از سیودومین سالیاد درگذشت استاد خلیلالله خلیلی، شاعر و نویسندۀ کشور دیروز یکشنبه، ۲۲ ثور طی برنامه‌یی در تالار سخنرانی‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ یادبود شد.
در این مراسم، ده‌ها تن از پژوهشگران، استادان دانشگاه، دانشجویان و شاعران اشتراک کرده بودند. سخنرانان این مراسم از استاد خلیلی همچون شاعر «ملی» یاد کرده و گفتند که استاد خلیلی شاعر «متعهد و هدف‌مند» بود و همیشه در پی یافتن راه‌های حل برای بحران افغانستان بود.
داکتر عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت وحدت ملی در این مراسم گفت که استاد خلیلی هر زمانی که به کرسی‌های بلند دولتی گماشته شد، مسحور آن نگردید و درد مردم را از یاد نبرد.
آقای عبدالله افزود که مقام قابل ارزش استاد خلیل زمانی است که او به سرودن شعر مقاومت پرداخت. به باور او، درون‌مایۀ سروده‌های استاد خلیلی متنوع است و در کارهای فرهنگی‌اش به مسایل و موضوعات گوناگون پرداخته است.
رییس اجرایی حکومت وحدت ملی استاد خلیلی را دارای شخصیت «رووف»، «مهربان» و دارای طبیعت «شوخ» توصیف کرد. داکتر عبدالله در ادامۀ صحبت‌هایش ضمن بیان خاطرات شخصی‌اش با استاد خلیلی در دوران جهاد، خاطرۀ پخش خبر وفات استاد خلیل را نقل کرد.
او گفت: «روزی که استاد خلیلی وفات کرد، در همان شب با آمرصاحب در چمن خستده فرخار یکجا بودیم و رادیوی بی.‌بی‌.سی را گوش می‌کردیم. اولین خبرش، خبر فوت استاد خلیلی بود. همه تأسف کردیم. در آخر شب که آمرصاحب یادداشت‌هایش را تکمیل می‌کرد، در مورد استاد خلیل نوشت: امشب شنیدم خبر فوت استاد بزرگورا ما را. ایکاش زنده می‌بود و آزادی مردم و وطنش را که به آن عشق داشت، می‌دید».
در سوی دیگر، حسینه صافی، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ در این محفل گفت که مهمترین کار استاد خلیلی پس از سرودن شعر، کارهای پژوهشی او است. بانو صافی افزود که استاد خلیلی در بخش‌های فلسفه‌، هنر و عرفان، آثار فراوان پژوهشی دارد.
سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ، حضور روحیۀ حماسی و مقاومت‌گری در شعر استاد خلیلی‌الله خلیلی را یکی از نکات برجسته در کارهای او عنوان کرد و افزود: عشق عرفان و حماسه، شاه‌بیت‌های شعری‌های استاد خلیلی را شکل می‌دهد. بانو صافی همچنان به این باور است که استاد خلیلی در شعرهایش به ستایش آزادی پرداخته و استبداد را نفی کرده است.
ضیای رفعت، شاعر و استاد دانشگاه کابل سخنران دیگر این محفل بود. آقای رفعت گفت که برای بررسی کارنامۀ استاد خلیلی باید جغرافیای وسیع زبان فارسی را در نظر داشت و جایگاه او را در این سطح به بررسی گرفت.
استا رفعت بیان داشت: خلیلی شاعری است که در همه قالب‌های کهن شعر فارسی شعر سروده است. او بیان داشت که استاد خلیلی قالب‌های رباعی، غزل، قصیده، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند و… را استادانه سروده است.
به گفتۀ این استاد دانشگاه، استاد خلیلی به تمام قالب‌های مطرح در زبان فارسی، ماهرانه شعر سروده و قالب‌های نو را نیز استادانه تجربه کرده است.
او می‌گوید که مرحوم خلیل، وقوف کامل به زبان کلاسیک فارسی داشت و به نظم و نثر، کارهای درخشانی از خود به یادگار گذشته است. ضیای رفعت می‌گوید که استاد خلیلی زبان سنگینی داشت و می‌دانست که با زبان چگونه برخورد کند و از زیبایی‌های زبان در نظم و نثر چگونه بهر ببرد.
ضیای رفعت، مرحوم خلیلی و استاد حیدری وجودی را «آخرین طلایه‌داران شعر کلاسیک فارسی» می‌داند و می‌گوید که این بزرگان با ذایقۀ ادبیات کلاسیک در زورگار معاصر شعر سرودند.
همزمان بااین، قنبر علی تابش، شاعر و استاد دانشگاه نیز در این محفل گفت که استاد خلیلی قالب کهن زبان فارسی را با روح زمانۀ جدید به کار برده است. به گفتۀ آقای تابش، خلیلی یکی از «ابرستاره‌های» سه قرن اخیر در زبان و ادبیات فارسی است.
آقای تابش پیشنهاد کرد تا در سال‌های آینده برای شناسایی بهتر استاد خلیلی، کنفرانس‌های بین‌المللی با حضور نویسنده‌گان و پژوهشگران جهانی برگزار شود.
این استاد دانشگاه که به تازه‌گی مقالۀ پژوهشی پیرامون درون‌مایۀ شعرهای استاد خلیلی انجام داده است، می‌گوید که او در این جریان دریافته است که استاد خلیلی نابسامانی‌ها و بحران‌های موجود افغانستان را درک کرده و راه‌های حل نیز برای بیرون شدن افغانستان از بحران‌ها را نیز پیشکش کرده است.
