی بالاست و سالانه ده‌ها هزار نفر در نتیجۀ خشونت‌های مسلحانه، حوادث طبیعی و ابتلا به بیماری‌ها جان می‌دهند و این مسأله تاحدی توانسته از رشد خیلی سریع جمعیت در افغانستان جلوگیری کند.

رقم جمعیت افغانستان در حال حاضر حدود سی میلیون نفر تخمین زده می‌شود، اما احتمال این که بیشتر از این رقم باشد خیلی زیاد است. آخرین ارزیابی‌های وزارت اقتصاد نشان می‌دهد که جمعیت افغانستان در حال افزایش است و رشد جمعیت از ۲.۰۳ درصد در گذشته به ۲.۱۴ درصد رسیده است. افزایش بی‌رویه جمعیت در افغانستان، می‌تواند پیامدهای ناگوار و منفی در قبال داشته باشد. زیرا، افغانستان هم‌اکنون با کمبود منابع اقتصادی و آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. خط فقر همه‌ساله بلندتر رفته و براساس گزارش بانک جهانی، در سال ۲۰۰۱ نزدیک به پنج میلیون نفر زیر خط فقر قرار داشتند، اما این رقم در سال ۲۰۱۶، به شانزده میلیون نفر رسید.

بیشتر زاد و ولد هم در خانواده‌های فقیر و روستانشین که از امکانات اقتصادی، آموزشی و صحی کمتری برخوردار اند، صورت می‌گیرد. این خانواده‌ها از مزایای رشد کُلی اقتصاد در کشور نیز کمترین بهره‌ می‌گیرند.

بانک جهانی در یک تحلیل اقتصادی می‌نویسد که افزایش جمعیت با بلند رفتن خط فقر اقتصادی در افغانستان رابطۀ مستقیم داشته است. براساس این تحلیل، هرگاه رشد اقتصادی در افغانستان هم به بالاترین حد آن برسد، بازهم شهروندان این کشور از مزایای آن به صورت یک‌سان برخوردار نخواهند شد. بانک جهانی می‌گوید که رشد اقتصادی در افغانستان همه‌شمول و فراگیر نیست و تنها بیست درصد جمعیت این کشور از مزایای رشد اقتصادی بهره‌مند شده‌اند. این بانک هُشدار داده که هرگاه مزایای رشد اقتصادی به صورت عادلانه توزیع نشود، رشد اقتصادی در آینده نیز نمی‌تواند منجر به کاهش فقر در افغانستان شود.

در کشورهای دیگر که از وضعیت اقتصادی مناسب نیز برخوردار اند، رشد جمعیت و زاد و ولد کنترل می‌شود. امریکا که از همه لحاظ از قدرت‌مندترین کشورهای جهان محسوب می‌شود، خود خانواده‌ها اقدام به کنترل جمعیت‌شان کرده‌اند. در سال ۲۰۱۷، امریکا پس از سی سال گواه کمترین زاد و ولد در این کشور بود؛ هرچند خود دولت در این زمینه دخالتی نداشت. ایران در دهۀ ۷۰ میلادی سیاست‌های سخت‌گیرانه‌یی برای کنترل جمعیت وضع کرد و همین‌طور چین در سال ۱۹۷۹ سیاست تک‌فرزندی را وضع کرد. این کشورها با وضع چنین پالیسی‌هایی، توانست شرایط اقتصادی بهتری را برای آیندۀ شان تهداب‌گذاری کنند. هرچند برخی از این‌ کشورها به‌دلیل سیاست‌ها و تضادهایی که با بعضی از کشورهای دیگر دارند، اعمال سیاست‌های کنترل جمعیت را ساده‌تر و حتا از بین برده‌اند.

در افغانستان هیچ برنامه‌یی برای زاد و ولد وجود ندارد و خانواده‌ها در این زمینه بدون آنکه متوجه زیربناهای اقتصادی، اجتماعی‌ و آیندۀ فرزندان‌شان باشند، در زاد و ولد خودمختارند. بناً هیچ تناسبی میان زاد و ولد و شرایط اقتصادی، آموزشی، صحی و اجتماعی وجود ندارد. امروز در خیلی از جاده‌ها و خیابان‌ها والدینی به چشم می‌خورند که با چند فرزند قد و نیم قدشان نشسته و دست به گدایی دراز کرده‌اند. هرگاه کنترلی بر زاد و ولد وجود داشته باشد، ممکن بود شاهد پدران، مادران و کودکان گدای‌گر کمتری بودیم و همین‌طور میلیون‌ها کودک ما به انجام کارهای شاقه روی نمی‌آوردند و از آموزش و پرورش محروم نمی‌شدند.

خانواده‌ها در افغانستان نه تنها با درنظرداشت شرایط اقتصادی و توانایی خودشان در کنترل زاد و ولد توجه نکرده، بلکه بیشتر به صورت مغرضانه به افزایش زاد و ولد پرداخته‌اند. امروز در بخشی از مناطق جنوبی و شرقی کشور رسماً در نتیجۀ تبلیغات منفی برخی از تندروان مذهی با اجرای کمپاین‌های واکسین پولیو مخالفت می‌شود و این تندروان مذهبی طوری تبلیغات می‌کنند که کمپاین‌های واکسین برنامۀ غربی‌ها به منظور کاهش جمعیت مسلمانان است؛ در حالی که واقعیت امر چنین نیست.

با این‌حال، نیاز است تا برای جلوگیری از بروز بحران‌های جدی‌تر در آینده، دولت در راستای کنترل زاد و ولد اقدام کند. هرچند اقدام دولت در این زمینه با توجه به حاکمیت باورهای سنتی و مذهبی در افغانستان دشوار است، اما ناگزیر است و باید مشوق‌های خاصی برای کاهش زاد و ولد درنظر بگیرد.