از سوی هم، دکتور تسلیم کاویان، سخنران دیگر این محفل از استاد خلیل همچون شاعر «ملی» یاد کرد و گفت که خلیل‌الله خلیلی در شعرهایش به تمامی مسایل افغانستان «همه‌جانبه» نگریسته است. به گفتۀ دکتر کاویان، خلیلی شاعر متعهد و هدفمند بود و همیشه در پی یافتن راه‌های حل برای بحران افغانستان بود.
در ادامۀ این مراسم، مسعود خیلی، سفیر پیشن افغانستان در اسپانیا و فرزند استاد خلیلی، ضمن سپاسگزاری از برگزار کننده‌گان سی‌ودومین سالیاد درگذشت پدرش، خاطرات خود از استاد خلیلی را نقل کرد.
ادبیات کلاسیک فارسی دیگر خواننده ندارد
استاد ضیای رفعت، شاعر و استاد در دانشکدۀ خبرنگاری دانشگاه کابل در بخشی از سخنانش در مراسم سی‌ودومین سال‌یاد درگذشت استاد خلیل‌الله خلیلی مدعی شد که امروز حافظ، سعدی و بیدل خواننده ندارند و ذایقۀ خواننده‌ی امروز با این بزرگان دمخور نمی‌شود.
به گفتۀ استاد رفعت، معیارهای زیبایی‌شناسی امروز به شدت تغییر کرده است. او گفت: این روزها خودم فراوان درگیر ذایقه‌های نو در شعر هستم، علاقه‌یی به خواندن حافظ و بیدل ندارم.
داکتر عبدالله عبدالله رییس اجرایی حکومت وحدت ملی در این محفل با اشاره به این گفته های استاد رفعت و با استناد به بیتی از غالب گفت که شاعرانی همچون حافظ، سعدی و…، شاعران فردا اند.
نقل این سخن ضیای رفت با در شبکه‌های اجتماعی با واکنش‌های فراوانی روبه‌رو شد. شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با انتقاد از این گفتۀ ضیای رفعت نوشته اند که شاعران کلاسیک زبان فارسی جاودانه اند و کارهای آنان همیشه خواننده دارد.
خلیل‌الله خلیلی کی بود؟
استاد خلیل‌الله خلیلی معروف به استاد خلیلی در ۱۲۸۶ در باغ جهان‌آرای شهر کابل دیده به جهان گشود. پدرش محمدحسین خان مستوفی‌الممالک از بزرگان منطقۀ کوهستان ولایت کاپیسا و وزیر مالیۀ دورۀ امیر حبیب‌الله خان بود که بعدها به فرمان امان‌الله خان به دار کشیده و کشته شد. خلیل‌الله خُردسال بود که پدر و مادرش را از دست داد و مجبور شد درس را نیمه‌تمام رها کند.
او سال‌ها در کابل، کوهستان و بلخ زنده‌گی کرد و در مناصب مهم بسیاری در سازمان‌های دولتی داخل و خارج افغانستان کار کرد. با این‌که خلیل‌الله زنده‌گی پُرمشقت و دشوار داشت، تنها شانزده ساله بود که در مکتب میربچه‌کوت به شغل معلمی پرداخت و به دلیل توانایی بسیار، در وزارت مالیه منشی مخصوص شد و بعدها مستوفی ولایت مزار شریف شد.
سیزده سال در دفتر صدارت کار کرد. او به دلیل باورها و فعالیت‌های سیاسی‌اش، چهار سال از عمر خود را در این دوره در تبعید و حبس سپری کرد و پس از خلاصی از حبس، به معاونت دانشگاه کابل منصوب شد. علاوه بر این، خلیلی بعدها به مناصب متعدد دیگری نیز از جمله رییس مستقل مطبوعات افغانستان و مشاور مطبوعاتی محمدظاهر شاه و همین‌طور نماینده در پارلمان و برای مدتی سفیر افغانستان در عراق و عربستان شد.
استاد خلیلی یکی از بزرگترین شاعران کلاسیک افغانستان است که در زمینۀ پژوهش‌های ادبی و تاریخی نیز آثار بسیاری دارد. از آثار پژوهشی او می‌توان به «آثار هرات»، «سلطنت غزنویان»، «فیض قدس»، «احوال و آثار حکیم سنایی»، «از بلخ تا قونیه»، «یمگان»، «نی‌نامه» و «عیاری از خراسان» اشاره کرد.
باید یادآور شد که خلیلی به زبان عربی نیز آثاری نوشته و منتشر کرده است که یکی از این آثار دربارۀ سفر جهانگرد عرب، ابن بطوطه به افغانستان امروزی است. این کتاب در بغداد به چاپ رسیده است. از اشعار خلیل‌الله خلیلی می‌توان به مرثیه‌هایی اشاره کرد که در مرگ سخن‌وران دوستان و دیگران سروده است. او اشعار نیکویی در رثای بدیع‌الزمان فروزان‌فر، استاد بیتاب، علامه سلجوقی، سرمد، ملک‌الشعرای بهار، سرور گویا، عزیر الرحمن فتحی، شهزاده نادر و…، سروده است.
خلیلی در مجموع ۶۲ اثر منظوم و منثور در بخش‌های مختلف سیاست و فلسفه و ادب و عرفان دارد. خلیلی را شاعر ملی افغانستان لقب داده اند؛ عنوانی که به راستی برازندۀ این شاعر بزرگ است. خلیل‌الله خلیلی در ۱۴ ثور ۱۳۶۶ شمسی در شهر اسلام‌آباد کشور پاکستان درگذشت. پیکر او پس از ۲۵ سال به کابل منتقل شد و در یک مراسم رسمی در محوطۀ دانشگاه کابل و در کنار آرامگاه سید جمال‌الدین به خاک سپرده شد.